Articulus V.

Quas Galerius Constantino Magno struxerit insidias; quid sit sigillum, quo hic accepto, ad patrem rediit; qua Galerius tristitia didicerit hunc et Maxentium imperatores factos, et laureatam Constantini imaginem acceperit; quomodo Romam obsidere conatus sit; qua confusione inde discedens, permiserit Italiam a 0966D militibus vastari, ac quomodo Licinium et Maximinum imperatores nuncupaverit.

Quemadmodum Galerius Constantium imperatorem, uti diximus, aspernabatur, ita filium ejus Constantinum metuebat. Quamobrem eum adhuc juvenem occultis insidiis, sicut ait Cecilius, atque Eusebius (Euseb. lib. I de Vita Constant., cap. 20) confirmat, saepe appetiverat. Nam illum, pergit auctor noster, sub obtentu exercitii ac lusus objecerat feris, sive ut clarius Praxagoras apud Photium dixit, fero immanique leoni, aliisque quomodo anonymus etiam Valesianus testatum nobis fecit, pluribus periculis. Sed haec omnia a nobis infra singulatim fusiusque enucleanda et exponenda sunt.

0967A Tum vero intolerandus ille tyrannus eumdem Constantinum, ut infra etiam planius explicabitur, Romae, si Aurelio Victori fides, vel potius Nicomediae, ut ait jam laudatus Praxagoras, tanquam obsidem retinebat. Interim vero Constantini pater Constantius, lethali morbo correptus, plures ad ipsum Galerium scripsit litteras, quibus postulabat, sicut Valesianus etiam anonymus testificatur, illum sibi remitti. At inexorabilis Galerius obtusas aures tamdiu habuit, donec importunis patris gravissime aegrotantis precibus fatigatus, ei filium non potuerit amplius negare. Tunc enim Constantino dedit sigillum, inclinante jam die, praecepitque ut postridie, acceptis mandatis, proficisceretur. Quid sit autem illud sigillum si quis sciscitetur, huic Baluzius, Ducangii auctoritate 0967B fretus, respondet epistolam esse dimissoriam munitamque sigillo. Sed ibi Ducangius auctores infimae latinitatis citat. Nobis vero facilius probabitur eo nomine significari evectionem, cujus frequens in codicis Theodosiani legibus fit mentio, et qua designatur diploma, sive licentia scripto sigilloque confirmata publici cursus accipiendi, et qui ab illo, quemadmodum postea probabitur, revera acceptus est. Sigilli enim vero nomine eam indicari probant ipsamet auctoris nostri verba, quibus illud sigillum distinguitur a Galerii mandatis, id est, haud dubie litteris, quibus Constantium de remisso a se filio ejus Constantino, aliisque de rebus faceret certiorem.

Porro autem Galerius arbitrabatur Constantinum haec mandata sua postridie, uti jusserat, expectaturum. 0967C Quapropter finxit se ad medium usque diem dormire; quo illum quavis occasione retentaret. At Constantinus, accepto pridie sigillo, statim post coenam summa celeritate, et occisis, ut infra dicetur, per mansiones multas publicis equis, ad patrem suum convolavit. Ubi vero Galerius id rescivit, tanto inde dolore affectus est; ut vix lacrymas tenuerit. Sed plurimum sane aucta est ejus moestitia, quando cognovit illum a Constantio patre suo factum esse imperatorem. Parum itaque abfuit quin protinus illum, qui laureatam ejus imaginem de more attulerat, vivum comburi jusserit. Amicorum tamen consilio instigatus, suscepit Constantini imaginem, eique misit purpuram, quemadmodum postea explicabimus.

Sed rursus eum terruit nuntius, qui retulit Maxentium 0967D factum fuisse imperatorem quadam factione praetorianorum militum, quorum castra, sicuti superius animadvertimus, pene omnia sustulerat. Non inde tamen omnino perterrefactus, Romam misit Severum, ut eam urbem, et commorantem ibi Maxentium expugnaret. Verum Severo victo et mortuo, Galerius in Italiam invadit Romamque, et in ea Maxentium obsidere molitus est. Sed quia illam, sicuti ait Cecilius, nondum viderat, minorem quam par erat, secum duxit copiarum numerum, quibus urbem multo, quam putabat, majorem obsidione cingere non potuit. Spem itaque omnem abjecit in eam irrumpendi.

Sed aliquem audire nobis videmur, qui nos ex hac Romae urbis obsidione ad alia properantes, retardabit, 0968A objicietque falsum esse Cecilium, qui Romam a Galerio hactenus visam, aut cognitum ejus ambitum plane penitusque inficiatur. Quis enim, inquiet ille, nescit Aurelium Victorem, aut eum saltem qui historiam illius in compendium redegit, aperte, ut paulo ante dicebamus, asseverare Constantinum adhuc juvenculum, ac proinde ante haec tempora a Galerio obsidem in urbe Roma religionis specie retentum? Ast ubi illum nisi apud se in hac ipsa urbe obsidem retinuit? Nonne ipsi, uti ex jam dictis patet, nimium suspectus erat, quam ut illum Romae solum relinqueret? Huc accedit, quod idem Constantinus adhuc juvenis, in Asia, teste eodem Valesiano anonymo, apud Galerium obses, fortiter militavit. Quidni et Romae? Tum deinde acrius ille urgebit; atque esto, 0968B inquiet, idque si velis, penitus sit falsum. At quomodo fieri potuit, ut Galerius imperator qui aliquamdiu saltem in Italia remanserat, Romam tunc numquam viderit ac ne semel quidem? Sed quamvis eam ab ipso numquam visam fuisse certo certius demonstres; nemini tamen facile probabis persuasum Galerio fuisse hanc, ut narrat Cecilius, urbem non multo esse majorem, quam quas noverat civitates. Quis enim umquam, nisi insanissimus imperator, ad urbem aliquam obsidendam aggressus est, nisi compertum omnino habuerit, quanta esset illius latitudo et longitudo, quibus praesidiis et propugnaculis munita; ac quo copiarum numero, et quibus machinis potuerit expugnari? Si ea tamen omnia Galerio, quamvis cognitu facillima, prorsus incognita fuisse ostendas, 0968C neque tibi, neque Cecilio repugnabimus. Ad ea porro animum, quaeso, advertas, quae mox citandus a nobis anonymus Valesianus memoriae prodidit Galerium cum ingentibus copiis Romam venisse, quas nihilominus auctor noster ad circumsedenda ejus moenia non satis fuisse asseverat. Vide ergo utrum inter eos nulla sit dissensio.

Caeterum legiones quaedam indignum Galerii, Romam et in ea Maxentium, generum suum, oppugnantis, scelus detestantes, ab illo defecerunt. Reliqui vero milites jam nutabant. Metu ergo fractus, provolvit se ad illorum pedes, promissisque ingentibus flexit eorum animos, et fuga saluti suae consuluit. Neque solus Cecilius hanc Galerii expeditionem litteris consignavit, sed alii plures, quemadmodum anonymous Valesianus, 0968D cujus haec ipsa sunt verba: «Galerius cum ingentibus copiis Romam venit, minatus civitatis interitum, et castra Interamnae ad Tiberim posuit. Tunc legatos ad Urbem misit Licinium et Probum, per colloquium petens, ut gener apud socerum, id est, Maxentius apud Galerium precibus magis, quam armis optata mercaretur Qui contemptus, agnovit promissis virorum Maxentii partes suas deseruisse, quibus perturbatus, retro versus est.» Similiter Aurelius Victor, sed brevius, edixit obsessam quidem a Galerio Romam: sed cum metueret ne a suis deseretur, ex Italia discessit: vel sicut alius scriptor loquitur, propere refugit. Scriptis quoque Zozimus prodidit eum, cum sensisset parum fidos erga se militum 0969A animos, in Orientem, nullo commisso praelio, rediisse ad suas nimirum, ut ait Cecilius, sedes.

Ne vero turpi in fuga ab hostibus interciperetur, aut ii utensilia, inquit idem auctor noster, id est, res ad victum et usus necessarias haberent, militibus suis Italiam, quacumque iter faciebat, vastandi potestatem dedit, sive ut militi suo, ait anonymus, praedam quamcumque conferret. Hi autem rapinis et sceleribus omnia praedati et depopulati sunt.

Postea vero venit Carnuntum, quae urbs Illyrici erat, ibique Diocletiano atque Maximiano Herculio praesentibus, uti jam superius annotavimus, dedit Licinio imperium. Sic autem uno tempore, inquit Cecilius, sex fuerunt, quibus imperium datum est, videlicet Maximianus Herculius, Maximianus ipse Galerius, Maxentius, Constantinus, Licinius et Maximinus. 0969B In Cecilii itaque textu si nullum sit mendum, ibi ille, imperii nomine, tam Caesaris, quam Imperatoris et Augusti dignitatem designavit. Maximinus quippe tum Caesar tantum erat. Ab auctore siquidem nostro scriptum postea legimus: Nuncupato Licinio imperatore, Maximinus, in manuscripto codice Maximianus, iratus, nec Caesarem se, nec tertio loco nominari volebat. Cecilio autem nostro suffragatur Eusebius (lib. VIII histor. eccles. cap. 3) , qui aperte declarat Licinium communi Imperatorum, haud dubie Diocletiani, Galerii et Herculii, consilio renuntiatum fuisse Augustum et imperatorem: «Quod quidem, «pergit ille,» Maximinus aegre admodum tulit, qui hactenus Caesar dumtaxat ab omnibus appellabaturi,» 0969C μόνον Καίσαρα παρὰ πάντων εἰσέτι τότε χρηματίζοντα. Nullis porro Galerius nec precibus, nec legatis saepius missis, potuit hujus ingrati, ignobilisque hominis, quem fecerat Caesarem, aut animum lenire, aut frangere iracundiam. Victus ergo ejus contumacia, sustulit, ut antea dictum est, Caesarum nomen, illumque, tametsi invitus et dolens, tresque alios nuncupavit imperatores.