IN XII LIBROS METAPHYSICORUM ARISTOTELIS EXPOSITIO

CUM SUMMARIIS ET NOTIS R. P. F. HUGONIS CAVELLI HIBERNI

CENSURA R. P. F. LUCAE WADDINGI.

Opus hoc Scoti esse omnes admittunt, nullus expresse negat, praeter unum Thomam Dempsterum, ejusque amicum et collegam, Matthaeum Fcrchium Veglensem, Ordinis Minorum Conventualium, virum doctissimum, mihi spectatissimum, qui eodem tempore Bononiae scribebant. Ille ut facilius declinaret quorumdam argumentum ex hoc opere desumptum, quo Hiberni suae genti Scotum adscribebant, opus non ipsius Scoti, sed Antonii Andreae Aragonii esse contendit, cui Ferchius accessit. Uterque novae suae assertionis fundamentum posuit in verbis Aragonii, ad operis finem subjectis. Statim atque uterque prodiit, monui eruditissimum virum P. F. Hugonem Cavellum, qui tunc emamlandi, et tersius recudendi operis laborem subibat. Hoc suum ille protulit judicium, et operi inter alia praefixit; in eo tamen lapsus, quod Ferchium prius scripsisse, et hunc secutum asserat Dempsterum;prior enim scripsit Dempsterus, quippe quem eo ipso loco Ferchius ex isto opusculo testem compellat.

JUDICIUM R. P. CAVELLI.

Caeterum quia auctor quidam, vir alioquin undequaque doctissimus, ex quibusdam verbis ad calcem hujus operis posilis,inductus,asseruil et aperte scripsit non Scotum, sed Antonium Andream, ejus auctorem extitisse; quod et ipsum secutus affirmat quidam Scoto-Britanrius ; nos ad defensionem rerum nostrarum impulsi, operae pretium esse duximus hunc errorem profundius eruere, et aperta veritate convellere, ne ulterius se dilatet ad aliorum gravium virorum, et doctorum minus dignam aestimationem et praejudicium veritatis. Conabimur itaque apertis veritatis argumentis, ac virorum gravium testimoniis ostendere, dictum opus genuinum esse Scoti nostri foetum, ornatum tamen, et illustratum a clarissimo ejus discipulo Antonio Andrea. Ac in primis ex ipsomet Scoto. cujus in hoc testimonium reliquis omnibus praeferendum est. Is igitur in quaestionibus Metaphysicalibus, quas ab ipso conscriptas nemo negat, lib. 7. quaest. 1. ad 1. in oppositum, quo probatur accidens essentialiter inhaerere, seu inhaerentiam esse de ejus essentia, quia Aristoteles 7. Metaphys. tex 15. videtur dicere accidens esse ens, sicut non scibile dicitur scibile. Respondet Sc as his verbis : illud exemplum corrigitur per paragraphum sequentem, sicut exposui textum, unde exemplum quodlibet aliquid veritatis insinuat. Exponit autem in text. 15. citato, quomodo non scibile est scibile secundum quid non simpliciter, quatenus scilicet scitur non sciri seu non posse sciri. Et paritas stat in hoc, quod sicut scibile per se primo est tale, et non scibile non primo est tale: sic substantia primo est ens, et habet suum quod quid, et accidens posterius seu non aeque primo. Sed similitudo non est in eo, quod sicut non scibile est tantum secundum quid scibile,sic accidens est tantum secundum quid ens seu aequivo -ce cum substantia; quia accidens est ens simpliciter, et univoce cum substantia, etsi non aeque primo ac ipsa.

Item quaest. 7. sig. , Dico ergo quod, ad locum Aristotelis 7. Metaphys. text 39. quo suaderi videtur quod quid est non esse idem cum eo cujus est: Quaere, inquit, expositionem textus in glossa juxta textum. Quaesivi in hoc opere eumdem textum, et inveni quod bene rem explicat; et in notabili adjuncto, quod vocat glossam juxta textum, exponit Philosophum refutantem Socratis junioris parabolam (quam ipse vocat fabulam) qui auferebat materiam a specie, et quidditate, asserens partes non esse de quidditate hominis, sicut nec aes de quidditate circuli.

Item, quaest. 19. ejusdem libri 7. ad 1. quo probatur conceptum Generis non esse alium a conceptu Speciei, quia Aristoteles ibi text. 43. ait, Genus nihil esse, praeter eas quae sunt Generis Species. Respondet dicens : addit aut si est, est quidem ut materia, et exemplificat de voce; et illud membrum est verum, pro quo exemplum adducitur, et oportet intelligi ad manifestandum quod singulare in re correspondet conceptui communi Generis, sicut expositum fuit legendo textum. Locus iste, ad quem se remittit, est in hoc opere ad textum jam allegatum, in quo optime explicat quomodo Genus se habet ut materia, quia determinatur per differentias, et quomodo vox quae est genus, sit quasi materia, quam differentiae additae contrahunt ad species.

Item lib. 8. quaest 4. sig. . Ideo aliter, posita, et refutata sententia eorum, qui dicunt ex materia et forma fieri unum per se ; quia illud idem quod prius fuit in potentia per rationem materiae, jam est in actu per f ormam, et extractio de potentia in actum non largitur multitudinem, sed perfectionem, resolvit in hunc modum : Ideo aliter potest dici, quod sicut dictum est exponendo textum hujus capituli, quod realiter, et naturaliter compositum est in potentia propter materiam existentem, quae potest esse aliquid ejus. Quod probat ex Philosopho 7. Metaph. text. 22. dicente in omni generatione oportere aliquid praeexistere, quod sit pars geniti ; hoc autem bene explicat Doctor in hoc opere, ad text. 15. circa quem movit dictam quaestionem quartam ad vers. Palam itaque, ubi docet non ideo compositum ex materia et forma, fieri unum per se, quia illud quod prius fuit in potentia per rationem materiae, jam est in actu per formam, ut dicebat illa sententia : Sed quia, inquit, in definitione seu quidditate rei, hoc quidem est ut materia, illud vero ut forma, et hoc quidem, scilicet materia, est potentia, illud vero, scilicet forma, est actu ; et text. 13. ejusdem capitis, ostendit accidentia non habere materiam ex qua; nec etiam substantias sempiternas, quia non includunt duas partes, quarum una sit potentia, tamen secundum dietam sententiam dicerentur fieri ex materia. Et exponendo locum Philosophi adductum ex 7. Metaph. declarat tam in generatione naturali, quam artificiali manere materiam.

Haec clare convincunt nullam,vel apparentem esse rationem dubitandi, hanc expositionem vere Scoti esse, nisi velimus etiam ejus quaestiones in dubium vocare, quas tamen omnes Auctores communi consensu ipsi adscribunt. Verum ad majorem hujus veritatis confirmationem, placet aliquid ex ejusdem Doctoris Theologia in medium afferre, quo facilius, quod hactenus prosecuti sumus, evincamus.

In 4. distinct. II. quaest 3. sig. . Ad confirmationem. num. 47. proponit locum Aristotelis 7. Metaphys. cap. de unitate defui. text. 43. quo in favorem D.Thom. I. part. quaest. 76. art. 3. 4. probatur unius compositi unam tantum esse formam, et consequenter non dari formam corporeitatis, quia dicitur : Genus nihil est praeter eas, quae sunt Generis Species ; et iterum, Finalis Differentia, substantia rei erit, et definitio. Ex quo colligitur, cum Genus nihil sit praeter Species, et Differentia, quae habet rationem formae, dicat totam substantiam rei, non dari aliam et aliam formam in eodem composito, quia tunc si ab una acciperetur Genus, et ab alia Differentia, Genus esset aliquid praeter Spe cies,saltem secundum esse quidditativum. Respondet Doctor, Ad confirmationem, inquit, adductam de 7, Metaphys. cap. de Definitione, capitulum illud non videtur bene exponi, sicut patet in expositione, quam edidi super illud caput : auctoritates autem illae truncate sunt, et nihil ad B. Prima quidem truncata est, quia sequitur ; ergo Genus nihil est praeter eas, quae sunt Generis Species: aut si est, quidem ut materia est;et haec secunda pars disjunctionis vera est; unde ad illud secundum membrum subdit exemplum : vox quidem ut Genus: quam expositionem in terminis habet eo--dem cap. de Definit. text citato in hoc opere his verbis : Notandum, quod negantes pluralitatem formarum, hinc volunt sumere argumentum, quod unitas definitionis est per hoc, quod Genus nihil sit praeter Generis Species,saltem seundum esse .quidditativum. Sed hoc non est verum, quia accipitur auctoritas truncata, nam sequitur: Genus non est praeter eas, quae sunt Generis, Species;aut si est quidem, est ut materia. Secunda pars disjunctionis est vera ;unde ad illud secundum membrum subdit exemplum : vox enim Genus est et materia, etc. Haec notavi dum percurrerem opus quaestionum ; quod si praefati doctissimi viri assertionem adverttesem, plura fortassis ad hoc collegissem. Verum haec ipsa pauca, quae adduxi, satis clare ostendunt, non magis adscribendas Scoto quaestiones in Metaphysicam et Theologiam, quam hanc textus expositionem, quam in utrisque toties citat, et ita quidem exacte, ut in locis ex hac expositione citatis, non solum reipsa id quod asserit, reperiatur, sed aliquando etiam iisdem plane verbis expressum sit, ut in ultimo loco citato, et partim in tertio, qui de eadem auctoritate tractat, visum est.

His accedit non levi argumento auctoritas Maurilii nostri, Doctoris Subtilis fidelissimi quondam interpretis, et in ejus operibus examinandis et discernendis vigilantissimi speculatoris, qui sequenli post Scotum saeculo floruit. Is in titulo, quem praefixit huic de quo agimus, Commentario (quod et antea in sua ad eumdem Praefatione anno laverat.) ita habet: Joannis Duns Scoti Doctoris Subtilis Ordinis Minorum in 12. libros Metaphys. Aristotelis, secundum novam translationem scriptum, recolleclum, ordinatum, et pluribus additionibus decoratum ab excellentissimo ipsius discipulo Antonio Andrea ejusdem Ordinis Provinciae Aragoniae, etc. Quae verba Antonium Andream dicti Commen-.

tarii non auctorem, sed auctorem seu amplialorem faciunt, ut qui illum pluribus additionibus decorati ; et huc non immerito cuipiam videri possent referenda quaedam Antonii verba inferius adducenda, ex quibus haec primum suborta dubitatio seu conjectura, litterali duntaxat verborum rigori innixa fomitem sumpsit.

Huic insuper veritati suffragantur omnes, qui Auctorum catalogum texunt, quorum nullus vel verbum de ulla exposilione Antonii Andreae in Metaphysicam habet, cum tamen alia ejus opera, ut quaestiones in duodecim libros Metaphys. et quatuor libros Sententiarum exacle recenseant. In primis Henricus Willot ,qui ex professo catalogum Scriptorum Ordinis nostri texuit, quaestiones quidem Metaphysicae Antonio Andreae, expositionem autem illi nullam, sed Scoto tribuit. Valerius quoque Andreas Taxander in catalogo Scriptorum Hispaniae, qui diligenter Auctorum Hispaniae operum indicem collegit, indicat quidem Antonium in Metaphysicam quaestiones edidisse, Commentarium autem nullum agnoscit. Idipsum loquuntur Conradus Gesnerus in sua Bibliotheca, et Fabianus Justinianus in indice universali, verbo Metaphysica, quorum posterior Scotum bis nominavit, tanquam duarum diversarum in Metaphysicam lucubrationum auctorem. Bellarminus de Script. Eccles. etPossevinusin Apparatu nullam Antonii expositionem adducunt, bene tamen Scoti, hic expresse, ille tacite Si ergo nullus Auctorum, vel Scriptorum collector, sive eorum qui generaliter Ecclesiae, sive qui specialiter, et ex professo Ordinis, et nationis dicti Antonii, Scriptores recensent, nullam de hujusmodi Antonii expositione mentionem fecit, mirum est, quomodo post 300. et amplius annos vir ille doctissimus hanc nostri Doctoris expositionem ei voluerit adscribere,quam tamen Scoti esse et ipsius discipuli semper observarunt, et lcca per nos ex ipsomet adducis aperte convincunt.

Ad haec,si dictus Commentarius Antonii esset,numquid vel levem aliquam ejus mentionem in quaestionibus super Metaphysicam, vel (si has prius elaboravit) saltem in Theologia, in qua passim Metaphysicalia discutiuntur, fecisset.

Huc spectat alia non levis conjectura, nam Auctor hujus operis lib. 7. text. 17. explicata definitione accidentis copulati, dicit in definitione albi non necessario poni hominem, Sed in definitione, inquit, Francisci, vel S. Patritii necessario ponitur animal. Ex quibus verbis cap. 1. vitae Scoti praemissae ejus operibus Antverpiae impressis, argumentum confeci seu probabilem suasionem, Doctorem Subtilem Hibernum esse, non Anglum, vel Scoto-Britannum; quia exemplo rem declarans patrono, et patri suae religionis Francisco adjunxit patrem, et patronum nationis Patritium; si enim Anglus esset, Francisco verisimiliter S. Georgium adjunxisset; si Scoto-Britannus, Andream, vel Columbam. Cum ergo Hiberniae patronum adiunxerit, Hibemus et ipse merito censendus est. Quo argumento longe solidius suadetur opus hoc non esse Antonii Andreae Hispani, qui ad rem exemplo monstrandam, Francisco non Patritium, quem forte parum novit, sed S. Jacobum suae gentis Apostolum copulasset. Ut huic argumento satisfaceret quidam Scoto-Britannus, hoc opus Scoto detraxit, praefati viri doctissimi auctoritate suffultus: quod inter alia me movit, ut conarer ostendere dictam dubitationem nullo niti fundamento.

Superest nunc ut ad rationem, et motivum praefati viri ad asserendum, quod scripsit de dicti Commentarii auctore, respondeamus. Fateor sane rationem ipsius difficilem videri posse iis, qui motiva nostra pro hac veritate confirmanda hucusque adducta non viderunt, quibus mature, et attente expensis facillima apparebit. Stat autem dicta ratio in hoc, quod in fine dicti operis legantur sequentia: Volo autem omnes scire litter amislam

legentes, quod tam sententiando, quam notanda secutus sum doctrinam illius subtilissimi Doctoris, cujus fama et memoria in benedictione est, qui sua sacra et profunda doctrina lotum orbem implevit, et fecit resonare Joannis T)uns Scoti, etc.

Ad hanc rationem itaque respondeo: Cum evidenter constet exipsoScoto, tam in Metaphysicis quam Theologicis quaestionibus, hoc opus ipsius esse, dicta verba ejus esse nullatenus possunt, sed Antonii Andreae, qui opus castigavit, ordinavit et auxit, ut habetur ex titulo ipsius operis supra posito. In his igitur, quae ipse adjecit de suo sententiando vel notando, protestatur se secutum Doctoris Subtilis mentem Addo, cum ille opus hoc antea indigestum et inordinatum, in ordinem redegisset, multa praetermisisse, primaria praeceptoris sui capita, et sententias seligendo; et in iis quae problematice disputabat, alteram tantummodo partem, quae magis ad ejus mentem videbatur accedere, assumendo. quaedam explicationis causa addendo; loco ejus vacua, velcancellata supplendo (constat ex Mauritio etiam in Theologia multa vacua, et cancellata mansisse) in quibus praestandis oportebat nonnulla de suo apponere, et quaedam aliqua n do mutare, et loca corrosa, et exesa, aut obliterata restituere, et sensum, quando necesse erat, conjecturis investigare.

Similia fecit idem Auctor in Scoti quaestionibus super Metaphysicam, teste Mamilio in epistola ad Antonium Trombetam earumdem quaestionum castigationibus praemissa, Quas, inquit, accurate castigavit, primaria sui praeceptoris dicta eligendo: Et post, Sed sicut in Dialecticis, ita ethic obscuriora et difficiliora praetermisit. Verisimile ergo, haec et plura effecisse in castigatione dicti Commentarii, qui minus tritus, minusque notus semper extitit quam quaestiones. Unde et hic locum habet quod ibidem Mauritius iisdem quaestionibus, etiam post castigationem Antonii Andreae accidisse scribit, nimirum quod earum textus varie correctus erat, nunc additione, nunc detractione, ut moris est antiquis Scriptoribus id in margine annotantibus. Neque negaverim praemissorum occasione, castigatorem aliquando Doctoris dictionem, sensu servato, mutasse. Quod, cum integra hac glossa colligere mihi videor ex ultimis verbis ipsius: Nam ego, inquit, quantum sapio, quantumque capio quidquid est hic, quod ipse exprimere intendebat, pes meus ejus vestigia secutus est. Quasi diceret opus digerendo, in mutatione, omissione, notatione, suppletione, etc. id tantum posui, quod Doctor exprimere intendebat. Quia tamen alicubi falli potuit, subjungit claudendo opus: Ideo si aliquid aliud repugnans sibi inveniatur quandoque, nunc pro tunc revoco, paratus libenti animo revocare. Haec sunt, benigne Lector, quae pro veritatis defensione et objecti argumenti solutione, dicenda occurrerunt, de quibus te monitum volui, et praemunitum, ne dicti Auctoris lectio, de operis hujus Auctore dubium te reddere posset. Expositio nostra ad ejus rationem iis, qui in antiquorum operibus digerendis et ad praelum parandis, experientiam habent, in quibus multa ex his quae diximus necessario interveniunt,non extorta,sed persuasibilis videbitur. Tu aequi bonique consule, et Vale.

DILUCIDISSIMA EXPOSITIO IN DUODECIM LIBROS METAPHYSICORUM ARISTOTELIS.