CAPUT I.

De ordine cognitionum et cognoscentium in perfectione, et qualiter hujus scientiae dignitas ostenditur ex ejus naturali appetibilitate?

Omnes homines natura scire desiderant.

Juxta consuetudinem, in hoc libro primo praemittit proaemium, secundo subjungit tractatum. Se cunda ibi : Quoniam vero manifestum. In tota autem prima parte ad prologum pertinente, intentio Aristotelis est ab benevolentiam, et ad amorem hujus scientiae trahere auditorem. Circa quod duo facit. Nam primo reddit auditorem benevolum ex scientiae dignitate, secundo ex scientiae utilitate. Secunda ibi juxta finem prologi: Oportet autem aliqualiter ejus ordinem constitue re. Circa primum quatuor facit. Nam primo probat hujus scientiae dignitatem ex ejus naturali appetibilitate ; secundo ex ejus essentiali speculabilitate ; tertio ex ejus libertate ingenua ; quarto ex ejus honorabilitate praecipua. Secunda ibi : Quia vero non activa. Tertia ibi: Sed ut dicimus homo liber. Quarta ibi: Nec tali aliam honorabiliorem oportet. In tota prima parte intendit talem rationem : Omnes homines natfura scire desiderant: ergo maximam scientiam maxime desiderabunt ; sed scientia Metaphysicae est maxima scientia: ergo ipsam maxime desiderabunt omnes homines, quia maxime est desiderabilis et per consequens est dignissima. Circa istam rationem sic procedit, nam primo pertractat hanc propositionem : Omnes homines, etc. in qua stat virtus majoris. Secundo investigat minorem ibi : Quoniam autem hanc scientiam quaerimus. Circa primum duo facit. Quia primo facit, quod dictum est. Secundo quia mentio nem fecerat de scire et cognoscere, gratia hujus distinguit et determinat de diversis gradibus cognoscendi in entibus cognitionem participantibus. Secunda ibi : Animalia

quidem igitur, etc. Circa primum duo facit: primo proponit dictam propositionem: secundo subjungit ejus probationem. Secunda ibi : Signum autem. In principio igitur hujus libri proponit Aristoteles hanc propositionem dignitatem et nobilitatem hujus scientiae virtualiter continentem, dicens : Omnes homines natura scire desiderant, etc. Deinde cum dicit:

Signum autem est sensuum dilectio : praeter enim utilitatem propter seipsos diliguntur, et maxime aliorum, qui est per ipsos oculos. Non enim solum ut agamus, sedet nihil agere debentes, ipsum videre prae omnibus, ut dicam, aliis eligimus.

Subjungit probationem dictae propositionis, et probat eam a posteriori et signo. Circa quod duo facit : primo probat quod dictum est. Secundo assignat causam dicti. Secunda ibi : Causa autem est. Dicit ergo : Signum autem; quod omnes homines natura scire desiderant: est dilectio sensuum; Praeter enim utilitatem, scilicet, si ad nihil aliud def servirent, propter seipsos diliguntur, et maxime aliorum, id est, inter alios, eum qui est per oculos, id est, sensum visus : non enim solum ut agamus, id est, non solum propter necessitatem vitae, sed etiam nihil agere convenientes, vel debentes ipsum videre, id est, sensum visus, prae omnibus aliis sensibus, concupiscimus et amamus.

Notandum, ut habetur 2. de Anima et in libro de Sensu et Sensato, juxtaprincipium:sensusdeserviunt nobis ad duo, scilicet ad necessitatem vitae et ad scientiam. Nam per sensus cognoscimus sensibilia nociva et utilia, et fugimus novica et prosequimur utilia. Per sensus etiam generatur in nobis scientia nam omnis nostra scientia oritur a sensu. Dicit ergo Philosophus, quod posito quod per sensus nihil agere deberemus quantum ad necessitatem vitae, nihilominus diligeremus sensus pro quanto deservirent ad habendum scientiam, ut dicetur. Deinde cum dicit:

Causa autem est, quia hic maxime sen suum cognoscere nos facit, et multas rerum differentias demonstrat.

Assignat causam dicti, quare scilicet sensum visus maxime amamus, quia scilicet est maxime cognoscitivus, quod probatur : quia sensus aliquis potest dici maxime cognoscitivus dupliciter, vel quia certius scire facit, vel quia plura cognoscere facit, utrumque autem habet visus in comparatione ad alios sensus: ideo praefertur eis in ratione cognoscitivi. Dicit ergo quod causa est quare scilicet sensum visus prae aliis concupiscimus: quia hic maxime sensuum, id est inter omnes sensus, nos cognoscere facit, et hoc quantum ad primum ; et multas rerum differentias nobis demonstrat, id est, plures quam alii, et hoc quantum ad secundum.

Notandum quod sensus visus dicitur maxime cognoscitivus, propter duo : scilicet propter cognitionis certitudinem et propter cognitorum multitudinem. Certitudo provenit aliquando ex parte potentiae, quia quanto virtus cognoscitiva immaterialior est tanto est in cognoscendo certior. Plura etiam objecta per hunc sensum cognoscuntur, quia omnia corpora tam superiora quam inferiora, cum lucem vel colorem participent; non autem alias qualitates sensibiles, scilicet tangibiles, audibiles et hujusmodi. Quare autem visus sit immaterialior, patet ex hoc, quia spiritualiori modo immutatur ab objecto quam alii sensus. Alia enim sensibilia immutant aliquo modo medium vel organum immutatione reali, visibile autem solum immutatione intentionali. Unde etsi omnis sensus sit receptivus specierum sine materia, ut patet. 2. de Anima, magis tamen visus. Objectum vero tactus aliquo modo immutat organum et medium, calefacien lo et frigefaciendo. Objectum vero gustus, inficiendo aliquo sapore ipsum organum gustus. Objectum autem auditus, per motum corporalem aeris. Objectum vero odoratus, per fumalem evaporationem. Objectum autem visus tantum immutat organum et medium immutatione intentionali , non enim pupilla, vel aer coloratur, sed speciem coloris recipiunt, modo intentionali. Est ergo vis totius probationis Aristotelis in hoc : si magis naturaliter diligimus sensus magis cognoscitivos, non propter utilitatem vitae tantum, sed propter cognitionem ; ergo scire magis naturaliter desideramus, quia ista cognitio nobilior est cognitione sensitiva: nam sensitiva ad hanc finaliter ordinatur.

Sed contra hoc quod ait Aristo teles, Sensum visus nos facere magis scire arguitur : quia Philosophus in lib. de Sensu et Sensato dicit, quod caeci nati habentes auditum, sunt magis sapientes quam surdi nati habentes visum; ergo si sensus visus magis diligitur, quia magis est cognoscitivus secundum quod cognitio ordinatur ad scientiam, sequitur quod auditus sit magis diligendus.

Praeterea Leo in sermone Paschae praefert tactum Thomae visui, quoad certitudinem cognitionis, unde palpans clamavit : Deus meus et Dominus meus, etc. Item contra hoc quod dicitur, visum plures differentias demonstrare, nam tactus plures differentias demonstrat. Nam sensus, qui est duarum contrarietatum, plures differentias demonstrat quam ille qui est unius tantum ; sed sensus tactus est duarum contrarietatum, scilicet calidi et frigidi, humidi et sicci; visus autem est unius tantum, scilicet albi et nigri, ex 2. de Anima. Praeterea Aristoteles 2. de Generatione dicit, quod primae qualitates sunt per se tangibiles, sed poste rius non invenitur sine priori: ergo ubicumque invenitur qualitas visibilis, invenitur et qualitas tangibilis, et non e converso: ergo plures differentias nobis demonstrat tactus quam visus. Praeterea contra hoc quod ait: quod sensum visus maxime diligimus, probo quod non : quia sensum illum magis diligimus cujus oppositum magis odimus, ex 2. Priorum in illo Ca pite : Quando autem convertuntur extre mitates, in ultima regula, dicitur quod magis eligendum magis fugiendo opponitur : sed magis odimus oppositum tactus quam oppositum visus, quia oppositum tactus destruit animal, non autem oppositum visus: ergo tactum magis diligimus quam visum.

Respondeo quod istae rationes non cogunt. Ad primum dicendum, quod visus magis facit per se ad cognitionem sive ad scientiam quae est per inventionem, sicut vult Aristoteles in lib. de Sensu et Sensato, ubi supra. Et ad Philosophum dicendum, sicut ipse ibidem vult, quod auditus per accidens solum magis facit ad cognitionem, sive ad scientiam quae est per doctrinam ex hoc, quod vox audibilis quae movet auditum est significativa conceptuum mentis,et hoc accidit voci secundum quod immutat auditum. Si enim eaedem voces formarentur, quae modo, et non essent instituta signa ad significandum conceptus, auditio earum nihil juvaret ad disciplinam. Si enim signa visibilia imposita essent ad significandum omnes conceptus, sicut habent Monachi de multis, tunc visus per illum modum conferret ad scientiam, per quem modum nunc confert auditus: sed voces sunt signa promptissima, et propter illud videtur linguam esse datam hominibus 2. de Anima. Sic igitur patet quod quantum ad scientiam habitam per inventionem, visus facit magis ad scientiam: sed quantum ad scientiam habitam per doctrinam, auditus facit magis ad scientiam, non per se, sed magis per accidens, quia suum objectum ex institutione factum, est signum conceptus, per quam institutionem nihil sibi accrescit: unde per accidens auditus magis facit scire, visus autem per se, et directe, mediante lumine naturali ipsius intellectus. Ad illud Leonis, dico quod praefert tactum visui, non quoad per se et proprium objectum utriusque, sed forte quantum ad illud corpus Christi magis experiendum per visum et per tactum simul, quam per visum solum. Ad aliud concedo quod tactus est dua um contrarietatum, visus autem unius tantum: et ex hoc forte sequitur quod tactus non est simpliciter unus sensus (de quo alias) tamen ex hoc non sequitur quod tactus plures differentias rerum demonstret, quia objectum ipsius visus, scilicet lux et color in pluribus corporibus reperiuntur, quam omnes qualitates tangibiles, si essent mille: quia cognoscimus substantias per haec accidentia, ut dicetur in septimo hujus, quaest. illa: Utrum substantia sit prior omnium entium cognitione; et objectum visus in pluribus corporibus reperitur quam objectum tactus, vel cujuscumque alterius sensus particularis: ideo visus plures res demonstrat et magis facit ad scientiam, et ideo magis diligitur.

Ad aliud de 2. de Generatione, dici potest quod illud habet veritatem quando prius est de essentia posterioris, sicut animaldeessentia hominis, sed non est sic in proposito ; qualitates enim primae non sunt de essentia lucis: similiter illae qualitates tangibiles non sunt simpliciter primae, sed sunt primae respectu susceptivi earum, cujusmodi sunt haec inferiora. Unde et male allegatur auctoritas ista, dicit enim sic : quod quaerimus sensibilis corporis principia, et illud est tangibile; ideo solae contrarietates secundum tactum faciunt species corporis sensibilis de quo intendit, et sequitur : quamvis visus prior sit tactu, quapropter et subjectum prius, id est, objectum: sed non est objectum visus corporis tangibilis passio secundum quod tangibile, sed secuncum aliud: et si sic, convenit natura prius, scilicet secundum aliquam naturam communem corpori generabili de quo intendit et corpori caelesti cujusmodi forsan est natura perspicui. Patet igitur quod auctoritas est ad oppositum : quod objectum visus est prius prioritate scilicet communitatis, et ideo est in pluribus. Ad ultimum de regula illa secundi priorum dicendum quod fallit per instantiam in terminis, nam melius est bene vivere quam vivere ; et tamen magis odimus oppositum vivere quam oppositum bene vivere, quia oppositum vivere destruit vivere et bene vivere. Unde Aristoteles 7. Topic. glossat illam propositionem sic : nisi cum alterum infert alterum; et vult quod illa regula non teneat, quando magis eligendum includit minus eligendum : sicut in exemplo posito, bene vivere includit vivere, similiter in proposito, sensus visus includit sensum tactus, et oppositum tactus destruit tactum et visum. Deinde cum dicit:

Animalia quidem igitur sensum habentia natura fiunt.

Distinguit diversos gradus cognoscendi in entibus. Circa quod duo facit. Primo ostendit propositum in brutis ratione carentibus. Secundo in hominibus rationem participantibus. Secunda ibi: Animalia quidem igitur. Prima in duas. Nam primo praemittit omnium animalium convenientiam. Secundo describit eorum differentiam quantum ad cognitionem. Secunda ibi: Sed ex sensibus quidem. Dicit ergo quod animalia omnia sunt habentia sensum natura, idest, secundum naturam propriam. Ratio hujus est, quia impossibile est rem privari propria forma vel differentia specifica, quia jam esset hoc et non esset hoc. Animal enim constituitur in esse specifico animalis per sensitivum quod est habere sensum, nam quaedam animalia habent sensus omnes, ut animalia perfecta, quaedam plures, quaedam paucos secundum quod sunt perfectiora vel minus perfecta : omnia tamen habent necessario saltem unum scilicet sensum tactus. ut habetur 3. de Anima, juxta finem, et in libro de Somno et vigilia. Sine tactu . quidem animalia non possunt existere, cum per tactum cognoscant quae sunt proficua, et quae sunt corruptiva animalis, puta qualitates tangibiles. Deinde cum dicit: