S. Aurelii Augustini Hipponensis Episcopi De Haeresibus Ad Quodvultdeum Liber unus .

Quod petis saepissime atque instantissime, sancte fili Quodvultdeus, ut de haeresibus aliquid scribam dignum lectione cupientium dogmata devitare contraria fidei christianae, et christiani nominis obumbratione fallentia; scias me olim longe antequam peteres, facere cogitasse, atque fuisse facturum, nisi diligenter considerans quale quantumque id esset, ultra vires meas esse sentirem. Sed quoniam fateor nullum mihi, ut te, institisse poscendo; in ipsa tam molesta instantia tua etiam tuum nomen attendi, et dixi: Aggrediar, et faciam quod vult Deus. Hoc enim Deum velle confido, si me ad hujus operis terminum misericordi favore perduxerit, ut per ministerium linguae meae tanta hujus rei difficultas aut ostendatur tantummodo, aut ipso etiam plenius adjuvante tollatur. Quorum duorum, quod priore loco posui, jam diu est ut animo volvo ac revolvo, et quadam meditatione contueor: quod autem postea dixi, non me accepisse confiteor; et utrum dum hoc ago, ut efficiam, dum peto, dum quaero, dum pulso, sim fortasse accepturus ignoro: scio me tamen nec petiturum, nec quaesiturum ac pulsaturum quantum sat est, nisi et hunc affectum munere divinae inspirationis accepero. In hoc igitur opere, quod te vehementer urgente in Dei voluntate suscepi, cernis me ut id peragam non tam crebrescentibus ad me tuis petitionibus esse cogendum, quam piis ad Deum non solum tuis, verum et aliorum fratrum, quos tibi in hanc rem fideles socios potueris invenire, orationibus adjuvandum. Quod ut fiat, has ipsas primas hujus laboris mei partes, ubi est ista praelocutio, curavi tuae Charitati in auxilio Domini accelerare mittendas: ut propter illa quae restant, noveritis quantum pro me orare debeatis, quicumque nosse potueritis, a me jam fuisse susceptum hoc tam grande negotium, quod a me desideratis impleri.

Petis ergo (quod tuae indicant litterae, quas ad me dedisti, cum primum a me petere ista coepisti) ut 0022 exponam breviter, perstricte atque summatim, ex quo christiana religio haereditatis promissae nomen accepit, quae haereses fuerint, sint; quos errores intulerint, inferant; quid adversus catholicam Ecclesiam senserint, sentiant, de fide, de Trinitate, de Baptismo, de poenitentia, de homine Christo, de Deo Christo, de resurrectione, de Novo et Vetere Testamento. Istas autem inquisitiones tuas in immensum procedere cum videres, putasti cujusdam generalitatis adhibendum esse compendium, atque dixisti: Et omnia omnino, quibus a veritate dissentiunt. Deinde addidisti: Quae etiam Baptismum habeant, quaeve non habeant; et post quas baptizet, nec tamen rebaptizet Ecclesia: qualiter suscipiat venientes; et quid singulis lege, auctoritate, atque ratione respondeat. Haec omnia cum quaeris ut exponantur a me, miror luculentum ingenium tuum, tot tantarumque rerum et sitire veritatem, et fastidium jam timendo poscere brevitatem. Sed vidisti etiam ipse quid hoc loco possem tuae hujus epistolae cogitare; et quasi vigilanter occurristi cogitationi meae, dicens: Nec me tantae Beatitudo tua credat ineptiae, ut non inspiciam quantis et quam ingentibus voluminibus opus sit, ut possint ista dissolvi. Verum hoc ego fieri non exspecto : id enim multipliciter factum esse non dubito. Et tanquam consilium subjiciens, quomodo possit et servari brevitas, et veritas pandi, adjungis ea verba quae paulo ante jam posui, et dicis: Sed breviter, perstricte atque summatim opiniones rogo cujuslibet haeresis poni, et quid contra teneat Ecclesia catholica, quantum instructioni satis est, subdi. Ecce iterum mittis in longum: non quia dici ista breviter sive non valent, sive non debent; sed quia tam multa sunt, ut quamlibet breviter dicenda multas litteras flagitent: tu autem ut velut quodam, inquis, ex omnibus concepto commonitorio, si quis aliquam objectionem aut convictionem uberius, plenius, ac planius nosse voluerit, ad opulenta et magnifica volumina transmittatur, quibus a diversis, et praecipue, inquis, a Veneratione 0023A tua in hoc ipsum constat esse elaboratum. Quae cum dicis, unum quasi commonitorium de his omnibus te desiderare significas: audi ergo unde commonearis quid petas.

Opiniones omnium philosophorum, qui sectas varias condiderunt, usque ad tempora sua (neque enim plus poterat), sex non parvis voluminibus quidam Celsus absolvit. Nec redarguit aliquem, sed tantum quid sentirent aperuit , ea brevitate sermonis, ut tantum adhiberet eloquii, quantum rei nec laudandae, nec vituperandae, nec affirmandae aut defendendae, sed aperiendae indicandaeque sufficeret; cum ferme centum philosophos nominasset: quorum non omnes instituerunt haereses proprias; quoniam nec illos tacendos putavit, qui suos magistros sine ulla dissensione secuti sunt. Noster vero Epiphanius Cyprius episcopus , abhinc non longe humanis rebus exemptus, de octoginta haeresibus loquens sex libros etiam ipse conscripsit, historica narratione memorans omnia, nulla disputatione adversus falsitatem pro veritate decertans. Breves sane sunt hi libelli, et si in unum librum redigantur, nec ipse erit nostris vel aliorum quibusdam libris longitudine comparandus. Hujus brevitatem si fuero in commemorandis haeresibus imitatus, quid a me brevius postulare vel exspectare debeas, non habebis. Sed non ibi hujus mei laboris summa consistit, quod et tibi, vel me demonstrante, vel etiam te praecurrente poterit apparere, cum hoc fecero. Videbis enim in eo quod supradictus episcopus fecit, quantum desit operi quod ipse vis fieri; quanto magis quod ego? Tu namque, quamvis breviter, perstricte atque summatim, tamen vis etiam responderi commemoratis haeresibus: quod ille non fecit. Ego vero hoc magis volo facere, si et Deus velit, unde possit omnis haeresis, et quae nota est, et quae ignota, vitari; et unde recte possit quaecumque innotuerit, judicari. Non enim omnis error haeresis est; quamvis omnis haeresis, quae in vitio ponitur, nisi errore aliquo haeresis esse non possit. Quid ergo faciat haereticum, regulari quadam definitione comprehendi, sicut ego existimo, aut omnino non potest, aut difficillime potest: quod in processu hujus operis declarabitur, si Deus rexerit, atque ad id quod intendo, perduxerit disputationem meam . Quid autem prosit ipsa inquisitio, etiamsi non potuerimus comprehendere quomodo sit definiendus haereticus, suo loco videndum atque dicendum est: nam si hoc comprehendi potuerit, quis non videat utilitas quanta sit? Erunt ergo primae partes operis hujus de haeresibus, quae post Christi adventum et ascensum adversus doctrinam ipsius exstiterunt, et utcumque nobis innotescere potuerunt. In posterioribus autem partibus, quid faciat haereticum, disputabitur. Cum 0024 ergo Dominus ascendisset in coelum, hi haeretici exorti sunt .

I.	Simoniani.
II.	Menandriani.
III.	Saturniniani.
IV.	Basilidiani.
V.	Nicolaitae.
VI.	Gnostici.
VII.	Carpocratiani.
VIII.	Cerinthiani, vel Merinthiani.
IX.	Nazaraei.
X.	Ebionaei.
XI.	Valentiniani.
XII.	Secundiani.
XIII.	Ptolemaei.
XIV.	Marcitae.
XV.	Colorbasii.
XVI.	Heracleonitae.
XVII.	Ophitae.
XVIII.	Caiani.
XIX.	Sethiani.
XX.	Archontici.
XXI.	Cerdoniani.
XXII.	Marcionitae.
XXIII.	Apellitae.
XXIV.	Severiani.
XXV.	Tatiani, vel Encratitae.
XXVI.	Cataphryges.
XXVII.	Pepuziani, alias Quintilliani.
XXVIII.	Artotyritae.
XXIX.	Tessarescaedecatitae.
XXX.	Alogii.
XXXI.	Adamiani.
XXXII.	Elcesaei, et Sampsaei.
XXXIII.	Theodotiani.
XXXIV.	Melchisedeciani.
XXXV.	Bardesanistae.
XXXVI.	Noetiani.
XXXVII.	Valesii.
XXXVIII.	Cathari, sive Novatiani.
XXXIX.	Angelici.
XL.	Apostolici.
XLI.	Sabelliani, sive Patripassiani.
XLII.	Origeniani.
XLIII.	Alii Origeniani.
XLIV.	Pauliani.
XLV.	Photiniani.
XLVI.	Manichaei.
XLVII.	Hieracitae.
XLVIII.	Meletiani.
XLIX.	Ariani.
L.	Vadiani, sive Anthropomorphitae.
LI.	Semiariani.
LII.	Macedoniani.
LIII.	Aeriani.
0025 LIV.
Aetiani, qui et Eunomiani.
LV.	Apollinaristae.
LVI.	Antidicomaritae.
LVII.	Massaliani, sive Euchitae.
LVIII.	Metangismonitae.
LIX.	Seleuciani, vel Hermiani.
LX.	Proclianitae.
LXI.	Patriciani.
LXII.	Ascitae.
LXIII.	Passalorynchitae.
LXIV.	Aquarii.
LXV.	Coluthiani.
LXVI.	Floriniani.
LXVII.	De mundi statu dissentientes.
LXVIII.	Nudis pedibus ambulantes.
LXIX.	Donatistae, sive Donatiani.
LXX.	Priscillianistae.
LXXI.	Cum hominibus non manducantes.
LXXII.	Rhetoriani.
LXXIII.	Christi divinitatem passibilem dicentes.
LXXIV.	Triformem Deum putantes.
LXXV.	Aquam Deo coaeternam dicentes.
LXXVI.	Imaginem Dei non esse animam dicentes.
LXXVII.	Innumerabiles mundos opinantes.
LXXVIII.	Animas converti in daemones et in quaecumque animalia existimantes.
LXXIX.	Liberationem omnium apud inferos factam Christi descensione credentes.
LXXX.	Christi de Patre nativitati initium temporis dantes.
LXXXI.	Luciferiani.
LXXXII.	Jovinianistae.
LXXXIII.	Arabici.
LXXXIV.	Helvidiani.
LXXXV.	Paterniani, sive Venustiani.
LXXXVI.	Tertullianistae.
LXXXVII.	Abeloitae.
LXXXVIII.	Pelagiani, qui et Coelestiani.