SUMMARUM.

Secundo principaliter ostendit dignitatem hujus scientiae, es ejus utilitate quae est, ut cognitis causis, cesset admiratio et ignorantia ; quod exponit optime Doctor de immensurabilitate diametri et costae, quam hic tangit Philosophus. Vide Doct. 2. d. 2. q. 9. et Euclidem ab ipso ibi citatum.

Oportet autem aliqualiter constituere ordinem ipsius ad contrarium nobis, quae a principio quaestionum. Incipiunt quidem enim, ut diximus, omnes ab admirari, ut fit cum mira quaedam spectantur, causa nondum perspecta, miranturque si ita res se habeat, ut circa Solis conversiones, aut diametri quadrati incommensurabilitatem; mirum enim videtur esse omnibus si quid minimorum nunc mensuratur. Oportet autem in contrarium ut ad dignius juxta proverbium confirmare, quemadmodum et in his cum didicerit; nihil enim ita mirabitur vir Geometricus, quam si diameter commensurabilis fiat. Quae quidem igitur sit natura scientiae quaesitae dictum est, et quae sit intentio, qua oportet adipisci quaestionem et totam methodum.

Postquam Philosophus induxit auditorem ad amorem hujus scientiae ex ejus dignitate, nunc inducit ipsum ad idem ex ejus utilitate. Utilitas autem hujus scientiae est, quod ista ordinatur ad notitiam causarum ex rebus, quae summa utilitas est: nam ex notitia causarum dependet notitia omnium aliorum. Hoc autem declarat, ostendendo ad quem finem illa scientia ordinatur, quia scilicet ad contrarium ejus, quod fuit in principio philosophantibus: illud autem fuit admiratio et ignorantia, et ideo finis hujus scientiae est certitudo cognitionis, quod est oppositum ignorantiae et admirationis: et hoc est quod ait quod oportet confirmare, id est, terminare ad contrarium earum quae a principio quaestionum: nam illa scientia incepit a quaestione et dubitatione, et terminatur ad conditionem, quod est certitudo; ideo subdit : incipiunt enim, ut diximus, a principio ab admiratione: quae admiratio erat si res se habent, quemadmodum mirabilium anlhomala, id est, causalia, quae videntur a casu mirabiliter evenire; nondum scilicet illis philosophantibus primis speculantibus causam, ut circa conversionem Solis, quae fit in duobus punctis describentibus duos Tropicos, aestivalem scilicet, et hyemalem: quorum punctorum primus, qui describit Tropicum aestivalem, est punctus Cancri ; secundus qui describit Tropicum hyemalem, est primus punctus Capricorni: non enim speculantibus circa causam minimorum scita causa erit admiratio, sicut Geometricis diametrum esse non commensurabilem. Mirum quidem videtur, quod aliquid quod non est minimorum, id est, de numero indivisibilium non mensuratur omnibus, id est, cuicumque alii divisibili: nam non mensurari videtur esse solius indivisibilis, sicut unitas, quae etsi non mensuratur, tamen ipsa mensurantur alia: constat autem quod diametrum quadrati, et latera ejus non sunt indivisibilia, nec minima. Addit autem quod cum inquisitio Philosophiae ab admiratione incepit, oportet proficere et terminare ad contrarium, et ad dignius, juxta vulgare proverbium, quod dicit quod semper proficere est in melius; hoc autem contrarium et dignius est cognoscere causas eorum de quibus prius admiramur, quia quando homines jam sciunt causas, non amplius admirantur, sicut apparet in exemplis dictis: non enim ita mirabitur Geometer, si diameter non fiat commensurabilis, cum scilicet sciverit causam hujus. Ultimo epilogat ergo quod dictum est, quae sit natura quaesitae scientiae, scilicet Metaphysicae, quia scilicet est universalis, desiderabilis, speculativa, libera, honoranda, non humana proprie, sed divina, ut dictum est, et quae sit intentio finalis scientiae, in qua oportet habere quaestionem terminatam et totam methodum. Nam finis hujus scientiae est cognoscere causas, ne de effectibus amplius admiremur. Spectat etiam ad ipsam cognoscere primas causas et prima principia rerum, de quibus in ista scientia quaeritur et determinatur, et ad earum notitiam tota ista scientia principaliter ordinatur.

Notandum, quod omnis motus terminatur ad contrarium ejus, a quo incepit: unde cum inquisitio veritatis sit quidam motus ad scientiam, oportet quod terminetur ad contrarium ejus unde incipit: incepit autem ab ignorantia et admiratione, ut prius ostensum est: admiratio autem erat, si res ita se haberet sicut anthomaia quae videntur a casu mirabiliter evenire. Casualia enim non sunt a causa determinata, ex 2. Physicorum: admiramur autem de eis propter ignorantiam. Similiter nunc a principio Philosophi nondum potentes rerum causas speculari, admirabantur omnia, quasi quaedam casualia, sicut circa conversiones Solis: sequitur ergo quod ista inquisitio ad contrarium ejus terminetur, et quod est circa notitiam de causis rerum, ut a nobis ignorantia et admiratio auferatur.

Notandum etiam, quod ut dicitur, diameter est incommensurabi-Iis lateri, quia proportio quadrati diametri ad quadratum lateris, non est sicut proportio numeri quadrati, ad alium numerum quadratum, sed sicut proportio duorum ad unum: quare sequitur secundum regulas Geometricas, quod proportio lateris ad diametrum, est sicut proportio numeri ad numerum, quare commensurari non possunt: illae enim solae lineae sunt commensurabiles, quarum proportio mutua est sicut numeri ad numerum, haec autem non sunt geometriam scienti: ille ergo, qui hujus quaestionis ignorat causam, admiratur: sed vir Geometricus, qui novit causam, non amplius admiratur.