SUMMARIUM.

Veritatis considerationem maxime ad Metaphysicam spectare. De causa aequivoca et univoca de quibus hic loquitur Doct. vide eum i. d. 3. q. 8. et 4. d. 1 2. q. 3. num 24 De veritate quam hic tangit, vide eum I. 6. hujus q. 3. et ibi nostra Scholia et in supplemento de Anima disp. 3. sect 7. 8. 9. Quod vero non detur processus in infinitum in causis, ut hic tangitur in 5. tractat. Doct. bene 1. d. 2. q. 2. art. 1. a num. 11. et de primo Princ.c. 3. et hic q. 45. reliqua hujus capit.infra suo ordine notantur.

Vocari vero Philosophiam veritatis scientiam recte babel, nam Theoricae finis est veritas, et pralicae opus: etenim si quomodo res sese habent intendunt practici, non tamen ejus causam per se, nec ut perpetuo talis est, sed ut ad aliquid, atque ut nunc speculantur.

Postquam Philosophus praemisit qualiter facilitas et difficultas accidit circa considerationem et notitiam veritatis, nunc ostendit ad quam scientiam maxime spectat consideratio veritatis, intendens probare, quod ad Metaphysicam. Circa quod duo facit. Primo facit quod dictum est. Secundo declarat quoddam, quod in sua probatione supponebat. Secunda ibi : At vero quia principium. Prima in duas, quia primo probat quod ad Metaphysicam spectat considerare simpliciter veritatem. Secundo, quod ad ipsam quam maxime spectat. Secunda ibi : Nescimus autem. In prima parte intendit talem rationem : Metaphysica est scientia speculativa non practica: ergo est scientia veritatis. Antecedens supponitur ex prologo hujus libri. Consequentiam autem probat ex differentia scientiae speculativae et practicae, quia finis speculativae est veritas, practicae vero opus. Dicit ergo quod Philosophiam, id est, Metaphyseam vocari scientiam veritatis recte habet; nam finis Theoricae, idest, speculativae, est veritas;practicae autem opus, id est,

praxis, quae est actus voluntatis elicitus, vel imperatus, sicut declaratum fuit in prologo primi sententiarum, quaest. 4. Quod enim practica ordinetur ad opus, declarat hic cum subdit: etenim, pro quia, et si practici intendunt quomodo se habet, scilicet veritas in rebus, non tamen secundum se, sed ad aliquid, et nunc speculantur, id est,quod illam veritatem non intendunt per se, ut finem, sed ulterius ordinant illam ad dirigendam aliquam praxim, circa aliquod objectum particulare operabile, et ad aliquid nunc, id est, secundum aliquod determinatum tempus. Deinde cum dicit:

Nescimus autem verum sine causa. Unumquodque vero maxime ipsum aliorum dicitur, secundum quod etiam aliis inest univocatio, puta ignis est calidissimus, etenim est causa aliis hic caloris. Quare est verissimum, quod posterioribus est causa ut sint vera. Quapropter semper entium principia, semper esse verissima necesse est: non enim quandoque sunt vera, quandoque non: nec illis causa aliquid est veri ut sint, sed illa aliis, quare unumquodque sicut se habet, ut sit, ita et ad veritatem.

Probat, quod Metaphysicam spectat quam maxime consideratio veritatis, et intendit talem rationem. Scientia Metaphysicae considero t verissima et maxime vera: ergo maxime os t scientia veritatis. Consequentia est evidens: sed ad probandum antecedens intendit talem rationem : Metaphysica considerat primas causas et prima rerum principia;sed illa sunt verissima ;ergo Metaphysica considerat verissima. Major hujus rationis supponitur ex prologo, quia ibi probata est,et minorem ipse declarat ex hoc, quod illud est maxime tale, quod est causa omnibus aliis ut sint talia, et nihil est ei causa, ut sit tale, sicut exemplificat de igne: sed primae causae et prima principia rerum sunt hujusmodi quantum ad veritatem: ergo sunt maxime vera. Dicit ergo, quod nescimus verum sine causa; scientia ergo quae est de vero habet aliquas causas, quae etiam habent veritatem, quia verum non potest sciri ex falsis. Addit autem unam propositionem quod unumquodque est illud aliquorum maxime, id est maxime tale, quod aliis inest univocatio, id est, quod est causa univoca aliis ut sint talia, ut ignis est calidissimus ;enim, pro quia hic, id est ignis, causa caliditatis est aliis, scilicet elementis ;llud ergo est verissimum, quod est causa posterioribus, ut sint vera. Ex quo concludit, quapropter principia semper existentium, id est, corporum caelestium, cujusmodi sunt substantiae separatae, semper necesse est esse vera, id est sunt verissima, cujus assignat rationem duplicem. Primo, quia quandoque sunt vera et quandoque non, et in hoc praecellunt generabilia et corruptibilia, quae quandoque sunt, et quandoque non sunt. Secundo, quia illis non est alia causa, scilicet suae veritatis, sed illa sunt causa aliis, et in hoc praecellunt corpora caelestia, licet sint sempiterna, tamen habent causam sui esse et sui motus. Ex praedictis infert quamdam conclusionem, dicit quare unumquodque sicut se habet ad esse, ita ad veritatem.

Notandum, quod duplex est genus causae : quaedam est causa univoca, quaedam aequivoca. Univoca dicitur quantum ad praesens spectat, quae habet similem formam illi quam producit: aequivoca vero dicitur, quae non habet formam similem illi quam producit, licet eam habeat in virtute. Exemplum primi, ignis producens alium ignem. Exemplum secundi, Sol generans ignem: ad excludendum ergo causam aequivocam, quae licet sit causa aliis ut sint talia, ipsa tamen non est in se forma talia, et ideo signanter dixit Philosophus : unumquodque est maxime tale, secundum quod aliis inest univocatio. Sol enim licet sit causa caliditatis in istis inferioribus, ipse tamen non est in se formaliter calidus;in causis autem univocis intelligendum est, quod haec dicitur habere veritatem.

Notandum etiam, quod quia veritas est passio entis, ideo sequitur esse rei proportionabiliter: et idcirco concludit Philosophus ex praedictis, quod quia ea quae possunt esse aliis causa essendi vera, sunt maxime vera, sequitur, quod unumquodque eo modo quo habet esse, habeat etiam veritatem;ut ea quorum esse est sempiternum, sit etiam veritas sempiterna: et quorum esse non est semper, et quorum esse habet causam. Similiter veritas habet causam, et quorum non, non;quiaetiam veritas in intellectu oritur ex veritate in re, idcirco sicut res habetesse, sic etiam est apta nata vere cognosci, ut sic semper ab ipso esse rei oriatur conformitas veritatis, sive in re, sive in intellectu;quare bene dicit Philosophus, quod unumquodque sicut se habet ad esse, ita se habet ad veritatem. Notandum etiam, quod posset esse dubium de qua veritate hic loquitur Philosophus: utrumde veritate ncomplexa, quae est passio entis: vel de complexa, quae est veritas propositionis;et juxta hoc, utrum intendat de primis principiis et causis incomplexis, cujusmodi sunt substantiae immateriales, vel de principiis complexis, quando dicitur prima principia esse principia verissima. Unde dicendum, quod licet de utrisque verum sit quod haec dicitur, tamen intellectus principalis Philosophi est loqui de veritate incomplexa, et principio incomplexo ;ex quo enim vult habere, quod substantiae immateriales sunt verissima, de quibus est sapientia quae Metaphysica nominatur. Deinde cum dicit:

Et manifestum est, quod res habent principium, et quod causae rerum entium non sunt infinitae neque secundum rectitudinem, neque seeundum speciem, scilicet ut species earum sint plusquam possint numerari in infinitum;impossibile enim est secundum naturam, ut aliquid sit ex alio in infinitum, v. g. caro est ex terra, et terra ex aqua, et aqua ex aere, et aer ex igne, et hoc in infinitum,etnon cesset in aliquo. Neque etiam est possibile secundum illud ex quo est principium motus. v. g. quod homo movetur ab aere, et aer a Sole, et Sol a luce, et hoc in infinitum. Et similiter etiam est in eo quod est propter quid, impossibile est enim in hoc etiam procedere in infinitum, v. g. ut cursus propter sanitatem, et sanitas propter fortunam, et fortuna propter aliud, et sic in eo quod est, scilicet essentia.

Probat quoddam suppositum in ratione proxime dieta, supposuit enim esse aliqua prima principia et primas causas. Hoc probat, quia in causis non est processus in infinitum, sed est dare statum, et devenire ad aliquod primum principium in quolibet genere causae. Circa quod duo facit, quia primo proponit intentam conclusionem. Secundo subjungit ejus probationem. Sccunda ibi : Mediorum. Dicit ergo quod, scilicet palam est ex dicendis, quod est quoddam principium, scilicet esse et veritatis rerum ; et quod non sunt infinitae causae existentium, nec ad directam Theoriam, id est, nec procedendo in directum, secundum unam speciem causae, puta secundum speciem causae materialis, et sic de aliis; nec secundum speciem, supple sunt infinitae causae, ita scilicet quod sint infinitae species causarum, et exponit quod dixerat, causas non esse infinitas in directum. Primo in causis materialibus, nec enim ex materia est possibile progredi in infinitum, ut fiat hoc ex hoc, veluti ut dicamus carnem fieri ex terra, ut ex materia ; terram vero ex aqua ; aquam vero exaere ; aerem autem exigue, et hoc non stare, sed supple procedere in infinitum. Secundoexponit in causis efficientibus dicens, nec unde principium motus, id est, nec in causis moventibus, vel efficientibus est processus infinitus, ut dicas moveri hominem ab aere, et hunc, scilicet aerem moveri a Sole: Solem autem ab alio et hujusmodi, scilicet processus nullum esse finem. Tertio exponit in causis finalibus, dicit, similiter autem nec illud cujus est causa, id est, secundum causam finalem, possibile est ire in infinitum, ut si dicamus, quod ire, id est, ambulare, est causa sanitatis ; illa vero, scilicet sanitas, est causa felicitatis, et felicitas sit causa alicujus, id est alterius in infinitum. Quarto exponit in causis formalibus dicens, quod, similiter est et in quod quid erat esse rei, exempla non ponit, quia de se patent, puta quod in praedicatis formalibus, et primo modo per se non est processus in infinitum, ut quod animal praedicetur de homine, et aliquod aliud de animali, et ulterius in infinitum.