Annotationes Censoriae In Quaedam Lactantii Errata,
Ex Codice Manuscripto Bibliothecae Regiae Numero MDCLXXIII, Inter Theologos, In-Folio.
Lucii Coelii Lactantii Firmiani Divinarum Institutionum Adversus Gentes, Ad Constantinum Imperatorem, Liber Primus.

0087C E Regione Hujus Paginae Primae Haec Leguntur: Correctum volumen hoc juxta censuram admodum Rev. Patris Jo. Mariae Brasichel, sacri Palatii apost. magistri, anno 1607, a summo pontific. Paulo V constituti, ordinis Fratrum Praedicatorum generalis electi, anno 1608, atque in amplissimo cardinalitiae dignitatis gradu anno 1611 collati.

Porro Ad Marginem Haec Infra Leguntur:

De Lactantio Firmiano plura S. Hieronymus in Catalogo et epistola 83, ad Magnum, quem mirifice ab eloquentia laudat. Caeterum ne contingat quempiam in Lactantii operum lectionem impingere, praemonendus lector, quam ipsi circumspecte et suspenso pede in pervolvendis ejusdem auctoris scriptis sit. Eumdem S. Damasus romanus pontifex epistola ad S. Hieronymum, quae est 124 inter Hieronymi epistolas, haec ait: «Fateor quippe tibi eos, quos jampridem Lactantii dederas libros, ideo non libenter lego, quia et plurimae epistolae in eis usque ad millia spatia versuum tenduntur, et raro de nostro dogmate disputant. Quo fit, ut et legenti fastidium generet longitudo; et si quae brevia sunt, scholasticis magis sint apta, quam nobis, de metris, et regionum situ, et philosophis disputantia.»

0088C Haec S. Damasus: sed et S. Hieronymus, epist. 13, ad Paulinum inquit: «Lactantius quasi quidam fluvius eloquentiae Tullianae, utinam tam nostra confirmare potuisset, quam facile aliena destruxit!» Et l. II, in Epistolam ad Galatas cap. IV, ait: «Multi per imperitiam Scripturarum (quod et Firmianus in octavo ad Demetrianum epistolarum libro facit) asserunt Spiritum sanctum, saepe Patrem, saepe Filium nominari.» Rursum Apologia ad Pammachium et Oceanum inquit: «Lactantius in libris suis, et maxime in epistolis ad Demetrianum. Spiritus sancti omnino negat substantiam et errore judaico dicit, eum ad Patrem referri, vel ad Filium; et ad sanctificationem utriusque Personae sub ejus nomine demonstrari. Quis mihi interdicere potest, ne legam ejus Institutionum libros, quibus contra gentes scripsit fortissime, quia superior sententia detestanda est?» Hactenus S. Hieronymus.

S. Gelasius in concilio romano sic pronuntiat: Opuscula Lactantii apocrypha. Ita sane S. Pontifex, gravi maturoque judicio censuit. Nam in his Lactantii operibus multiplices errores et sententiae a puritate orthodoxae doctrinae discrepantes. Earum indicem magister Antonius Raudensis ad finemque librorum Lactantii attexuit. Verum et Francisco Philelpho lib. IV Epistolarum, et multis eruditis visum (est) censuras Raudensis in quibusdam nimium atroces, 0089A in aliis ineptas, multaque alia castigatione digna omisisse.

Libro I, ad caput 7: Verum quia, etc. Caute lege ista omnia ad finem usque capitis, nam vehementer abhorrent a more loquendi theologorum: neque enim Deus a se ipso genitus est, aut procreatus, cum nihil magis impossibile (sit) quam aliquid seipsum generare aut producere; nec videntur verba Lactantii in bonum aliquem sensum posse reduci, nisi negative; a se ipse genitus, id est, non ab alio genitus. Denique in hac causa, quam illud absurdum: fieri non potest, quin id quod sit, aliquando esse coeperit. Vide Apparatum sacrum Possevini in Gilberto Genebrardo.

Libro II, ad caput 14: In centum et XX annis. Dissentiunt ab hac Lactantii opinione, quae etiam fuit Josephi, S. Hieronymus in traditionibus hebraicis in Genes. VI. S. Chrysostomus Homil. 20, in Genesim, et plerique ferme omnes. Vide Sixtum (Senensem) lib. V Bibliothecae, annotat. 75, et recentiores 0089B interpretes in VI Genesis.

Eodem libro II, capite 15, Cum ergo numerus hominum, etc. Circumspecte legendum hoc caput, nam nonnullos errores Lactantius implicat. Primus est, Deum ab initio tribuisse diabolo terrae potestatem. Secundus, angelos non missos ad hominum tutelam, nisi postquam genus humanum coepisset increscere. Tertius, praecepisse Deum bonis angelis, ne terrae contagione macularentur, ne substantiae coelestis amitterent dignitatem. Quartus, diabolum paulatim pellexisse bonos angelos ad vitia, et eos mulierum congressibus inquinasse. Quintus, hoc esse peccatum, ob quod angeli e coelo ceciderint. Sextus, e congressu illo angelorum cum feminis natum esse tertium genus eorum, qui neque angeli coelestes, neque homines, neque daemones inferni fuere; sed sobolem quamdam terrestrium daemonum, qui sunt hominum tentatores, deceptores, magicarum artium et humanarum calamitatum ac malorum auctores. 0089C Sunt omnia ista dogmata absurda, erronea, et a sincera theologorum doctrina prorsus aliena. Consule Sixtum (Senens.) lib. V Bibliothec., annot. 77, et alios interpretes capit. VI Geneseos.

Libro III, capite 24: Quid illi qui esse contrarios, etc. Quod Antipodes cum aliis priscis auctoribus Lactantius tollat, refellitur evidentia perspicua novi orbis, et auctoritate quoque insignium ex antiquitate scriptorum, ut fuse demonstrat F. Thomas Malvenda lib. III de Antichristo, cap. 14. Quae vero contra coeli volubilem rotunditatem disserit, etsi eadem quoque nonnulli philosophi et Patres docuisse reperiantur, at revincuntur aperte, et auctorum testimoniis, et claris philosophiae astronomiaeque demonstrationibus. Vide quae eodem loco (Thomae Malvendae) notantur.

Eodem libro III, capite 25: Nunc pauca nobis de Philosophia, etc. Caute lege hoc caput; nam si Lactantius omnem antiquorum Gentilium philosophiam reprehendit, non satis consulte facit, cum 0089D multa et vera, et recta illa philosophia contineret, quae usui et utilitati humanae vitae essent. Si vero philosophiam in universum damnat, nullo pacto ferendus est, et repugnat communi Patrum et Ecclesiae sensui. Vide Alphonsum Castrum libro XIII adversus Haereses, verbo Scientia.

Libro VI, capite 2: Mactant igitur opimas ac pingues, etc. Cum judicio accipe quae hoc capite Lactantius disserit de non accendendis candelis et cereis in templis; nam ut recte invehitur in gentilicum et superstitiosum ethnicorum ritum: ita satis improvide ansam Novatorum quibusdam praebuisse videtur carpendi pium et religiosum morem accendendi cereos et lampades in ecclesiis ad altaria, ad reliquias martyrum, etc., quem quoque sanctum usum impius Vigilantius sugillabat. Vide Bellarum. lib. de Reliquiis Sanctorum, cap. 3 et 4; et Baronium tom. I Annalium, anno Domini 58.

0090A Eodem libro VI, capite 20: Non enim cum occidere Deus vetat, etc. Caute lege decem aut undecim istas lineas; nam duo docet Lactantius a recta theologiae ratione prorsus abhorrentia. Primum, non esse licitum occidere hominem in judicio et a publica potestate, neque accusare quemquam crimine capitali, qui est manifestus error. Vide S. Thomam. 22, quaest. 64, art. 2 et 3, ejusque interpretes; et Bellarminum libro III de Laicis, cap. 12 et 13. Secundum, neque licere christianis militare, quae fuit haeresis Manichaeorum, et nostro saeculo Erasmi aliorumque Novatorum. Vide S. Thomam 2-2, quaest. 40, art. 1, ejusque interpretes; Sixtum lib. VI Bibliothec., annot. 156; Bellarmin. lib. III de Laicis, c. 64.

Eodem libro VI, capite 25: Nunc de sacrificio ipso, etc. Non satis cordate disputat hoc capite Lactantius de externo Dei cultu, templis eorumque ornatu, donariis, sacrificio; videtur enim omnem externum Dei cultum improbare. Equidem praecipuum Ecclesiae sacrificium Eucharistiae externum 0090B quoque magna ex parte est, et externo ritu mactatur. Insuper etsi cultus internus mentis et spiritus sit praecipuus, et quem magis ab unoquoque nostrum requirit Deus; nam ille externus sine interno non affert salutem christiano: at externus Dei cultus ex se pius, sanctus, bonus, et Deo gratus est; externaque ornamenta Ecclesiarum, quae partim in fabricis, partim in vasis aureis, vestibus sericis, etc. consistunt, ex ipso suo genere faciunt ad pium et sanctum Dei cultum; et contrarium sentire haeresis est Petrobrussianorum et Wiclefistarum, ac Novatorum nostri temporis. Vide Bellarminum lib. III de Cultu Sanctorum, cap. 6; et (Baronium) tom. I Annalium anno 57.

Quod vero attinet ad mentem Lactantii hoc capite, eum in bonam sensum recte reducit Thomasius in Notis, quas hic ad finem capitis affixit; tametsi Lactantius non satis circumspecte loquatur.

Libro VII, capite 14: Sciant igitur philosophi, etc. Sex millium annorum spatio totam mundi durationem, 0090C nedum hic Lactantius, sed multi quoque alii Partes inclusere; quorum sententiae hac in re singulares quemadmodum sint accipiendae, fuse demonstrat. P. Thomas Malvenda theologus Dominicanus lib. I de Antichristo, cap. 28, 29, 30. Vide Sixtum lib. V Bibliothec., annot. 190.

Eodem libro VII, capite 27: Propheta magnus mittetur a Deo, etc. Lactantius haud probe tenens vaticinium Apocalypsis XI, quae ibi de duobus prophetis Henoch et Elia tempore Antichristi venturis praedicantur, ipse uni tantum hic tribuit. Vide librum de Antichristo P. Thomae Malvendae theologi Dominicani lib. IX, cap. 16, ad finem.

Eodem libro VII, capite 19: Oppresso igitur orbe terrae, etc. Lactantius sacrarum Scripturarum non satis peritus, ut ait S. Hieronymus, verba Apocalypsis XVI haud penitus introspiciens, quaedam hoc capite de Antichristo non satis consona prodit: accurate excutiuntur ea lib. X de Antichristo Thom. Malvendae, cap 11 et 13.

0090D Eodem libro VII, capite 21: Igni sempiterno cujus natura, etc. Tametsi non sit erroneum aut temerarium asserere, ignem inferni esse alterius naturae ab hoc nostro elementari, dummodo verus et corporeus ignis agnoscatur: at melior et probabilior theologorum sententia est, esse ejusdem naturae et speciei cum hoc nostro, quibusdam tamen qualitatibus distinctum. Vide Dominicum Bannes I parte Quaest., artic. 2, dubio 2, conclus. 2.

Eodem capite 21: Sed et justos cum judicaverit, etc. Error iste Lactantii de expurgandis igni justorum corporibus post universale judicium, rejectus est ab scholis theologorum. Vide Sixtum lib. V Bibliothec., annot. 170, 171.

Eodem capite 21: Nec tamen quisquam putet, etc. Haeresis est manifesta, ab Ecclesia damnata, asserere animas justorum corpore solutas, ac nulla purgatione egentes, non statim admitti ad claram Dei 0091A visionem, seu essentialem beatitudinem. Cujus quoque erroris fuisse videtur Lactantius; nam ejus verba vix quidem admittunt sanum intellectum. Vide Sixtum libro VI Bibliothecae, annot. 345; Bellarminum lib. I de Sanctorum Beatitudine, cap. 1, 2, 3, 4, 5, 6; Coccium tom. I Thesauri Catholici lib. V, artic. 2.

Eodem, lib. VII, capite 22: Haec eos ratio fefellit, etc. Hic addito scholion inferius positum ad cap. 24.

Eodem libro VII, capite 24: Nunc religua subnectam, etc. Quae tribus istis postremis hujus libri capitibus, nempe 24, 25, 26. Lactantius prolixe disputat de resurrectione prima hominum, de aureo Christi mille annorum regno in terris post resurrectionem primam; de alligatione diaboli per 0092A mille annos, ejusque solutione, ac praelio Gog et Magog, ex perperam intellectis vaticiniis Apocalypsis XX, sunt ea fere omnia a sensu Scripturae sacrae, et ab Ecclesiae sanctorumque Patrum doctrina prorsus aliena, ac palam erronea, ut fuse ostendit P. Thomas Malvenda, theologus Dominic., lib X, de Antichristo a cap. 3, ad 11.

Eodem libro VII, capite 25: Jam superius ostendi, etc. Vide notam superius ad cap. 24. Quod autem hic addit Lactantius, a suo tempore ad finem usque mundi tantum superfuisse ducentos annos, et experentia ipsa, et manifesta ratione erroris convincitur. Vide librum de Antichristo Patris Thomae Malvendae, theologi Dominicani, lib. II, caput 30.