Analysis Libri Secundi, Qui Inscribitur De Origine Erroris.

0251C Partes libri duae sunt: prima de Vanitate religionis deorum; altera de Origine erroris.

Vanas esse religiones deorum probat: 1º quia contra conscientiam suscipiantur, cum etiam illi in calamitatibus ad Deum unum confugiant, qui rebus ex sententia fluentibus alacres ad deorum templa currunt.

2º Quia non sunt rationis humanae, nam curvant coeleste animal ad veneranda terrena. Status rectus homini et vultus sublimis datus est, ut sursum aspiciat, non deorsum (Cap. 1) .

3º Quia simulacra colunt, quae aut sunt signa deorum mortuorum, aut absentium, aut praesentium. Si mortuorum, stulte colunt; si absentium, colendi dii non sunt, si nec vident quae facimus, nec audiunt quae precamur. Si praesentium, quia dii absentes esse non possunt, supervacua sunt simulacra. Praeterea Dei in aeternum viventis vivum et sensibile debet esse simulacrum. At illorum simulacra omni sensu carent. Homo est simulacrorum quasi parens. Itaque melior qui facit, quam illa quae facta sunt. In simulacro non 0251D est aliquid hominis praeter umbram; ergo multo minus aliquid Dei (Cap. 2) . His subjicitur gravis dehortatio a simulacrorum cultu, usque ad finem cap. 2, et reprehensio Ciceronis, qui cum intellexerit religionum vanitatem, tamen nec alios ab ea abducere, nec ipse eam relinquere voluit (Cap. 3) .

Rursum simulacra nullam majestatem habere asserit: Quod fuerint in homunculi potestate; quod frangi, cremari, perire possint; quod semetipsa tueri non possint; quod cum violantur, inulta sint, nisi a colentibus vindicentur; quod oculis sint subjecta, ac proinde non immortalia; itaque frustra ipsis offerri munera; merito Dionysium Siciliae tyrannum deos 0252C tales contempsisse, spoliasse, illusisse, idque impune. C. Verrem impune tot sacrilegia commisisse (Cap. 4) .

4º Quia praeferunt Deo et parenti opera Dei, non solum barbari, sed etiam stoici philosophi, qui omnia coelestia, quae moventur, in deorum numero censent: quos non tantum veritate, sed etiam verbis ipsorum revincit (Cap. 5 et 6) .

5º Quia solis, lunae, ignis, aquae, etc. simulacra humanum in modum formant consecrantque iis manubias et rapinas suas, existimantes Deum amare, quidquid ipsi concupiscunt (Cap. 7) .

Objectio: At ii ipsi dii majestatem suam saepe ostendunt prodigiis, et somniis, et auguriis, et oraculis (Hic enumerantur multa miracula deorum ).—Ut causam horum miraculorum exponat, altius Lactantius narrationem orditur ab ipsa scilicet creatione rerum, de qua incipit disserere, cap. 9, in quo refutat errores philosophorum de mundo et ejus fabricatore Deo. Deinde persequitur historiam creationis, cap. 10, 11, 12, 13, immiscens identidem disputatiunculas cum 0252D philosophis, quae ad creationem pertinent. Tertio diluvii historiam attingit, et originem errorum a Chami Hebraeorumque defectione deducit, cap. 14. Quarto, crescente hominum malitia, Deum scribit misisse angelos ad tutelam generis humani in terram: quos cum pellexisset diabolus ad vitia, et mulierum congressibus inquinasset, fecisse eos diabolum suos satellites, qui autem ex his fuerunt pregnati, eos neque angelos, neque homines fuisse; atque ita duo facta esse genera daemonum, unum coeleste, alterum terrenum, atque hos esse immundos spiritus, malorum, quae geruntur, auctores; qui insidiis, dolis, erroribus omnia complent, qui insinuant se corporibus 0253A hominum (Cap. 15) , nocere tamen nemini possunt, nisi quem habent in sua potestate (Cap. 16) . Eorum inventa esse astrologiam, aruspicinam, augurationem, oracula, necromantiam, artem magicam. Hos conari homines a cultura et notitia verae majestatis avertere. Inde esse miracula, quae cap. 7 commemorata sint. Nam cum dispositiones Dei praesentiant, inquit porro Lactantius, quippe qui ministri ejus fuerunt, interponunt se in his rebus, ut quaecumque a Deo vel facta sunt, vel fiunt, ipsi potissimum facere aut fecisse videantur; et quoties alicui populo vel orbi secundum Dei statum boni quid impendet, illi se id facturos vel prodigiis, vel somniis, vel oraculis pollicentur, si sibi templa, si honores, si sacrificia tribuantur.

Objectio: Cur ergo Deus hoc fieri patitur?—Respons. Ut mala cum bonis pugnent; ut vitia sint adversaria virtutibus; ut habeat alios quos puniat, alios quos honoret.

0253B Atque hactenus haec disputatio, quam altera parte, cap. 18, Lactantius repetit, sed generatim: cui subjungit gravem dehortationem a religionibus deorum, simulacrisque, cap. 19, et quid hactenus tractarit, 0254A quod scilicet inveteratos errores depulerit, quidque porro tractaturus sit, exponit, cap. ult. 20.

Altera libri hujus pars est de Origine erroris, quae non conjunctim, sed sparsim hoc libro traditur. Disserit autem de origine errorum in specie primum, deinde in genere. In specie de origine errorum in religione Romanorum: quod Romulo urbem condente, et pessimos quosque in urbem suam admittente, ex iis in senatum legerit eos, qui aetate alios anteibant, et patres appellarit, et hos patres ac pellitos senes decreta tulisse de religione, quibus nunc Romani serviant. Hortatur ergo, mutent animum, quia nemo, cum viverent, affinitate illos pastores dignos, judicasset (Cap. 6) . Deinde quia opporteat in ea re maxime, in qua vitae ratio versatur, sibi quemque confidere, suoque judicio ac propriis sensibus niti ad investigandam ac perpendendam veritatem (Cap. 7) .

In genere omnium errorum duas esse causas dicit: 0254B defectionem Chami et posteritatis pii Noe a Deo (Cap. 14) , et insidias diaboli (Cap. 16) . Scultetus .