SUMMARUM.

Probat septem rationibus non omne apparens esse verum. Quod hic tangit Doctor, sensum non decipi, intellige circa proprium objectum, positis requisitis et ablatis impedimentis, de quo vide eum q. 10. de Anim. et ibi commentarium concl. 5. De deceptione sensus, et qualiter corrigitur per intellectum, vide eumdem i. d. 3. q. 4. n. 11. Quod ait etiam text. 25. in fine, sensum non esse reflexivum, vide tractatum q. 9: de Anim. in comment.

De veritate autem, quod non omne apparens verum primum quidem, quia neque sensus falsus proprii est, sed phantasia non idem sensui.

Ubi Philosophus disputat contra hoc, quod dicebant de veritate apparentium. Circa quod duo facit : quia primo disputat contra illos, qui ex aliqua dubitatione, vel ratione in dictam opinionem devenerunt. Secundo contra illos, qui ex protervia in eamdem rationem inciderunt. Secunda ibi : Sunt autem aliqui. Prima dividitur in septem, secundum septem rationes, quas fabricat contra eos. Secunda ponitur ibi : Deinde dignum. Tertia ibi : Amplius autem de futuro. Quarta ibi : Amplius autem in sensibilibus. Quinta ibi : Quorum in eodem tempore. Sexta ibi: Verum et haec. Septima ibi : Et ex toto. Dicit ergo, quod supple postquam ostensum est,quodnon omnia sensibilia sunt in continuo moveri, nunc supple ostendendum est de veritate, quia non omne apparens est verum. Primum quidem, quia sensus non est falsificabilis proprii objecti, sea phantasia quae non est idem sensui. Notandum, quod sensus nunquam decipitur circa proprium objectum, ut objectum est, ut dicitur 2. de Anima, text. com. 63. sed bene phantasia, quae non est idem sensui, sed est motus factus a sensu secundum actum,ut dicitur 2. de Anima, text. com. 160. Potest decipi circa objectum ex eo, scilicet quod ad phantasiam aliquando non recte perveniunt immutationes sensuum, propter aliquod impedimentum: diversitas ergo judicii, quae accidit circa sensibilia, non provenit ex sensu, sed magis ex phantasia: quia igitur isti Philosophi hanc diversitatem judicii attribuebant sensui, secundum quam unus judicat sentire falsum de quo alius verum sentit, irrationabiliter fecerunt. Si vero dicatur, quod aliquando circa propria objecta accidat error sensus, dicendum est, quod supposita proportione objecti ad sensum, et distantia conveniente, et proportionato organo, et medio, talis error non est ex sensu sed a phantasia , ex cujus dispositione acciditaliquando, quod objectum sensus aliter percipiatur a phantasia quam a sensu, sicut patet de phreneticis habentibus laesum organum phantasiae. Deinde cum dicit:

Deinde dignum mirari, si haec dubitant: utrum tantae sunt magnitudines et colores tales, quales a remotis videntur, aut quales de prope? et utrum qualia sanis, aut qualia laborantibus ? Et graviora utrum qualia debilibus, aut qualia robustis? Et vera utrum qualia dormientibus, aut qualia vigilantibus? Quod quidem enim non putant palam. Nullus ergo si putaverit se de nocte Athenis esse ens in Lybia, vadit ad Lyceum.

Ponit secundam rationem dicens, quod dignum est mirari si hic, supple aliqui quaerunt, vel dubitant utrum tantae sunt mensurae, id est, quantitates, et similiter colores utrum sint tales quales videntur a remotis, aut quales videntur propinquius ; constat enim quod virtus agentis pro quanto videtur remotius agere, tanto debilius agit, sicut ignis minus potest ignire remotus quam propinquus ; magnitudines ergo, vel colores, tantae vel tales sunt judicandae, quantae et quales videntur de propinquo, quia perfectiori modo immutant sensum de propinquo quam a remotis ; similiter etiam mirum est, si aliquis dubitet vitrum supple aliqua sunt teliaqualia videntur sanis, aut qualia laborantibus ? Constat enim quod sani recte judicant de sensibilibus, quatenus habent organa disposita et recipiunt immutationes sensibilium prout sunt, non sic est de infirmis propter causam oppositam, quatenus habent organa sensuum indisposita et infecta ; similiter mirum est, si aliquis dubitet utrum supple pondera sunt qualia videntur debilibus, aut qualia robustis. Constat enim quod robusti verius judicant de ponderibus quam debiles ; nam in debilibus est difficultas ad sustinendum pondus, non tantum ex magnitudine ponderis, sicut etiam in robustis, sed ultra etiam ex debilitate virtutis, unde etiam parva pondera videntur eis magna. Similiter mirum est si aliquis dubitet utrum, vera sint qualia videntur dormientibus, in quibus sunt ligati sensus, aut qualia videntur vigilantibus? Exponit autem quia mirum est si dubitant de praedictis, quia ex eorum actibus patet quod non dubitant, nec opinantur omnia judicia esse aequaliter vera, ideo subdit: nam quia non existimant, id est, non sic opinantur palam; nullus enim eorum si suscipit, id est, opinatur, de nocte esse Athenis ens in Lybia, vadit ad Lyceum. Vult dicere, quod si aliquis existens in Lybia videretur in somnis sibi esse Athenis, surgens a somno non faceret talia, qualia faceret si in vigilia hoc vidisset; iret enim ad Lyceum, id est, ad quemdam locum sic dictum, qui est Athenis, si in vigilia se videret esse Athenis, quod non facit quando hoc solum in somnis videt. Ex quo patet quod non opinatur aequaliter esse verum, quod videtur dormienti, et quod videtur vigilanti. Similiter autem potest argui de aliis quaestionibus praedictis ; licet enim de talibus quaerant voce, de eis tamen non dubitant mente. Patet ergo quod ratio eorum nulla est, illa scilicet per quam ponunt omnia apparentia esse vera, ex eo scilicet quod contrariorum opinantium non potest judicari secundum eos quae sit verior, ut superius dicebatur: hoc enim falsum est, ut patet ex nunc dictis. Deinde cum dicit:

Amplius autem de futuro, ut et Plato dicit, nequaquam similiter propria medici opinio, et ignorantes velut de futuro sanos fore, aut non de futuro.

Ponit tertiam rationem dicens, quod amplius ut dicit Plato, de futuro similiter non est propria, id est, firma, vera et digna, credi opinio medici, scilicet experti in medicina, et ignorantis, scilicet medicinam de hoc futuro supple infirmos fore sanos, aut non de futuro. Ratio hujus est, quia medicus expertus cognoscens causas aegritudinis, potest judicare vere de sanitate futura, quod non potest imperitus et ignorans medicinam. Ex quo patet falsam esse opinionem, quae dicit omnes opiniones aequaliter esse veras. Deinde cum dicit:

Amplius autem et in sensibilibus non similiter propria alicui et proprii aut propinqui, et ejus quod ipsius : sed de coloribus quidem visus, non gustus, de saporibus gustus, non visus.

Ponit quartam rationem dicens, quod amplius in sensibilibus non est similiter propria, id est, aequaliter vera cognitio proprii objecti et alieni, sicut non sic vere visus judicat de sono, sicut de colore; similiter non est aequaliter vera cognitio sensus respectu proprii objecti aut propinqui, id est, proprii objecti, et ejus quod ipsius, id est, substantiae quae est objectum per accidens ; nam judicium sensus semper est verum de proprio objecto, sed est falsum quandoque de objecto communi, quod est magnitudo, et numerus et hujusmodi, quae ponuntur secundo de Anima text. 64. et 65. et etiam de objecto per accidens quod est substantia, puta diarii filius: decipitur etiam plus circa objecta aliena quae sunt propria alterius sensus, et quantum ad hoc subdit, quod de coloribus quidem visus supple judicat vere, non gustus, de saporibus gustus, non visus; ex quo patet quod dicere omnia judicia sensuum esse vera aequaliter, est omnino extra rationem. Deinde cum dicit :

Quorum unusquisque in eodem tempore circa idem nunquam dicit, simul ita et non ita habere ; sed nec in altero tempore circa passionem dubitavit, sed circa id cui accidit passio: dico autem puta idem quidem vinum videbitur utique, aut mutatum,

aut corpore mutato, quandoque quidem esse dulce, quandoque autem non esse dulce, sed quod non dulce quale est. quando fuerit nunquam mutavit, sed semper de ipso verum dicit, et est ex necessitate futurum tale dulce.

Ponit quintam rationem dicens, quod quorum, scilicet sensuum, quisque, id est, quilibet, nunquam in eodem tempore circa idem, scilicet objectum, dicit simul ita et non ita se habere; visus enim non dicit in eodem tempore aliquid esse simul album et non album: sed nec in diverso tempore circa passionem dubitavit, id est, quod licet sensus in diversis temporibus videtur de eodem objecto opposita judicare ; tamen dubitatio nunquam accidit ex judicio sensus circa ipsam passionem sensibilem quae est objectum: aut pro sed, circa quod, id est, circa subjectum, cui accidit passio; dico autem veluti idem vinum videtur aut mutatum, id est, quod idem eidem gustui aliquando judicatur esse dulce, aliquando non dulce, hoc est a mutato corpore, id est, organo gustus: quod aliquando est infectum aliquo humore et sapore pravo, et sic quidquid gustat, videtur sibi non esse dulce: vel mutato corpore, id est, vino ipso, quod est subjectum nunc dulcedinis, nunc acritatis, sed non dulce quale est ; quando fuerit nunquam mutatur, id est, quod nunquam gustus mutat judicium suum, quando dulce tale judicat quale percipit in objecto quin judicet ipsum esse dulce, unde subdit: aut pro sed, sed semper de eodem dicit verum, et est ex necessitate futurum tale dulce, id est, quod gustus de ipsa dulcedine semperverumdicit, et eodem modo. Ex quo patet quod sijudicium sensus semper esset verum, ut ponebant isti, sequitur per necessitatem, quod dulce, sive natura dulcedinis sit talis, qualem judicat sensus gustus, et per consequens quod aliquid sit in rebus determinate verum ; ulterius sequitur quod nunquam contradictoria sunt vera de eodem, quia sensus nunquam judicat aliquid simul esse album et non album, ut praedictum fuit. Deinde cum dicit:

Quamvis et haec hae rationes omnes destruunt, quemadmodum et substantiam non esse nullius, ita nec ex necessitate nihil ; necessarium enim non contingit aliter, et aliter se habere. Quare et siquidem est ex necessitate, non habebit ita et non ita.

Ponit sextam rationem dicens, quod omnes hae rationes et opiniones dictae, quemadmodum auferunt nullius esse substantiam, id est, praedicatum substantiale ut praeostensum fuit, ita ponunt nunc ex necessitate esse nihil, nec esse aliquod praedicatum necessarium ; necessarium enim est quod non contingit aliter se habere, nam si omne quod est ita, et non ita, ut ponunt dicentes contradictoria, vel contradictorias opiniones esse simul veras de eodem, sequitur quod nihil erit necessarium, quin contingat aliter se haberes sed istud consequens est falsum, ergo et antecedens ex quo sequitur, ideo subdit : quare et si quid est ex necessitate, scilicet in rebus, non se habebit ita et non ita. Deinde cum dicit :

Totaliter quia si est sensibile solum, nihil utique erit solum non exislentibus animatis, sensus enim non erit, neque igitur sensibilia esse, neque sensationes forsan rerum ; sentientis enim passio haec est subjecta vero non esse quae sensum faciunt, et sine sensu impossibile ; non enim sensus suimet est, sed est aliquid alterum praeter sensum, quod prius esse sensu est necesse; movens enim moto prius est natura, et utique si ad invicem dicuntur haec ipsa, nihil minus.

Ponit septimam rationem, quae sic formari potest: Si nihil est verum nisi ex hoc quod apparet sensui ; ergo nihil est nisi ut est sensibile in actu; consequens est falsum, ergo et antecedens. Consequentia est evidens ; falsitas consequentis patet ex hoc, quia tunc nihil esset nisi esset sensus, et per consequens nisi esset animal, quod est falsum; quia objectum sensibile cum sit movens sensum, est prius sensu, sicut omne movens est prius motu, prius autem in suo priori non dependet a posteriori, nec per consequens removetur ad remotionem posterioris, ideo dicit: et si supple dicta opinio vera esset, sequitur ex toto, id est, universaliter quod si sensibile solum est, id est, quod si nihil sit verum nisi ut sentitur, quod nihil erit non existentibus animalibus animatis; sensit enim, supple nouerit, sine animali, nam sensibilia, scilicet in actu, non esse sensibilia, supple sine sensu, forsan verum est, nam esse sensibile in actu, est passio sentientis; certum est enim quod nihil actu sentitur sine aliquo actu sentiente; subjectavero, id est, objecta, quae sensum faciunt, scilicet in actu, non esse sine sensus est impossibile, si supple accipiantur non ut actu sentiuntur, sed ut sunt in potentia, ut sunt possibilia sentiri, quod sic patet, quia sensus non est suimet; non enim sensus est potentia reflexiva, ut sentiat seipsum, sed est aliquod, scilicet objec tum diversum, praeter sensum, quod

necesse est esse prius sensu, monens enim prius est natura moto; addit autem, quod si ad invicem dicantur, id est. quod licet movens et motum ad invicem referantur, et per consequens videantur simul esse ; nihilominnseadem sequuntur quantum ad propositum, quod scilicet movens prius sit moto quantum ad suum esse absolutum: licet enim movens et motum, sensibile et sensus semper referantur proportionabiliter accepta, puta sensibile in potentia, ad sensum in potentia, et sensibile in actu ad sensum in actu, et e converso, et per consequens ut sic sunt simul natura: tamen non sequitur quod si sensus non sit actu, quod sensibile non sit in actu essendi, cum quo actu essendi stat quod non sit sensibile in actu, sed tantum in potentia, ut nullo visu existente nix esset alba, et per consequens visibile esset quantum est de se.

SUMMAE SECUNDAE