Disputatio Primae Diei.

Quinto calendas septembris, Arcadio Augusto bis et Rufino viris clarissimis consulibus, habita disputatio 0112 adversus Fortunatum Manichaeorum presbyterum, in urbe Hipponensium regionum, in Balneis Sossii , sub praesentia populi.

0113 1. Augustinus dixit: Ego jam errorem puto, quam antea veritatem putabam: utrum recte existimem, a te praesente audire cupio . In primis summum errorem puto, omnipotentem Deum, in quo una nobis spes est, ex aliqua parte violabilem, aut coinquinabilem, aut corruptibilem credere. Hoc vestram haeresim affirmare scio; non quidem verbis quibus nunc usus sum: nam et vos interrogati confitemini Deum esse incorruptibilem et omnino inviolabilem et incoinquinabilem; sed cum coeperitis caetera exponere, cogimini eum corruptibilem, penetrabilem, et coinquinabilem profiteri. Dicitis enim aliam nescio quam gentem tenebrarum adversus Dei regnum rebellasse: Deum autem omnipotentem, cum videret quanta labes et vastitas immineret regnis suis, nisi aliquid adversae genti opponeret, et ei resisteret, misisse hanc virtutem, de cujus commixtione cum malo et tenebrarum gente mundus sit fabricatus. Hinc esse quod hic animae bonae laborant, serviunt, errant, corrumpuntur: ut necessarium haberent liberatorem, qui eas ab errore purgaret, et a commixtione solveret, et a servitute liberaret. Hoc ego nefas puto credere, Deum omnipotentem aliquam adversam gentem timuisse, aut necessitatem esse passum, ut nos in aerumnas praecipitaret.

Fortunatus dixit: Quia te medium fuisse nostrum scio, id est, inter Manichaeos administrasse, ista sunt principalia fidei nostrae. De conversatione hic agitur, de quibus falsis criminibus pulsamur. Ex te ergo praesentes audiant boni viri, utrum sint vera super quibus criminamur et appetimur, an sint falsa. Etenim ex tua doctrina, et ex tua expositione et ostensione poterunt verius scire nostram conversationem, si a te fuerit prodita. Interfuisti orationi.

2. Aug. dixit: Interfui. Sed alia quaestio est de fide, alia de moribus: ego de fide proposui. Sed si illi qui adsunt, malunt audire de moribus, nec istam quaestionem defugio.

Fort. dixit: Purgare me prius volo penes conscientiam vestram, penes quam polluimur, ex idonei viri testimonio, qui mihi et nunc idoneus est, et in futura justi judicis Christi examinatione, si ea quae jactantur vidit in nobis, vel consecutus est.

3. Aug. dixit: Ad aliud vocas, cum ego de fide proposuerim. De moribus autem vestris plene scire possunt qui Electi vestri sunt. Nostis autem me non Electum vestrum, sed Auditorem fuisse. Itaque, quamvis et orationi vestrae interfuerim, ut interrogasti; utrum separatim vobiscum habeatis aliquam orationem, Deus solus potest nosse, et vos. Ego tamen in oratione in qua interfui, nihil turpe fieri vidi: sed solum contra fidem animadverti, quam postea didici et probavi, quod contra solem facitis 0114 orationem. Praeter hoc in illa oratione vestra nihil novi comperi. Quisquis autem vobis opponit quaestionem aliquam de moribus, Electis vestris opponit . Quid autem inter vos agatis, qui Electi estis, ego scire non possum. Nam et Eucharistiam audivi a vobis saepe quod accipiatis: tempus autem accipiendi cum me lateret, quid accipiatis, unde nosse potui? Itaque serva, si placet, quaestionem de moribus, ut inter Electos vestros discutiatur, si discuti potest. Mihi fides data est a vobis, quam hodie improbo. De ipsa proposui: ad propositum meum mihi respondeatur.

Fort. dixit: Et nostra professio ipsa est, quod incorruptibilis sit Deus, quod lucidus, quod inadibilis, intenibilis, impassibilis, quod aeternam lucem et propriam inhabitet : quod nihil ex sese corruptibile proferat, nec tenebras, nec daemones, nec satanam, nec aliquid adversum in regno ejus reperiri possit. Sui autem similem Salvatorem direxisse: Verbum natum a constitutione mundi cum mundum fabricaret , post mundi fabricam inter homines venisse: dignas sibi animas elegisse sanctae suae voluntati, mandatis suis coelestibus sanctificatas, fide ac ratione imbutas coelestium rerum; ipso ductore hinc iterum easdem animas ad regnum Dei reversuras esse, secundum sanctam ipsius pollicitationem, qui dixit: Ego sum via, veritas, et janua; et, Nemo potest ad Patrem pervenire, nisi per me. His rebus nos credimus, quia alias animae , id est, alio mediante non poterunt ad regnum Dei reverti, nisi ipsum repererint viam, veritatem, et januam. Ipse enim dixit: Qui me vidit, vidit et Patrem meum (Joan. XIV, 6, 9) ; et, Qui in me crediderit, mortem non gustabit in aeternum, sed transitum facit de morte ad vitam, et in judicium non veniet (Id. V, 24) . His rebus credimus, et haec est ratio fidei nostrae, et pro viribus animi nostri mandatis ejus obtemperare, unam fidem sectantes hujus Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus sancti.

4. Aug. dixit: Has animas, quas de morte ad vitam per Christum venire fatemini, quae causa praecipitavit in mortem?

Fort. dixit: Hinc jam dignare prosequi et contraire, si nihil praeter Deum.

5. Aug. dixit: Imo tu dignare respondere id quod interrogaris, has animas quae causa morti dederit.

Fort. dixit: Imo tu dignare dicere, utrum aliquid sit praeter Deum, an omnia in Deo sint.

6. Aug. dixit: Illud ego respondere possum, quod 0115 me nosse Dominus voluit, Deum necessitatem nullam pati posse, neque ex aliqua parte violari atque corrumpi. Quod cum tu quoque fatearis, quaero qua necessitate huc miserit animas quas dicis per Christum redire.

Fort. dixit: Quod tu dixisti, quia huc usque tibi Deus revelavit quod incorruptibilis sit, quemadmodum et mihi; ratio quaerenda est, quemadmodum animae et ob quam causam istum in mundum venerint, ut merito nunc eas per unigenitum Filium suum ac sui similem de hoc mundo liberaret, si nihil praeter ipsum.

7. Aug. dixit: Non debemus frustrare tantos qui praesentes sunt, et de quaestione proposita ire ad aliud. Sic confitemur ambo, sic nobis concedimus esse incorruptibilem et inviolabilem Deum, et nihil pati potuisse: ex quo est consequens ut falsa sit haeresis vestra, quae dicit, Deum cum videret imminere vastitatem ac labem regnis suis, misisse virtutem quae cum tenebrarum gente bellaret, et ex ea commixtione nostras animas laborare . Brevis est ergo ratio mea, et, quantum existimo, cuivis planissima. Si Deus nihil pati potuit a gente tenebrarum, quia inviolabilis est; sine causa huc nos misit, ut nos hic aerumnas patiamur. Si autem aliquid pati potuit; non est inviolabilis, et decipitis eos quibus dicitis esse inviolabilem Deum. Hoc enim vestra haeresis negat, cum caetera exponitis.

Fort. dixit: Hoc sentimus, quod nos instruit beatus apostolus Paulus, qui dixit: Hoc sentite in vobis, quod et in Christo Jesu; qui cum in forma Dei esset constitutus, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo; sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, in similitudine hominum factus, et habitu inventus ut homo: humiliavit semetipsum, et factus est subditus usque ad mortem (Philipp. II, 5-8) . Hoc ergo sentimus de nobis, quod et de Christo; qui cum in forma Dei esset constitutus, factus est subditus usque ad mortem, ut similitudinem animarum nostrarum ostenderet. Et quemadmodum in se mortis similitudinem ostendit, et se a Patre esse de medio mortuorum resuscitatum; eo modo sentimus et de animis nostris futurum, quod per ipsum poterimus ab hac morte liberari: quae aut aliena est a Deo, aut si propria est Dei, et misericordia ejus cessat, et liberatoris nomen, et opera liberantis.

8. Aug. dixit: Ego quaero quemadmodum in mortem venerimus, et tu dicis quemadmodum de morte liberemur.

Fort. dixit: Ita Apostolus dixit quomodo sentire debeamus de animis nostris, quod Christus nobis ostendit. Si fuit Christus in passione et morte, et nos: si voluntate Patris descendit in passionem et mortem, et nos.

0116A 9. Aug. dixit: Notum est omnibus catholicam fidem ita se habere, quod Dominus noster, id est, Virtus et Sapientia Dei (I Cor. I, 24) , et Verbum per quod facta sunt omnia, et sine quo factum est nihil (Joan. I, 3) , ad liberationem nostram hominem suscepit. In ipso homine quem suscepit, demonstravit illa quae dicis. Nos autem nunc de ipsius Dei et ineffabilis majestatis substantia quaerimus, utrum ei aliquid nocere possit, an non possit. Si enim potest ei aliquid nocere, non est inviolabilis. Si non potest ei aliquid nocere, quid ei factura erat gens tenebrarum, contra quam dicitis bellum gestum esse a Deo ante constitutionem mundi, in quo bello nos, id est animas, quas modo indigere liberatore manifestum est, commixtas esse omni malo, et morti implicitas asseritis? Redeo enim ad illud brevissimum: Si poterat ei noceri, non est inviolabilis; si non poterat, crudeliter huc nos misit, ut ista patiamur.

Fort. dixit: Anima Dei est , an non?

10. Aug. dixit: Si justum est ut non interrogatis meis respondeatur, et ego interroger, respondebo.

Fort. dixit: Si in proprio agit anima? Hoc a te quaero.

11. Aug. dixit: Ego quidem quod interrogasti dicam: tantum illud memineris; te noluisse respondere interrogatis meis, me autem tuis respondere. Si quaeris utrum a Deo descenderit anima, magna quidem quaestio est: sed sive a Deo descendit, sive non; illud de anima respondeo, non esse Deum; aliud esse Deum, aliud animam. Deum esse inviolabilem, incorruptibilem, et impenetrabilem, et incoinquinabilem, et qui ex nulla parte corrumpi possit, et cui nulla ex parte noceri potest. Animam vero videmus et peccatricem esse, et in aerumna versari, et veritatem quaerere, et liberatore indigere. Haec mutatio animae ostendit mihi quod anima non sit Deus. Nam si anima substantia Dei est, substantia Dei errat, substantia Dei corrumpitur, substantia Dei violatur, substantia Dei decipitur: quod nefas est dicere.

Fort. dixit: Ergo negasti animam ex Deo esse, quamdiu peccatis ac vitiis et mundanis rebus deservit, et errore ducitur: quod fieri non potest, ut aut Deus hoc patiatur, aut substantia ejus. Est enim Deus incorruptibilis, et substantia ejus immaculata est et sancta. Hic vero quaeritur a vobis , utrum anima ex Deo sit, necne? Quod nos fatemur, et ostendimus ex Salvatoris adventu, ex ipsius sancta praedicatione, ex ipsius electione , dum animis miseretur, et secundum ejus arbitrium anima venisse dicitur, ut eamdem de morte liberaret, et perduceret eam ad aeternam gloriam, et restitueret Patri. Quid vero de anima tu ipse dicis aut speras, utrum sit a Deo, necne? substantiam Dei, ex qua negas esse animam, nullis passionibus posse subjacere.

0117 12. Aug. dixit: Animam sic negavi esse substantiam Dei, ut negem illam esse Deum: sed tamen ex Deo auctore esse, quia facta est a Deo. Aliud est qui fecit, aliud quod fecit. Qui fecit, corruptibilis esse omnino non potest: quod autem fecit, omnino non potest aequale esse illi qui fecit.

Fort. dixit: Nec ego dixi animam esse similem Deo. Sed quia dixisti factitiam esse animam, et nihil praeter Deum; quaero undenam Deus animae substantiam adinvenit.

13. Aug. dixit: Tantum memento me respondere ad ea quae interrogas; te autem ad ea quae interrogo non respondere. Animam dico factam a Deo, ut caetera omnia quae a Deo facta sunt; et inter illa quae Deus omnipotens fecit, principalem locum datum esse animae . Si autem quaeris unde Deus animam fecit, memento confiteri me tecum , Deum esse omnipotentem. Omnipotens autem non est, qui quaerit adjuvari aliqua materia unde faciat quod velit. Ex quo est consequens, ut secundum fidem nostram omnia quae Deus fecit per Verbum et Sapientiam suam, de nihilo fecerit. Sic enim legimus: Ipse jussit, et facta sunt; ipse mandavit, et constituta sunt (Psal. CXLVIII, 5) .

Fort. dixit: Ex jussione constant universa?

14. Aug. dixit: Ita credo, sed universa quae facta sunt.

Fort. dixit: Facta consonant, sed quia inconvenientia sibi sunt, ac per hoc ergo constant non esse unam substantiam, licet ex unius jussione eadem ad compositionem mundi hujus et faciem venerint. Caeterum rebus ipsis patet quia nihil simile tenebrae et lux, nihil simile veritas et mendacium, nihil simile mors et vita, nihil simile anima et corpus, et caetera istis similia quae et nominibus et speciebus distant ab invicem: et merito dixisse Dominum nostrum, Arbor quam non plantavit Pater meus coelestis, eradicabitur, et in ignem mittetur, quia non affert fructus bonos (Matth. XV, 13, et III, 10) : et esse arborem radicatam . Hinc vere constat ex ratione rerum , quod duae sunt substantiae in hoc mundo, quae speciebus et nominibus constant; quarum est una corporis, alia vero aeterna Patris omnipotentis quam Dei esse credimus .

15. Aug. dixit: Contraria ista quae te movent, ut adversa sentiamus, propter peccatum nostrum, id est, propter peccatum hominis contigerunt. Nam omnia Deus et bona fecit, et bene ordinavit; peccatum autem non fecit: et hoc est solum quod dicitur malum, voluntarium nostrum peccatum. Est et aliud genus mali, quod est poena peccati. Cum ergo duo 0118 sint genera malorum, peccatum et poena peccati; peccatum ad Deum non pertinet, poena peccati ad vindicem pertinet. Etenim ut bonus est Deus, qui omnia constituit; sic justus est, ut vindicet in peccatum. Cum ergo omnia optime sint ordinata, quae videntur nobis nunc adversa esse, merito contigit hominis lapsi, qui legem Dei servare noluit. Animae enim rationali quae est in homine, dedit Deus liberum arbitrium. Sic enim posset habere meritum, si voluntate, non necessitate boni essemus. Cum ergo oporteat non necessitate, sed voluntate bonum esse, oportebat ut Deus animae daret liberum arbitrium. Huic autem animae obtemperanti legibus suis, omnia subjecit sine adversitate: ut ei caetera quae Deus condidit servirent, si et ipsa Deo servire voluisset. Si autem ipsa noluisset Deo servire, ea quae illi serviebant, in poenam ejus converterentur. Quare si recte omnia a Deo ordinata sunt, et bona sunt, et Deus non patitur malum.

Fort. dixit: Non patitur, sed praevenit malum.

16. Aug. dixit: A quo enim passurus erat?

Fort. dixit: Hoc meum est, quia praevenire voluit: non temere, sed virtute et praescientia. Caeterum nega malum praeter Deum esse; cum praecepta ostendi queunt alia quae praeter voluntatem ipsius fiunt. Praeceptum non intercedit, nisi ubi est et contrarietas. Libera facultas vivendi non datur, nisi ubi est lapsus, secundum Apostoli rationem, qui dicit: Et vos cum essetis mortui delictis et peccatis vestris, in quibus aliquando ambulastis secundum magisterium hujus mundi, secundum principem potestatis aeris hujus, spiritus qui nunc operatur in filiis diffidentiae, in quibus et nos et omnes aliquando conversati sumus in desideriis carnis nostrae, facientes voluntates consiliorum carnis, et eramus naturaliter filii irae, sicut et caeteri. Deus autem qui dives est in omni misericordia, misertus est nobis. Et cum mortui essemus peccatis, convivificavit nos in Christo, cujus gratia estis salvi facti; simul et suscitavit, et cum eo collocavit in coelestibus cum Christo Jesu, ut ostenderet in saeculis supervenientibus abundantes divitias gratiae suae in bonitate super nos in Christo Jesu. Gratia enim estis salvati per fidem: et hoc non ex vobis, Dei enim donum est; non ex operibus, ut ne quis glorietur. Ipsius enim sumus factura, creati in Christo Jesu in operibus bonis, quae praeparavit Deus ut in illis ambulemus. Propter quod memores estote, quod aliquando vos eratis gentes in carne, qui dicebamini praeputium, ab ea quae dicitur circumcisio in carne manufacta, quia eratis illo tempore sine Christo, alienati a conversatione Israel, et hospites testamentorum, promissionis spem non habentes, et sin. Deo in hoc mundo. Nunc autem in Christo Jesu, vos qui aliquando eratis longe, facti estis prope in sanguine Christi. Ipse est enim pax nostra, qui fecit utraque unum, et medium parietem maceriae solvens, inimicitias in carne sua; legem mandatorum decretis evacuans, ut duos condat in semetipsum, in unum novum hominem, faciens pacem, ut reconciliet ambos in uno corpore Deo, per crucem, 0119 interficiens inimicitias in semetipso. Et veniens evangelizavit pacem vobis qui longe, et pacem iis qui prope. Quoniam per ipsum habemus utrique in uno spiritu accessum ad Patrem (Ephes. II, 1-18) .

17. Aug. dixit: Ista Apostoli lectio, quam recitare voluisti, si non fallor, pro mea plurimum, et contra tuam fidem facit. Primo, quia ipsum liberum arbitrium, quo ego dixi fieri ut anima peccet, satis hic expressum est, cum peccata nominavit, et cum reconciliationem nostram dixit fieri cum Deo per Jesum Christum. Peccando enim aversi eramus a Deo; tenendo autem praecepta Christi, reconciliamur Deo: ut qui peccatis mortui eramus, servantes praecepta ejus vivificemur, et pacem habeamus cum illo in uno spiritu, a quo alienati eramus, non servantes mandata ejus; sicuti de homine qui primus est constitutus, in fide nostra praedicatur. Ergo nunc quaero abs te, secundum eam lectionem quae lecta est, quomodo habeamus peccata, si natura contraria nos cogit facere quod facimus? Qui enim cogitur necessitate aliquid facere, non peccat. Qui autem peccat, libero arbitrio peccat. Quare sit nobis poenitentia imperata, si nos nihil mali fecimus, sed gens tenebrarum? Quaero item, indulgentia peccatorum cui detur; nobis, an genti tenebrarum. Sed si genti tenebrarum datur indulgentia peccatorum, regnabit et ipsa cum Deo, accipiens indulgentiam peccatorum. Si autem nobis datur indulgentia peccatorum, manifestum est quia voluntate peccavimus. Satis enim stultum est ignosci ei qui nihil mali fecit. Nihil autem mali fecit, qui nihil sua voluntate fecit. Hodie ergo anima pollicente sibi Deo indulgentiam peccatorum et reconciliationem, si peccare destiterit, et de peccatis poenitentiam gesserit, si respondeat secundum vestram fidem, et dicat: Quid enim peccavi? quid commerui? Quid me expulisti de regnis tuis, ut contra nescio quam gentem pugnarem? Depressa sum , permixta sum, corrupta sum, defecta sum , non est mihi servatum liberum arbitrium. Tu nosti necessitatem qua pressa sum: cur mihi vulnera imputas quae suscepi? Quare me cogis ad poenitentiam, cum tu sis causa vulnerum meorum; cum tu scias, quae passa sum, gentem tenebrarum in me fecisse te auctore, qui violari non poteras, et tamen volens cavere regnis tuis, quibus nihil noceri possit, me in miserias praecipitasti? Si certe ego pars tua sum, quae de visceribus tuis processi, si de regno tuo et de ore tuo; in hac gente tenebrarum aliquid pati non debui, ut me incorrupta, illa subjiceretur, si pars eram Domini. Nunc autem cum illa temperari non posset nisi mea corruptione, quomodo aut pars tua dicor, aut tu inviolabilis manes, aut non es crudelis, qui me pati voluisti pro his regnis, quibus nihil noceri poterat ab illa gente tenebrarum? Ad hoc responde, si placet: et dignare etiam illud mihi exponere, quomodo dictum est a Paulo apostolo, Eramus naturaliter filii irae, quos 0120 reconciliatos dicit Deo. Si ergo naturaliter filii irae erant , quomodo dicis naturaliter animam filiam esse et portionem Dei?

Fort. dixit: Si secundum animam dixisset Apostolus quod simus naturaliter filii irae, alienata esset anima ore Apostoli a Deo. Et hac modo tu ratione ostendis quod anima non sit Dei; quia naturaliter, inquit Apostolus, sumus filii irae. Si vero secundum quod lege tenebatur idem apostolus, ex semine Abrahae, ut ipse contestatur, descendens (Rom. XI, 1) ; constat eum corporaliter dixisse, nos fuisse filios irae, sicut et caeteros. Animae vero substantiam ostendit quod sit ex Deo, et animam aliter non posse reconciliari Deo, nisi per magistrum qui est Christus Jesus. Interfecta enim inimicitia, videbatur anima indigna exstitisse Deo. Sed quia missa est, hoc confitemur, a Deo tamen omnipotente, et originem trahens, et missa ad ipsius voluntatem consignandam. Quemadmodum et Salvatorem Christum credimus de coelo venisse, voluntatem Patris complere. Quae voluntas Patris haec erat, animas nostras de eadem inimicitia liberare, interfecta eadem inimicita. Quae si adversa Deo non fuisset, nec inimicitia vocaretur ubi erat unitas, nec interfectio diceretur aut fieret ubi vita erat.

18. Aug. dixit: Memento quod Apostolus dixerit, conversatione nos alienatos a Deo esse.

Fort. dixit: Trado ego duas substantias fuisse. In lucis substantia haberi Deum, ut superius diximus, incorruptibilem: fuisse vero contrariam naturam tenebrarum, eam quam virtute Dei vinci hodie quoque confiteor, et ad meum regressum salvatorem esse Christum emissum, ut ante idem apostolus ait.

19. Aug. dixit: Rationibus ut discuteremus duarum naturarum fidem, impositum est ab iis qui nos audiunt. Sed quoniam ad Scripturas iterum confugisti, ad eas ego descendo, ac nihil praetermittendum esse postulo, ne quibusdam capitibus utentes, nebulas afferamus eis quibus notae Scripturae non sunt. A capite igitur quod habet Apostolus in Epistola sua ad Romanos consideremus. In prima enim pagina est quod vehementer contra vos est. Dicit enim: Paulus servus Christi Jesu, vocatus apostolus, separatus in Evangelium Dei , quod ante promiserat per Prophetas suos in Scripturis sanctis, de Filio suo, qui factus est ei ex semine David secundum carnem, qui praedestinatus est Filius Dei in virtute, secundum spiritum sanctificationis ex resurrectione mortuorum Jesu Christi Domini nostri (Id. I, 1-4) . Videmus Apostolum de Domino nostro nos docere, ut et virtute Dei ante carnem praedestinatus fuerit, et secundum carnem factus sit ei ex semine David. Hoc vos cum semper negaveritis et negetis, quomodo Scripturas flagitatis, ut secundum eas potius disseramus?

Fort. dixit: Secundum carnem asseritis ex semine David, cum praedicetur ex virgine esse natus (Isai. VII, 0121 14) , et Filius Dei magnificetur. Fieri enim non potest, nisi ut quod de spiritu est, spiritus habeatur; et quod de carne est, caro intelligatur (Joan. III, 6) . Contra quod est ipsa auctoritas Evangelii qua dicitur, quod caro et sanguis regnum Dei non possidebunt, neque corruptio incorruptelam possidebit (I Cor. XV, 50) .

Hic strepitus factus est a considentibus, qui rationibus potius agi volebant: quia videbant cum non omnia quae in Apostoli codice scripta sunt, velle accipere. Deinde passim sermocinatio ab omnibus haberi coepit, quousque diceret sermonem Dei ligatum esse in gente tenebrarum. Quod cum exhorruissent qui aderant, discessum est.