SUMMARIUM.

In hoc capite usque ibi: Contraria dicunhir, explicantur nomina, idem per se etper accidens,cujusque oppositum, scilicet, diversum seu differens. Item simile et dissimile. Ponit quatuor modos oppositionis, eorumque, sufficientiam, de quo cap. de oppositis. Vide Doctorem quaest. 37. et 33. de Praedicamentis.

Eadem vero dicuntur, haec quidem secundum accidens, ut album et musicum idem, quia eidem accidunt: et homo etmusicum, quia aliorum alteri accidit: et musicum aulem homo, quia musicum homini accidit, utrique autem hoc, et horum utrumque illi; etenim, homini musico et homo, et musicum idem dicitur, et his illud.

Postquam Philosophus distinxit nomina significantia subjectum hujus scientiae, nunc distinguit nomina significantia partes subjecti. Circa quod duo facit: quia primo distinguit nomina significantia partes unius. Secundo nomina significantia partes entis. Secunda ibi : Potestas dicitur. Prima in duas. Primo enim facit quod dictum est. Secundo distinguit nomina significantia ordinem, scilicet prius et posterius, quod consequitur ad unum; nam unum esse est principium esse, ut dictum fuit supra capit. de uno. Secunda ibi: Priora et posteriora. Prima in duas. Primo enim distinguit nomina significantia partes unius et sui oppositi, quod est multa. Secundo distinguit quaedam nomina significantia quasdam secundarias partes multitudinis, quae reducuntur ad diversum et differens. Secunda ibi : opposita dicuntur.

Ad evidentiam primae partis notandum est, quod ut dictum fuit in quarto hujus, partes unius sunt idem, simile et aequale; partes autem multitudinis sunt diversum, dissimile et inaequale. In loco autem isto est, ut dicitur, vel dicuntur, quia in eis est nobis occulta multiplicitas: secundum hoc ergo, ista pars dividitur in duas : quia primo distinguit hoc nomen idem, et suum oppositum. Secundo hoc nomen, simile et suum oppositum. Secunda ibi: Similia autem dicuntur. Prima in duas : quia primo distinguit ipsum idem. Secundo ejus oppositum, scilicet diversum. Secunda ibi : Diversa vero. Prima in duas, secundum quod idem potest dupliciter accipi,

scilicet per se et per accidens. Primo ergo distinguit idem per accidens dictum. Secundo idem per se dictum. Secunda ibi: Alia vero secundum se. Prima in duas, quia primo ponit modos ejusdem per accidens. Fecundo infert conclusionem quamdam ex praedictis. Secunda ibi : Quapropter.

In prima parte ponit quinque modos ejusdem per accidens. Primus modus est, cum accidens dicitur idem accidenti, puta dicendo, quod album et musicum sunt idem. Secundus est cum accidens dicitur esse idem subjecto, puta musicum esse idem homini. Tertius modus est conversivus secundi, cum subjectum dicitur idem accidenti puta homo musico. Quartus modus est, quando accidens incomplexum idem dicitur esse complexo ex subjecto et accidente, ut si musicum dicatur esse idem homini musico. Quintus modus est, cum terminus complexus dicitur esse idem subjecto simplici vel accidenti simplici, ut si dicatur, quod homo musicus est idem homini seorsum, vel ipsi musico seorsum. Dicit ergo quod dicuntur haec quidem secundum accidens, ut album et musicum dicuntur idem, quia eidem scilicet subjecto accidunt, et iste fuit modus primus. Pro tanto ista est vera : album est musicum, quia utrumque accidit alicui tertio, in quo sunt unum; et iterum homo et musicum, id est, quod musicum p aedicatur, et dicitur esse idem homini per accidens, quia alterum scilicet musicum accidit alteri, scilicet homini; et iste fuit secundus modus, ubi praedicatum accidit subjecto. Iterum musicum et

homo, id est, quod homo praedicatur, et dicitur esse idem musico, quia musicum accidit homini; et iste fuit tertius modus, ubi subjectum accidit praedicato. Iterum utrique, id est, termino complexo ex subjecto et accidente dicitur esse idem hoc, id est, accidens quod de. illo termino praedicatur, et ille fuit quartus modus, puta dicendo, homo musicus est musicus. Iterum homo utrumque, idest, terminus complexus ex utroque dicitur esse idem illi, id est, termino incomplexo: et iste fuit quintus modus, puta dicendo homo est homo musicus. Poteat autem accipi ex parte subjecti, ut dictum est, terminus incomplexus significans subjectum vel accidens. Ideo subdit, quod hcmini scilicet seorsum, et musico, seorsum dicitur esse idem homo, et musicum, simul et his, scilicet homini musico, illud puta homo, vel musicus, quando accipitur e converso secundum quartum modum. Deinde cum dicit:

Quapropter et omnia haec universaliter non dicuntur; non enim est verum dicere quod omnis homo idem, et musicum, nam universalia secundum se exislunt; accidentia vero non secundum se, sed in singularibus simpliciter dicuntur; idem enim videtur esse Socrates et Socrates musicus, nam Socrates non in multis; propter quod non omnis Socrates esse musicus neque Socrates dicilur, quemadmodum omnis homo,et haec quidem sic dicuntur eadem.

Infert ex dictis quamdam conclusionem, dicens quapropter omnia hac, in omnibus modis praedicandi, in quibus scilicet praedicatur idem per accidens, non dicuntur universaliter; non enim est verum dicere scilicet necessario, quod omnis homo est idem, et musicum, id est, quod omnis homo sit idem musico, cujus causam subdit : nam universalia secundum se existunt; accidentia autem non secundum se, id est, quod in propositione universali in qua praedicatum dicitur de subjecto universaliter, praedicatum convenit ipsi universali secundum se, et non ratione singularium: non sic autem est ubi praedicatum est idem secundum accidens subjecto, quia tale praedicatum non inest secundum se ipsi univer sali, sed ratione singularium, de quibus illud praedicatum praedicatur simpliciter, ideo subdit : sed in singularibus simpliciter dicuntur, idem vim videtur esse, scilicet subjecto, Socrates et Socrates musicus, nam Socra- fel non est in multis, quia scilicet non est universale, propter quod non dicitur omnis Socrates, quemadmodum omnis homo, et haec est ratio, quia praedicatum idem per accidens non praedicatur universaliter de termino singulari, quia singulare non est universale, licet praedicetur simpliciter de eo; quia talia accidentia primo insunt singulari, et ex consequenti dicuntur inesse universali, ideo enim homo est albus, quia Socrates est albus. Concludit ergo, quod haec eadem sic dicuntur. Deinde cum dicit :

Alia vero secundum se, quemadmodum et unum; etenim quorum materia una, aut specie, aut numero, eadem dicuntur, et quorum subslanlia una.

Distinguit modos ejusdem per se. Circa quod duo facit. Primo enim facit quod dictum est. Secundo infert conclusionem quamdam ex praedictis ibi : Quare palam. Dicit ergo, quod alia vero supple dicuntur eadem secundum se, quemadmodum

et unum, id est, quod eisdem modis, quibus dicitur unum per se, dicitur et eidem per se : etenim eadem dicuntur quorum materia est una, aut specie, aut numero, et in hoc tanguntur duo modi ejusdem per se correspondentes secundo et tertio modis unius, dicuntur etiam eadem quorum substantia est una, et in hoc tanguntur tres modi ejusdem per se, correspondentes primo, et quarto et quinto modis unius: nam substantia una potest dici, vel ratione continuitatis, quoad primum modum: vel ratione unitatis in definitione et ratione, quoad quartum et quintum modum. Deinde cum dicit:

Quare palam quia identitas unitas quaedam plurium essendi, aut quando utitur uno, ut pluribus, veluti quando dixerit ipsum ipsi idem, nam ut duobus utitur eodem.

Infert ex dictis conclusionem quamdam, dicens palam esse : quia identitas est quaedam unitas, aut plurium essendi, id est, quando illa quae dicuntur idem, sunt plura secundum esse, et tamen dicuntur idem inquantum in aliquo conveniunt, aut quia sunt unum secundum esse, et tamen intellectus unus utitur uno, tanquam duobus : veluti quando dixerat ipsum idem ipsi, nam eodem utitur ut duobus, puta dicendo idem sibi idem. Ex hoc sumitur argumentum, quod identitas numeralis non sit relatio realis, nam relatio realis requirit duo extrema distincta realiter, idem autem a seipso non distinguitur realiter. Deinde cum dicit :

Diversa vero dicuntur quorum, aut species plures, aut materia, aut ratio substantias. Et opposite omnino eidem dicitur diversum.

Distinguit oppositum unius quod est diversum. Circa quod duo facit: quia primo distinguit ipsum diversum. Secundo ipsum differens, quod est quasi idem cum diverso ibi : Differentia vero. Dicit ergo, quod diversa dicuntur uno modo, quorum species sunt plures, puta homo et asinus: alio modo quorum materia est alia, et potest accipi materia pro subjecto vel genere, et sic possunt sumi duo modi diversitatis juxta alietatem materiae. Alio modo dicuntur diversa, quorum ratio substantiae, id est, definitio substantialis est alia, et subdit, quod omnino diversum opponitur eidem, ideo tot modis potest accipi, quot modis ipsum idem: quia quot modis dicitur unum oppositorum, tot modis et reliquum correspondenter. Deinde cum dicit :

Differentia vero dicuntur quaecumque diversa sunt idem aliquid entia, et non solum numero, sed specie, aut genere, aut proportione.

Distinguit ipsum differens. Circa quod tria facit. Primo enim ponit unum modum. Secundo alium. Tertio ostendit quae proprie sunt differentia. Secunda ibi : Amplius. Tertia ibi: Et contraria. Dicit ergo quod differentia dicuntur quaecumque dicuntur diversa idem aliquid entia, id est, in aliquo uno convenientia, sive illud sit unum numero, ut Socrates scribens differt a Socrate non scribente: tamen sunt idem in Socrate sive illud sit idem in specie, ut Socrates et Plato, qui conveniunt in homine: sive illud sit unum genere, ut homo et asinus convenientes in animali; sive illud sit unum proportione, sicut tranquillitas maris et serenitas aeris, quae differunt, et amen communicant secundum uamdam proportionem in hoc nod est esse quietum. Deinde sum dicit :

Amplius quorum diversum genus.

Ponit secundum modum dicens, quod Amplius,id est,aliomodo dicuntur differentia quorum genus est diversum, et ideo non sunt aliquid idem entia in aliquo uno specie vel genere, etc. sed forte in aliquo trans-:endente,ut substantia et quantitas in ente. Deinde cum dicit :

Et conlraria et quaecumque habent in substantia diversitatem.

Ostendit quae proprie sunt differentia, dicens quod conlraria et quaecumque habent in substantia diversitatem, supple sunt proprie differentia, sicut duae species sub genere; quae duabus contrariis differentiis et substantialibus differunt, et conveniunt in genere: posset tamen tota ista littera praecedens exponi sic, quod totum sit unus modus, et exemplificat de diversis, quomodo sint differentia, et aliquid idem entia.

Notandum, quod sicut potest elici ex littera, diversa proprie dicuntur quae ut sic non respiciunt aliquam convenientiam, sed solum dicuntur diversa, ut non conveniunt: et ex hoc sequitur, quod illa quae in nullo simpliciter conveniunt, sunt proprie diversa, et dicuntur primo diversa, ut sunt ultimae differentiae, secundum quod fuit ostensum quarto hujus: sed differentia, non tantum respiciunt diversitatem, sed etiam convenientiam in aliquo uno, et ideo dicuntur diversa idem aliquid entia, ut drctum est. Deinde cum dicit:

Similia dicuntur quaecumque idem passa, et plura idem passa, aut diversa, et quorum qualitas una.

Hic distinguit hoc nomen simile. Circa quod tria facit. Primo enim ponit modos similis. Secundo ostendit, quae debeant dici maxime similia. Tertio innuit distinctionem oppositi quod est dissimile. Secunda ibi : Et secundum quaecumque. Tertia ibi : Opposita vero. Innuit autem tres modos similis dicens, quod similia dicuntur uno modo, quae sunt omnino idem passa, puta duo patientes febrem similes dicuntur; alio modo dicuntur similia aliqua plura quae sunt passa idem, aut diversa, sicut duo homines dicuntur similes non solum si patiantur idem, puta ambo tertianam,sed etiam si patiantur diversa, puta unus febrem, alius verberationem; alio modo dicuntur similia, quorum est qualitas uncti puta duo equi albi, et iste est proprius modus ad quem reducuntur etiam praedicti, pro quanto istae passiones possunt dici quaedam qualitates, unum enim in qualitate facit simile. Deinde cum dicit:

Et secundum quaecumque alterari contingit contrariorum horum quod plura habel, aut magis propria, huic est simile opposita vero similibus dissimilia.

Ostendit quae debent dici maximi similia, dicens quod secundum quaecumque contrariorum contingit alterari, id est, cum sint multae contrarietates, in quibus fit alteratio : horum quod plura habet, aut magis propria, est huic simile, id est, ille qui alteri similis secundum plures contrarietates, aut secundum magis proprias, est maxime illi similis. Exemplum primi, ut duo homines quorum uterque sapiens, uterque liberalis, etc. Exemplum secundi, aqua est magis similis a eri quam ignis, pro quanto assimilatur sibi in humiditate quae est principalior, et magis propria qualitas aeris quam caliditas, in qua sibi assimilatur ignis. Ultimo innuit distinctionem dissimilis dicens, quod dissimilia dicuntur opposita similibus, et ideo juxta modos similis possunt accipi per oppositum modi dissimilis. Tunc sequitur illa pars :

Opposita dicuntur contraria, contradictio, et ad aliquid, et privatio, et habitus.

Ubi distinguit quaedam nomina significantia quasdam secundarias partes multitudinis, quae reducuntur ad differens et diversum. Circa quod duo facit : quia primo distinguit mo:los oppositionis. Secundo dat documenta ad cognoscendum, aliqua esse opposita. Secunda ibi : Et ex quibus. Distinguit ergo quatuor modos sive species oppositionis, dicens quod opposita dicuntur contradictiones, id est, contradictoria, et contraria et ad aliquid, id est, relativa, et privatio, et habitus.

Notandum, quod sufficientia ista quatuor specierum oppositionis potest sic haberi, quia opposita, . vel ponunt se, vel excludunt se. Si primo modo, sic sunt relativa, quae ratione mutuae dependentiae simul sunt, et non sunt : si secundo modo, vel utrumque extremum ponit aliquid, vel nihil; si utrumque ponit aliquid, sic sunt contraria, quae sub eodem genere dicunt duas naturas positivas maxime distantes; si vero utrumque non est aliquid positivum, sed alterum negativum, vel est negatio simpliciter, sic sunt contradictoria: vel est negatio in subjecto apto nato et determinato, et sic sunt opposita privatione. Deinde cum dicit:

Et ex quibus, et ad quae ultima, ut generationes, et corruptiones, et quaecumque vero non contingunt simul adesse amborum susceptibili, haec opponi dicuntur aut ipsa, aut ex quibus sunt. Nam pallidum et album simul eidem non insunt, propter quod ex quibus sunt, opponuntur his.

Ponit duo documenta ad cognoscendum aliqua esse opposita. Primum in comparatione ad motum, ut si aliqua duo sic se habent, ut alterum sit terminus a quo motus et mutationis, et alterum sit terminus ad quem, illa erunt opposita, nam omnis motus est ab opposito in oppositum: ideo dicit, quod illa ex quibus, ut a terminis a quibus, et ad quae ultima, ut ad terminos ad quos, ut generationes et corruptiones supple sunt opposita. Secundum documentum est in comparatione ad subjectum, nam illa quae simul non possunt inesse eidem subjecto, opponuntur, vel ipsa, vel ea ex quibus sunt: ideo dicit quod quaecumque simul non contingit adesse susceptibili amborum haec opposita dicuntur, aut ipsa, ut sunt extrema, puta album et nigrum: aut ex quibus sunt, supple media contrariorum, quae etsi non sint proprie opposita, sunt tamen opposita ista ex quibus sunt, scilicet extrema: num pallidum et album simul eidem non insunt propter quod extrema scilicet, ex quibus sunt, scilicet media, opponuntur his, scilicet mediis: nam sic ex incompossibilitate extremorum arguitur ipsa media esse opposita extremis.

Notandum, quod signanter dicit opposita illa, quae non possunt inesse simul eidem susceptibili amborum, quia aliquando non opposita possunt simul esse in eodem subjecto, pro quanto illud subjectum non est susceptibile amborum, ut albedo et scientia, quae habet subjecta distincta: et ideo ex ista incompossibilitate non arguitur, quod ipsa sint opposita, quia ista incompossibilitas non est ex eorum oppositione, sed ex carentia subjecti susceptibilis amborum. Deinde cum dicit: