SUMMARIUM.

Quatuor modi possibilis, seu potentiae in concreto declarantur. Item modi his oppositi scilicet impossibilis, seu impotentiae in concreto. De potentia et impotentia logica quomodo hic tangit Doctor, vide eum d. 7. num. 7, et d. 20. reducuntur caeteri modi potentiae et possibilis ad primum, qui est potentiae activae.

Dicta vero potestate toties, et potens uno quidem modo dicetur quod habet motus principium, aut mutationis. Etenim id a quo status quiesve proficisci potest, potens aliquid in altero, aut inquantum alterum. Uno vero si quid ab ipso aliud potestatem habet talem.

Ponit modos potentiae in concreto, scilicet modos possibilis, sive potentis. Circa quod quatuor facit, secundum quod ponit quatuor modos, possibilis vel potentis, correspondentes dictis quatuor modis potentiae. Secunda ibi : Uno autem si habet. Tertia ibi : Uno vero in non habendo. Quarta ibi: Amplius autem haec omnia. Dicit ergo primo quod dicta potestate, id est, potentia quatuor supple modis, toties dicitur potens, et possibile, quod pro eodem habetur: uno quidem modo dicetur, supple potens, quod habet, supple immediate et de se, principium, scilicet activum, motus et mutationis; etenim sistitivum dicitur , tamen potens aliquid in altero, aut inquam tum alterum. Uno vero dicitur, sic potens, si quid aliud habet ab ipso talem potestatem, et in hoc tangit duos modos possibilis, sive potentis, secundum potentiam activam: nam potens active dicitur uno modo, quia per seipsum potest immediate agere, ut sistitivum, id est, potens facere stare, vel sistere aliud per se et immediate: alio modo dicitur sic potens, quia agit mediante alio, cui potentiam suam committit, sicut Rex agit mediante Ballivo.Deinde cum dicit:

Uno autem si habet permutari in quodlibet secundum potestatem, sive in pejus, sive in melius, etenim corruptibile videtur esse possibile corrumpi, aut utique non corrumpi, si erat impossibile. Nunc autem dispositionem quamdam habet, et causam, et principium talis passionis. Aliquando quidem igitur per habere aliquid videtur, aliquando per privari tale esse. Si autem privatio est habitus aliquo modo, omnia in habendo utique erunt aliquid, aequivoce vero dicimus ens; quare in habendo habitum quemdam et principium est possibile, et habendo hujusmodi privationem si contingit habere privationem.

Ponit secundum modum possibilis correspondentem secundo modo potentiae, scilicet potentiae passivae, dicens quod alio modo, supple dicitur potens, vel possibile, si habet potestatem, scilicet passive permutari in quodlibet, sive melius, sive in pejus, etenim corruptibile videtur, hoc modo possibile esse corrumpi, et hoc est in pejus esse permutari; aut non utique corrumpi, id est, non esse corruptibile per oppositum, si erat impossibile, scilicet corrumpi; nunc autem illud, supple quod est possibile aliquid pati, habet quamdam dispositionem et causam

in se talis mutationis, quae scilicet est principium patiendi, quod dicitur potentia passiva. Subdit autem quomodo istud principium passivum potest inesse possibili, dupliciter, scilicet vel positive, vel privative: ideo dicit quod aliquando itaque videtur supple aliquid esse possibile per habere aliquid, aliquando per privari tale esse. Exemplum primi, homo dicitur possibilis mori per habere in se positive principium corruptionis, puta materiam, vel aliquem inordinatum humorem. Exemplum secundi, si dicatur potens vinci vel superari, propter privationem fortitudinis naturalis. Aliquando autem isti duo modi patiendi in unum reducuntur; si autem inquit, privatio aliquo modo est habitus, tunc omnia supple erunt illique possibilia in habendo aliquid, et sic uterque modus erit in habendo aliquid, quod erit principium patiendi. Subdit autem probationem quomodo privatio largo modo dicatur habitus : aequivoce, inquit, dicimus ens, scilicet de affirmatione et negatione, habitu et privatione, ut dictum fuit in quarto hujus; nam negatio et privatio non participant naturam entis formaliter, cum formaliter sint nihil, et ideo solo nomine entia dicuntur, et sic aequivoce loquendo negatio et privatio dicuntur habitus quemadmodum et ens, ideo concludit quare, scilicet unici versaliter,possibile est in habendo quemdam habitum et principium, et habere

hujusmodi privationem, si contingit habere privationem, largo modo potest dici habitus, sicut dicitur form? primo Physicorum, ut sic habere privationem sit quoddam habere. Deinde cum dicit:

Uno vero in non habendo ipsius potestatem, aut principium in alio, inquantum est aliud corruptivum.

Ponit tertium modum possibilis, sive potentis,correspondentem quarto modo potentiae, qui erat non posse corrumpi, nec in pejus permutari. Dicit ergo quod alio modo dicitur potens in non habendo ipsius, id est, in ipso, potestatem, aut principium in alio, inquantum aliud corruptivum, ex eo scilicet quod habet virtutem, ut non possit corrumpi ab aliquo extrinseco corruptivo. Deinde cum dicit:

Amplius autem haec omnia aut in solum accidere fieri, aut non fieri, aut in bene: nam in inanimatis inest talis potestas, ut in organis; aliam enim dicunt posse sonare lyram, aliam vero non, si non est bene sonans.

Ponit quartum modum possibilis sive potentis correspondentem tertio modo potentiae, qua aliquid dicebatur potens ad bene agendum, vel bene patiendum: ideo dicit quod amplius haec omnia, id est, omnes dicti modi pertinentes ad agere et pati, sunt aut in solum accidere fieri, aut non fieri simpliciter, aut in bene, sicut ex emplificat in rebus inanimatis; nam in inanimatis est talis potestas ut in organis, id est, in instrumentis musicis, dicunt scilicet musici, aliam supple lyram posse sonare, aliam non posse sonare, si est non bene sonans. Notandum, quod sicut patet ex praedictis, aliquid potest dici potens agere, vel quia potest agere simpliciter, vel quia potest bene agere. Similiter potens pati dupliciter dicitur, vel quia potest pati simpliciter, vel quia potest bene

Secundus est, ut est sublatio in subjecto apto nato, non respiciendo ad tempus determinatum, ut si catulus ante nonum diem dicatur caecus, et puer privatus potentia generandi. Tertius est, ut privatio est sublatio habitus in subjecto apto nato, et secundum tempus determinatum,scilicet quando jam est aptum natum habere, ut si homo vel simpliciter frigidus vel eunuchus dicatur privatus potentia generandi. Primus modus est improprius. Secundus minus improprius. Tertius propriissimus. Deinde cum dicit:

Amplius aut secundum utramque potentiam est impotentia opposita ei, quae solum motivae, et ei quae bene motivae.

Innuit modos impotentiae. Ad cujus evidentiam sciendum quod sicut potentia est duplex, scilicet potentia activa et passiva: utraque etiam istarum dupliciter potest sumi, vel ut est principium agendi, vel patiendi simpliciter, vel ut bene, sic et impotentia per oppositum potest totidem modis sumi: ideo dicit quod amplius secundum iuramque potentiam est impotentia opposita ei, quae solum motivas, et ei quae bene motivae; vel ut habet alia littera, et solum mobili, et bene mobili, id est, potentia activa, quae est ad movendum simpliciter, vel bene movendum; et similiter potentiae passivae, quae est ad simpliciter moveri, vel ad moveri bene. Deinde cum dicit:

Impossibilia vero haec quidem secundum potentiam hanc dicuntur,

Ponit modos impotentiae in concreto. Circa quod duo facit, secundum duos modos impossibilis, quorum primus est realis. Secundus Logicus. Secunda ibi: Alia alio modo. Dicit ergo quod impossibilia haec quidem dicuntur secundum hanc impotentiam, quae dicta est et divisa in quatuor; et ideo correspondenter potest accipi impossibile quatuor modis, secundum quod potentia dicitur activa vel passiva; et utraque dupliciter, ut est principium simpliciter vel principium ut bene, et haec est impotentia realis, a qua denominatur inpossibile. Deinde cum dicit:

Alia alio modo, puta: possibile et impossibile; impossibile quidem cujus contrarium ex necessitate verum, ut diametrum commensurabilem esse est impossibile; quia falsum tale cujus contrarium non solum verum, sed et necesse non commensurabilem esse; ergo commensurabile non solam falsum, sed ex necessitate falsum.

Ponit secundum modum impossibilis qui est Logicus.

Ad cujus evidentiam notandum, quod potentia est duplex : quaedam 1 est Logica, et quaedam realis. Potentia Logica dicit quemdam inodum compositionis factae ab intellectu, quae est non repugnantia extremorum: et potentia hoc modo non dicit aliquod principium, quo quis sit potens, sed sufficit sola non repugnantia terminorum, ut posito quod nullus homo esset, nec aliquod agens potens hominem producere in esse, si esset aliquis intellectus componens istam propositionem, Homo erit, ista esset possibilis quatenus termini non repugnarent. Alio modo dicitur potentia realis, quae est principium agendi vel patiendi, et quia potentia est nomen relativum, ideo hoc nomen potentia, vel potest sumi pro eo quod per se significat quod est ipse respectus, vel pro eo quod connotat, et denominat quod est proximum fundamentum talis relationis, et illud est proximum agendi vel patiendi.

Similiter impotentia per oppositum est duplex, scilicet Logica et realis; ita quod impotentia Logica est quidam modus compositionis factae ab intellectu fundatus super repugnantiam terminorum ut dicendo, homo est asinus. Impotentia realis est, qua aliquid non est potens ad agendum, nec realiter patiendum: et sicut impotentia est duplex per oppositum,similiter et impossibile dicitur dupliciter : vel impossibile reale, vel impossibile Logicum, de quo agit hic Philosophus. Secundum hoc ergo haec pars dividitur in tres. Primo proponit quod possibile et impossibile accipiuntur alio modo a praedictis, et declarat quid sit impossibile isto modo. Secundo ostendit quid sit possibile per opp?situm. Tertio incidentaliter addit quemdam modum potentiae metaphorice sumptae. Secunda ibi: Contrarium vero. Tertia ibi : Secundum metaphoram. Dicit ergo, quod alia alio modo dicuntur, puta possibile et impossibile, dicta supple denominative a potentia, vel impotentia Logica. Impossibile est. hoc modo cujus contrarium est ex necessitate verum, ut diametrum, scilicet quadrati, esse commensurabilem;et ergo commensurabile esse, non solum est falsum, sed ex necessitate falsum, et tale falsum est impossibile hoc modo. Deinde cum dicit:

Contrarium alia; huic impossibile quando non necesse fuerit contrarium falsum esse, ut sedere hominem possibile est, non enim ex necessitate non sedere est falsum. Ergo quidem possibile uno modo, sicut dictum est, quod non ex necessitate falsum significat: alio vero verum esse, alio contingens verum jam.

Ostendit quid sit possibile per oppositum, dicens quod possibile, quod contrarium habet, scilicet impossibile, de quo dictum est, dicitur quando ejus contrarium non fuerit de necessitate falsum, ut sedere hominem est possibile, quia ipsum non sedere non est de necessitate falsum. Ex quo subjungit, quod possibile isto modo potest sumi tripliciter; uno modo quod est falsum, non tamen de necessitate, ideodicit, ergo possibile sic dictum, uno modo est, quod significat falsum non ex necessitate, puta hominem sedere quando non sedet, nam ejus oppositum non est verum necessario. Alio modo dicitur sic possibile, quod est verum, sed supple non de necessitate, quia ejus oppositum non est falsum necessario, ut Socratem sedere, quando sedet est hoc modo possibile. Alio modo dicitur impossibile jam contingens verum, id est, quod licet nondum verum sit, tamen contingit in proximo ipsum esse verum. Deinde cum dicit.

Secundum Metaphoram autem, quae in Geometria dicitur potentia; Haec quidem igitur possibilia non secundum potentiam.

Addit incidentaliter quemdam modum potentiae metaphorice sumptae. Dicit ergo quod potentia quae dicitur in Geometria est secundum metaphoram; unde haec quidem dicunt possibilia non secundum potentiam, sci licet realem.

Notandum, quod in Geometricis sumitur quandoque potentia, cum dicitur quod linea est in potentia ad quadratum, et quod ternarius est in potentia ad novenarium. Ratio hujus est quaedam similitudo ad potentiam realem; nam sicut ex eo quod est in potentia, fit illud quod est actu, sic ex ductu alicujus lineae in seipsam resultat quadratum ejus, et ex ductu ternarii in seipsum consurgit novenarius, nam ter tria novem sunt, et ideo dicimus, quod linea potest in quadratum, et ternarius potest in novenarium: et ista potentia potest aliquo modo reduci ad potentiam Logicam, ut sicut possibile, et impossibile Logicum dicuntur non secundum aliquam potentiam realem, sic nec possibile metaphoricum: ideo dicit, quod talia possibilia dicuntur non secundum potentiam modo praeexposito. Deinde cum dicit:

Quae vero secundum potentiam omnia dicuntur ad primam unam, hoc autem est principium mutationis in alio inquantum aliud; alia namque dicuntur possibilia, hoc quidem eorum in habendo ad aliquid aliud talem potentiam; illa vero in non habendo sic; alia in sic habendo; similiter autem et impossibilia. Quare propria definitio primae potentiae utique erit principium permutativum in alio inquantum aliud.

Reducit omnes modos potentiae et possibilis ad primum modum potentiae, quae est potentia activa, et similiter omnes modos impotentiae, quae opponitur primae potentiae; ex quibus ultimo concludit definitionem potentiae activae, quod est principium transmutandi aliud, inquantum aliud. Dicit ergo, quod ea quae dicuntur secundum potentiam, scilicet realem, omnia dicuntur ad

unam primam potentiam, quae scilicet est potentia activa: hoc autem est principium transmutationis in alio inquantum aliud, et hanc reductionem declarat : alia namque dicuntur possibilia eorum; hoc quidem in habendo aliquid aliud talem potentiam. scilicet activam in ipsum, et tale est possibile secundum potentiam passivam: illa vero in non habendo, scilicet aliquid aliud talem potentiam in ipsa, et haec sunt possibilia tertio modo possibilis, quae scilicet non possunt corrumpi ab exteriori corruptivo; alia dicuntur possibilia, in sic habendo, ut sunt possibilia in quarto modo possibilis, quae sic habent potentiam, ut bene agant, vel bene patiantur: similiter autem et impossibilia, id est, quod sicut omnia possibilia reducuntur ad unam primam potentiam, scilicet activam: sic omnia impossibilia ad aliquam primam impotentiam, quae opponitur potentiae primae, et ideo concludit : quare proprie definitio primae potentiae erit utique principium pcrmutalivum in aliud inquantum aliud, haec est potentia activa, ut patet ex dictis.

SUMMAE UNICAE