Caput III.

Alter non minor. Id est, Domitianus, calvus Nero 0305A dictus a Juvenale, quem Tertullianus in Apologetico, cap. 5, vocat portionem Neronis de crudelitate; et Eusebius, lib. III Hist. eccles., cap. 17, Neronianae impietatis et odii adversus Deum successorem. Tertullianus: Tentaverat et Domitianus, portio Neronis de crudelitate: sed quia et homo, facile coeptum repressit, restitutis etiam quos relegaverat. Ita veteres editiones, et duo vetusti codices Bibliothecae Colbertinae. Posteriores editores maluerunt qua: quam bene, viderint alii. Caeterum quod heic a Tertulliano dicitur de restitutis Christianis quos Domitianus relegaverat ita interpretatur Franciscus Zephyrus, ut intelligi velit Domitianum, quia non omnem exuerat humanitatem, neque dignos exilio aut alia mulcta Christianos videret, repressisse impetum, et quos jam in insulam aliaque passim loca relegaverat, eumdem ipsum restituisse. Istud vero ego olim falsum putavi, quia ex Dione et Clemente Alexandrino, tum etiam ex Lactantio constat Christianos revocatos ex insulis non fuisse ante imperium Nervae. 0305B Nunc vero existimo hanc repugnantiam sic posse conciliari, ut dicamus Domitianum quidem revocasse Christianos in insulas aliave exilia deportatos, sed illos indulgentia ejus potiri non potuisse ante imperium Nervae, quia statim post illam datam Domitianus excessisse videtur e vivis. Haec porro conciliatio mea non est, sed Henrici Dodwelli, viri doctissimi.

Erasa est. Macrobius, lib. I Saturnal., cap. 12: Octobrem vero suo nomine Domitianus invaserat: sed uti infaustum vocabulum ex omni aere vel saxo placuit eradi.

Mul. mir. op. fabricasset. Suetonius in Domitiano: Plurima et amplissima opera incendio absumpta restituit, in queis et Capitolium, quod rursus arserat, sed omnia sub titulo tantum suo, ac sine ulla pristini auctoris memoria.

Neq. imag. n. titulor. Idipsum scribit Eusebius, lib. III, cap. 20 Historiae ecclesiasticae. Suetonius: Contra 0305C Senatus adeo laetatus est, ut repleta certatim curia non temperaret, quin mortuum contumeliosissimo atque acerbissimo acclamationum genere laceraret; scalas etiam inferri, clypeosque et imagines ejus coram detrahi, et ibidem solo affigi juberet; novissime eradendos ubique titulos abolendamque omnem memoriam decerneret. Vide etiam Xiphilinum in Nerva, et Procopii Caesariensis Historiam arcanam, pag. 37, editionis Lugdunensis.

Ecclesia restituta. Narrat Dio, apud Xiphilinum, Nervam omnes qui impietatis in deos rei fuerant absolvisse, exules in patriam reduxisse, edicto insuper vetuisse, ne cui liceret aut impietatis, sive Judaicae sectae (sic tum vocabant religionem Christi) quempiam dehinc insimulari. Ea porro occasione Joannes Apostolus, qui in Patmon insulam a Domitiano fuerat relegatus, exilio solutus, Ephesum reversus est, ut ex Clemente Alexandrino recitat Eusebius, lib. III, cap. 33.

Boni principes. Quamvis pagani. Lactantius in fine libri septimi Divinarum Institutionum ad Constantinum: 0305D Quoniam unus ex omnibus extitisti, qui praecipua virtutis et sanctitatis exempla praeberes, quibus antiquorum principum gloriam, quos tamen fama inter bonos numerat, non modo aequares, sed etiam, quod est maximum, praeterires. Illi quidem natura fortasse tantum similes justis fuerunt. Qui enim moderatorem universitatis Deum ignorat, similitudinem justitiae assequi potest, ipsam vero non potest. De bonis principibus qui et libertatem credendi nostris hominibus permiserunt, et eorum ministerio in palatio et in provinciis usi sunt, eosque ad maximas dignitates evexerunt, videndus Eusebius in initio libri octavi Hist. eccles.

Nullus terr. angulus. Lactantius, lib. IV Institut., cap. 24: Nam quoniam ei qui patibulo suspenditur, et conspicuus est omnibus, et caeteris altior, crux potius electa est, quae significaret illum tam conspicuum tamque sublimem futurum, ut ad eum cognoscendum 0306A pariter et colendum cunctae nationes ex omni orbe concurrerent. Denique nulla gens tam inhumana est, nulla regio tam remota, cui aut passio ejus, aut sublimitas majestatis ignota sit.

Nulla denique natio. In veteri codice legitur, nulla denique Dei natio. Sed nos vocem Dei, quae hic omnino superflua erat, abjecimus. Et nostram emendationem confirmat Lactantii locus mox relatus.