SUMMARIUM.

Explicatio termini et quatuor modorum quibus sumitur ; explicatur etiam particula, secundum quod, et quatuor etiam modi quibas sumitur, de quo vide Doct. 4. d. 12. q. 1. art. 1. et Quodl. q. 3.

Terminus dicitur quod est cujusque ultimum, et cujus extra nihil est accipere primi, et cujus infra omnia primi.

Ubi distinguit nomina significantia quasdam conditiones significantes rationem perfecti.

Ad cujus evidentiam notandum, quod ut patet ex praedictis perfectum dicitur esse aliquid terminatum et absolutum, non dependens ab alio, sed habens ea quae sibi competunt secundum proprium genus, et non privatum aliquo sibi competente: secundum hoc ergo ista pars dividitur in tres. Primo distinguit hoc nomen terminus. Secundo hoc nomen, secundum quod, vel in eo quod. Tertio hoc nomen habitus. Secunda ibi: Secundum quod. Tertia ibi : Habitus vero. Prima in tres. Primo assignat rationem communem termini. Secundo juxta illam distinguit modos. Tertio comparat ad principium. Secunda ibi : Et quodcumque. Tertia ibi: Quia palam. Dicit ergo quod terminus cujuslibet rei est quod est ultimum ejus, et extra quod nihil est accipere primi, et cujus primi omnia sunt infra, vult dicere quod illud est terminus rei, extra quod nihil est pertinens ad illam rem, et intra quod sunt omnia pertinentia ad integritatem rei terminatae. Dicit autem primi, id est, adaequati et praecisi, ad differentiam termini communis, puta si diceretur caelum esse terminus viventium, nam infra talem terminum multa continentur, quae sunt extra ipsa viventia: aliter exponitur primi, ex eo scilicet quod contingit illud quod est ultimum primi esse principium secundi, sicut nunc quod est ultimum praeteriti est principium futuri. Deinde cum dicit :

Et quodcumque fuerit species magnitudinis, aut habentis magnitudinem.

Distinguit modos termini, et ponit quatuor. Secundus modus ponitur ibi : Et finis. Tertius ibi : Cujus causa. Quartus ibi : Et substantia. Dicit ergo quod finis dicitur uno modo quodcumque fuerit species magnitudinis, aut habentis magnitudinem, id est, quod in quolibet species magnitudinis, vel habentis magnitudinem dicitur terminus, ut si linea dicatur terminus superficiei, et superficies corporis, vel etiam hominis, vel asini habentis magnitudinem corporalem. Deinde cum dicit:

Et finis cujusque. Tale vero ad quod motus et actus et non a quo, et quandoque ambo et a quo et in quod.

Ponit secundum modum dicens, quod supple terminus dicitur alio modo finis cujusque; tale vero est illud ad quod est motus et actus, et non a quo, id est, terminus ad quem, et non terminus a quo, sicut si terminus generationis dicatur esse, et non esse ; quandoque tamen ambo a quo et ad quem dicuntur termini, secundum quod communiter dicimus omnem mutationem esse inter duos terminos a quo, et ad quem. Deinde cum dicit:

Et cujus causa.

Ponit tertium modum dicens quod alio modo, supple dicitur terminus cujus causa aliquid fit: tale enim est motus et actionis ultimum, et sic terminus. Deinde cum dicit :

Et substantia cujuslibet, et quod quid erat esse cuique. Cognitionis enim hic terminus, si autem cognitionis et rei.

Ponit quartum modum dicens, quod alio modo, supple dicitur terminus substantia cujuslibet, et quod quid erat esse cuique, id est, definitio substantialis cujuslibet rei, indicaus quid erat esse rei, hic enim est terminus cognitionis; si autem cognitionis, ergo et rei. Definitio enim explicat principia essentialia et intrinseca rei, quibus res cognoscituri unumquodque enim cognoscitur per sua principia, et ideo definitio dicitur terminare rem quatenus claudit omnia essentialia rei, per quae res cognoscitur perfecte.

Notandum, quod distinctio modorum termini magis est materialis quam formalis, sumitur enim sicut patet, penes ipsas res quae terminantur. Deinde cum dicit :

Quare palam quia quoties principium dicilur, toties et terminus, et adhuc amplius ; principium enim terminus est quidam, sed terminus non omnis principium.

Comparat terminum ad principium concludens ex praedictis palam esse, quia quoties dicitur principium, toties dicitur terminus, et adhuc amplius; quia omne principium est terminus quidam, sed non omnis terminus principium. Patet enim ex praedictis quod uno modo accipitur terminus pro eo, ad quod est motus et mutatio, qui dicitur terminus ad quem, et tamen non potest dici illud principium motus, vel mutationis: in aliis autem modis omne illud quod dicitur terminus, potest dici principium, sicut patet inducendo; omne etiam principium potest dici terminus largo modo. Tunc sequitur illa pars:

Secundum quod dicitur multipliciter ; uno quidem modo species et substantia cujusque rei, ut secundum quod bonum per se bonum.

Ubi distinguit hoc nomen, secundum quod vel in eo quod. Circa quod tria facit. Primo facit quod dictum est. Secundo distinguit modos per se, et secundum se, quia haec ambo sunt propinqua. Tertio quia ipsum secundum quod ultimo modo significat dispositionem quamdam, ut patebit, ideo distinguit nomen dispositionis. Secunda ibi : Quare secundum se. Tertia ibi : Dispositio dicilur.

Ad evidentiam primi notandum quod secundum quod vel in eo quod, quod idem est, dicit quamdam reduplicationem; unde distinctio ipsius secundum quod potest applicari ad omnes dictiones, vel modos reduplicatione, maxime quantum ad tres primos modos, nam quaelibet reduplicatio potest reduplicare quodlibet genus causae. Ponit ergo quatuor modos ipsius secundum quod. Secunda ponitur ibi: Alio vero. Tertia ibi : Omnino vero. Quarta ibi: Amplius secundum quod. Dicit ergo quod secundum quod dicitur multiplici-Ier, uno quidem modo substantia et species cujuslibet rei, id est, forma substantialis rei, ut secundum opinionem Platonicam ipsum per se bonum, id est, idea boni est illud secundum quod est aliquid bonum. Secundum istum primum modum, ly secundum quod, notat et reduplicat causam formalem, ut si dicatur quod homo inquantum rationalis, vel in eo quod rationalis, est homo et intelligens.: Deinde cum dicit :

Alio vero in quo primum et aptum natum est fieri, ut color in superficie. Primo quidem ergo dictum secundum quod species est. Secundo autem ut materia cujusque et subjectum unicuique primum.

Ponit secundum modum, dicens quod alio modo dicitur secundum quod, in quo primum natum est aliquid fieri, ut color in superficie, et hoc modo ly secundum quod notat et reduplicat causam materialem, ut si dicatur quod corpus est coloratum secundum quod habet superficiem: nam superficies est materia et subjectum primum et proximum coloris. Unde subdit differentiam hujus secundi libri ad primum, dicens quod primo modo quidem igitur dictum secundum quod species est,id est forma. Secundo autem modo ut materia cujuslibet, et subjectum primum unicuique. Deinde cum dicit :

Omnino vero ipsum secundum quod pariter et causa existit ; nam secundum quod venit, aut cujus causa venit dicitur, et secundum quod paralogizatum est, aut syllogizatum est,aut cujus causa syllogismi sunt, aut paralogismi.

Ponit tertium modum, dicens quod omnino, id est universaliter ipsum secundum quod toties, et causa existit, id est, quod tot modis dicitur quot causa: nam si quaeratur secundum quod venit, idem est ac si quaeratur cujus causa venit; et similiter dicitur : secundum quod paralogizatum est, aut syllogizatum, aut cujus causa syllogismi, aut paralogismi sunt, aut facti sunt.

Notandum, quod tertius modus includit duos priores et addit alios duos, ex eo quod secundum quod, vel in eo quod, notat et reduplicat non solum causam formalem vel materialem, sed etiam efficientem et finalem, ut si diceretur quod homo est secundum quod ordinatus ad beatitudinem, quantum ad causam finalem, vel secundum quod generatus ab alio homine generante,

quantum ad causam efficientem. Deinde cum dicit:

Amplius autem secundum quod quidem secundum positionem dicitur, ut secundum quod stetit, aut secundum quod vadit haec namque omnia positionem significant et locum.

Ponit quartum modum dicens, quod amplius, id est, alio modo secundum quod, significat quod secundum positionem dicitur, ut secundum quod stetit, aut secundum quod vadit, haec omnia namque positionem significant et locum: si enim dicatur, iste stetit secundum quod hunc, aut vadit secundum quod hunc, est sensus quod stat aut vadit juxta hunc, quae quamdam positionem secundum locum dicunt.