Caput XII.

Ad Sept. Kal. Mart. Recte. Hoc enim die signantur Terminalia in veteri Kalendario Romano, quod editum est tempore Constantini, et ab Herwarto et Bucherio factum publici juris. Sanctus Augustinus, lib. VII de Civitate Dei, cap. 7: Terminalia mense Februario celebrari dicunt, cum fit sacrum purgatorium 0316D quod vocant februum. Dies igitur primus istius persecutionis, quod notandum est, fuit VII kalendas Martias, ipso Terminalium die; quod probatur etiam ex cap. 48, ut illic observabitur.

Agentib. cons. senib. amb. Id est, Diocletiano et Maximiano Herculio, quos anno Christi 303 Consules VIII et VII fuisse constat. Haec porro verba certo indicant tempus istius persecutionis, de quo tanta contentione inter se digladiantur viri docti. Nam Onuphrius, Baronius, Petavius, ne singulos commemorem, contendunt eam coepisse anno Christi trecentesimo secundo; Scaliger, Valesius et alii multi, anno sequenti; quorum opinionem esse veram probat hic locus Lactantii. Nam praeterea apparet ex cap. 17 ista contigisse paulo ante quam Diocletianus Romam pergeret. Atqui certum est eum Romam profectum esse anno decimo nono imperii sui exeunte, ibique triumphasse de Narseo Rege Persarum, ut recte notat Josephus 0317A Scaliger ad Chronicon Eusebii. Praeterea Lactantius infra, cap. 48, historiam istius persecutionis colligens, cum dixisset edictum Constantini et Licinii pro Christianis, quo pax data est Ecclesiae, propositum fuisse Nicomediae die iduum Juniarum, Constantino et Licinio ter consulibus, ait ab eversa ecclesia Nicomediensi usque ad restitutam fuisse annos decem, menses plus minus quatuor. Atqui si a die septimo kalendas Martias anni 303 (quo diruta est ecclesia Nicomediensis) usque ad diem iduum Juniarum anni 313 colligas, invenies ab eversa ecclesia illa usque ad restitutam fluxisse annos decem, menses tres, dies novemdecim. Denique persecutionem coepisse anno 303, hinc etiam probari potest quod Eusebius, lib. VII, cap. 16, ait eam post octavum annum aliquantisper remittere coepisse. Nam si tempora numeres a festis paschalibus anni 303, usque ad mensem Aprilem anni 311, quo Galerius Maximianus in extremis agens persecutionem quiescere jussit, facile reperies annos octo integros effluxisse ab initio persecutionis, et initium 0317B noni fuisse. Itaque remittere coepit post annum octavum, ut observavit Eusebius. Quare argumenta quae Petavius in lib. XI de doctrina temporum, cap. 32, adducit ex Sulpitio Severo, ut probet persecutionem coepisse anno 302, infirma esse constat, cum eo fundamento nitantur, quod ea desierit anno 312, quam certum est nonnisi anno demum sequenti conquievisse.

Simulacrum Dei quaeritur. Nimirum ut inter paganos, qui non putabant templa esse posse sine simulacris. Et tamen Plinius, lib. II, cap. 7, dixerat: Effigiem Dei formamque quaerere imbecillitatis humanae reor. Simulacris itaque carebant ecclesiae Christianorum, ut pluribus observat Desiderius Heraldus ad librum sextum Arnobii. Vide etiam Casaubonum in Notis ad Alexandrum Severum Aelii Lampridii.

Scripturae incenduntur. Narrat ista Eusebius, lib. VIII Hist. eccles., cap. 2, ac plures alii quos supervacaneum esset commemorare. Res enim est notissima. 0317C Hinc natum contumeliosum traditoris vocabulum adversus eos qui metu poenarum libros divinos tradiderant judicibus imperialibus. Qua de re consulendi in primis Africani scriptores, praecipue vero Donatista ille, qui descripsit Acta sanctorum martyrum Saturnini, Dativi et sociorum. Neque interim omittenda gesta purgationis Caeciliani episcopi Carthaginensis et Felicis episcopi Aptungitani.