Lactantius, Divinarum Institutionum Liber IV

Patrologiae Cursus Completus

Elenchus Rerum Quae In Hoc Volumine Continentur

Notitiae Biographicae Necnon Et Bibliographicae De Sanctis Pontificibus Romanis Marcellino, Marcello, Eusebio, Melchiade, Et De Rheticio Aeduensi Epis

Sanctus Marcellinus Papa.

§ I.— Quando et quamdiu sederit.

§—II. De antiqua fabula qua Marcellinum idolis thus obtulisse vulgatum est.

§ III.— Vulgatae synodi Suessanae seu Sinuessanae de Marcellino papa gesta.

Sanctus Marcellus Papa.

§ I.— Quando et quamdiu sederit.

§ II.— De constantia Marcelli in servanda poenitentiae disciplina.

De Sancto Marcello Martyre Damasi Papae Carmen.

§ III.— De decreto quod Marcello adscribitur, ubi de usu quo pueros monasteriis parentes offerebant, disseritur.

Sanctus Eusebius Papa.

§ I.— Quando et quamdiu sederit.

§ II.— In quo vulgatum de S. Eusebio carmen explicatur.

Epigramma De S. Eusebio.

§ III.— De epistolis ac decretis Eusebio papae adscriptis.

Sanctus Melchiades Papa.

§ I.— Quando et quamdiu sederit.

§ II.— De litteris Maxentii imperatoris ac praefecti praetorio Melchiadi datis, quibus illi ecclesiis quae fuerant ablata, restitui jubebant.

§ III.— Donatistarum causa Melchiadis cognitioni a Constantino imperatore demandatur.

Exemplum Epistolae.

ΑΝΤΙΓΡΑΦΟΝ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ

§ IV.— Melchiadis sententia de Caeciliani causa.

§ V.— Melchiadis judicium Donastistae antiqui respuunt, eumque postmodum traditionis librorum recentiores falso accusant.

§ VI.— De decretis Melchiadi papae attributis.

Rheticii, Episcopi Aeduensis, Dictum De Baptismo.

Anonymi Carmen De Laudibus Domini.

Celsi In Altercationem Jasonis Et Papisci Praefatio De Judaica Incredulitate, Ad Vigilium Episcopum.

Praefatio Nicolai Lenglet Dufresnoy In Lactantium.

Lactantii Vita.

Insignium Virorum Testimonia De L. Caecilio Firmiano Lactantio.

Eusebius Caesariensis, in Chronico, IV saeculo:

S. Hieronymus, de Scriptoribus eccl., V saeculo:

Idem, Commentar. in Eccles. cap. X:

Idem, in cap. IV Epistolae Pauli ad Ephesios:

Idem, in epistola 13, ad Paulinum:

Idem, in epistola 83 (al. 84), ad Magnum:

Eucherius episcopus, in epist. ad Valerianum, V saeculo:

Honorius, Augustodun. presbyter, de Luminaribus Ecclesiae, sive de Scriptoribus eccles., XII saeculo:

Abbas Trithemius, de Scriptoribus ecclesiasticis, XV saeculo:

Raphael Volaterranus, Antropol., lib. XVI, ut sup., XV saeculo.

Franciscus Petrarcha, Epistolarum Senilium lib. I, epistola 4, ad Joannem Boccacium, XIV saeculo:

Et ibidem paulo infra:

Idem, Invectivar. in medic. lib. primo, ad fin.:

Et de Otio religiosorum lib. primo:

Et libro secundo:

Et paulo infra:

Idem, Rerum Memorabilium lib. primo, in M. Varrone:

Joannes Franciscus Picus, lib. de Stud. divinae atque humanae philosoph., cap. 7, XV saeculo:

Idem, lib. III Epistolar., epistola 10:

Leonardus Aretinus, in epistola ad Constantiam Sfortiam, XV saeculo:

L. Coelius Rhodiginus, Antiquarum Lect. lib. VI, cap. 18, XV saeculo:

Idem, libro IX, cap. 12:

Et paulo post ibidem:

Joannes Ludovicus Vives, Valentinus, ad finem libri tertii de Tradend. Discipl., XVI saeculo:

Et libro quarto:

Et libro quinto.

Joannes Baptista Pius, Annotat. c. 98, XVI saeculo:

Gregorius Giraldus Veronen., Dialogo quinto de Hist. poetarum, XVI saeculo:

Franciscus Floridus, Subsecivarum Lect. lib. II, cap. 4, XVI saeculo:

Gulielmus Canterus, Novar. Lect. lib. III, cap. 30, XVI saeculo:

Synthesis Doctrinae Lactantii.

Naevi Lactantii, Et Errores.

Naevi theologici sunt:

Naevi chronologici.

Naevi philosophici sunt:

Annotationes Censoriae In Quaedam Lactantii Errata, Ex Codice Manuscripto Bibliothecae Regiae Numero MDCLXXIII, Inter Theologos, In-Folio.

Propositiones Quae In Lactantio Reperiuntur Ad Fidem Pertinentes, A Catholicis Caute Legendae, In Notis, Vel Pio Sensu Explicatae, Vel Confutatae, Ex

Elenchus Manuscriptorum Codicum Lactantii. Manuscripti Codices:

Admonitio In Sequentem Notitiam.

Notitia Manuscriptorum Codicum Lucii Caecilii Firmiani Lactantii, Qui Asservantur Romae, In Apostolica Bibliotheca Vaticana.

Codices Vaticani Quos non viderunt nec Josephus, nec Sigismundus Isaeus, in editione Firmiani Lactantii.

Codices Nunc Vaticani, Olim Palatini.

Bibliothecae Vaticanae Urbinatensis Codices Lactantii.

Codices Vaticani Bibliothecae Regiae Alexandrinae, Id est, ex Bibliotheca Christinae Alexandrae, reginae Suecorum.

Variae Editiones Lactantii.

Partes Lactantianorum Operum Seorsim Editae.

Quaedam Lactantiana In Linguas Vulgares Versa.

Dissertationes Ad Lactantium.

Analysis Libri Primi Lactantii.

Rationibus.

Auctoritatibus.

Lucii Caecilii Firmiani Lactantii Divinarum Institutionum Liber Primus. De Falsa Religione Deorum.

Praefatio. Quanti Sit Et Fuerit Semper Cognitio Veritatis.

Caput Primum. De religione et sapientia.

Caput II. Quod providentia sit in rebus humanis.

Caput III. Uniusne potestate Dei mundus regatur, an multorum?

Caput IV. Quod unus vere sit Deus a prophetis etiam praenuntiatus.

Caput V. De testimoniis poetarum et philosophorum.

Caput VI. De divinis testimoniis et de Sibyllis et earum carminibus.

Caput VII. De testimoniis Apollinis et deorum.

Caput VIII. Quod Deus sine corpori sit, nec sexu ad procreandum egeat.

Caput IX. De Hercule et ejus vita et morte.

Caput X. De Aesculapii, Apollinis, Neptuni, Martis, Castoris et Pollucis, Mercurii atque Liberi vita et gestis.

Caput XI De Jovis ortu, vita, regno, nomine et morte, et de Saturno et Urano.

Caput XII. Quod stoici figmenta poetarum ad philosophicam tranferunt rationem.

Caput XIII. Quam vanae sint et inanes stoicorum interpretationes de diis et ibi de Jovis ortu, Saturno et Ope.

Caput XIV. Quid de diis Euhemeri et Ennii doceat sacra historia.

Caput XV. Quomodo, cum fuerint illi homines, dii fuerint nominati

Caput XVI. Qua ratione dii esse non possint, quos sexus differentia discernit et quod in naturam Dei non cadit officium generandi.

Caput XVII. De Stoicorum eadem sententia et ibi de deorum aerumnis et turpitudinibus.

Caput XVIII. De deorum consecratione propter collata in homines beneficia.

Caput XIX. Quod Deum verum simul cum diis vanis nemo possit colere.

Caput XX. De diis Romanorum propriis et eorum sacris.

Caput XXI. De diis Barbarorum quibusdam propriis, et eorum sacris, ac itidem de Romanis.

Caput XXII. Quid auctor praedictarum vanitatum in Italia apud Romanos fuerit, et quis apud alias gentes.

Caput. XXIII. De vanarum superstitionum aetatibus, et quibus coeperint temporibus.

Analysis Libri Secundi, Qui Inscribitur De Origine Erroris.

Liber Secundus. De Origine Erroris.

Caput Primum. Quod rationis oblivio faciat homines ignorantes veri Dei, qui colitur in adversis, et in prosperis contemnitur.

Caput II. Quae fuerit prima causa fingendi simulacra de vera Dei imagine, et ejus vero cultu.

Caput III. Quod Cicero aliique doctiores peccaverunt, non avertendo populos ab errore.

Caput. IV. De Simulacris, ornamentisque templorum, et eorum contemptu, etiam ab ipsis Gentilibus.

Caput V. Quod solus omnium creator Deus est colendus, non vero elementa, nec corpora coelestia: Refelliturque Stoicorum sententia, qui stellas et astr

Caput VI. Quod nec mundus totus, nec elementa sint Deus, nec animata.

Caput VII. De Deo, et religionibus insipientium de avaritia et majorum auctoritate.

Caput VIII. De rationis usu in religione deque somniis, auguriis, oraculis, talibusque portentis.

Caput IX. De Diabolo, Mundo, Deo, Providentia, Homine et ejus sapientia.

Caput X. De mundo ejusque partibus, elementis et tempestatibus.

Caput XI. De animantibus, homine, Prometheo, Deucalione, Parcis.

Caput XII. Quod animalia non sponte nata sint, sed dispositione divina, cujus fecisset nos conscios Deus, si scire expediret.

Caput XIII. Quare duo sexus in homine: quid sit mors ejus prima, quid secunda et de primorum parentum culpa et poena.

Caput XIV. De Noe vini inventore: qui primi scientiam astrorum habuerint, ac de ortu falsarum religionum.

Caput XV. De inquinatione angelorum, et duobus generibus daemonum.

Caput XVI. Daemones nihil posse in eos qui in fide solidati sunt.

Caput XVII. Astrologiam, aruspicinam et similes artes esse daemonum inventa.

Caput XVIII. De Dei patientia et ultione, daemonum cultu, et falsis religionibus.

Caput XIX. De simulacrum et terrenarum rerum cultu.

Caput XX. De philosophis, deque veritate.

Analysis Libri Tertii Lactantii. Vanitas Philosophiae Et Philosophorum.

Liber Tertius. De Falsa Sapientia Philosophorum.

Caput Primum. Veritatis collatio cum eloquentia cur eam non sunt assecuti philosophi: de stylo simplici Scripturarum.

Caput II. De philosophia, et quam inanis fuerit ejus in exponenda veritate occupatio.

Caput III. Philosophia quibus rebus constet et quis fuerit Academicae sectae auctor primarius.

Caput IV. Scientiam a Socrate, opinationem a Zenone esse sublatam.

Caput V. Multarum rerum scientiam esse necessariam.

Caput VI. De sapientia, et Academicis et Physicis.

Caput VII. De philosophia ethica et summo bono.

Caput VIII. De summo bono, et animi corporisque voluptatibus et virtute.

Caput IX. De summo bono, et de cultu veri Dei atque Anaxagorae refutatio.

Caput X. Proprium hominis est Deum cognoscere et colere.

Caput XI. De religione, sapientia, ac summo bono.

Caput XII. De duplici pugna corporis et animae atque de appetenda virtute propter vitam aeternam.

Caput. XIII. De animae immortalitate, deque sapientia, philosophia et eloquentia.

Caput XIV. Quod Lucretius et alii erraverunt, ac ipse Cicero, in statuenda sapientiae origine.

Caput XV. Senecae error in philosophia: et quomodo philosophorum oratio cum eorum vita pugnet.

Caput XVI. Quod recte docentes philosophi male vivant, teste Cicerone unde non tam philosophiae, quam sapientiae studendum est.

Caput XVII. A Philosophia ad philosophos transit, initio ab Epicuro sumpto et quomodo Leucippum et Democritum habuerit auctores erroris.

Caput XVIII. Pythagorici et Stoici, animarum immortalitatem statuentes, voluntariam mortem inaniter persuadent.

Caput XIX. Cicero et alii sapientissimi animarum immortalitatem, sed infideliter docent et quod bona vel mala mors ex ante acta vita sit ponderanda.

Caput XX. Socrates aliis prudentior fuit in philosophia, quamvis in multis desipuerit.

Caput XXI. De Platonis doctrina, quae respublicas destrueret.

Caput XXII De Platonis praeceptis, iisdemque reprehensis.

Caput XXIII. De erroribus quorumdam philosophorum, deque sole et luna.

Caput XXIV. De antipodibus, de coelo ac sideribus.

Caput XXV. De addiscenda philosophia et quanta ad ejus studium sint necessaria.

Caput XXVI. Sapientiam sola doctrina coelestis largitur et quam sit efficax lex Dei.

Caput XXVII. Quam parum philosophorum praecepta conferant ad veram sapientiam, quam in sola religione invenies.

Caput XXVIII. De vera religione, deque natura fortuna num sit dea et de philosophia.

Caput XXIX. De fortuna iterum et virtute.

Caput XXX. Epilogus ante dictorum et qua ratione sit transeundum a vanitate philosophorum ad sapientiam veram et veri Dei cognitionem, in quo solo vi

Analysis Libri Quarti Qui Inscribitur De Vera Sapientia Et Religione.

Liber Quartus. De Vera Sapientia Et Religione.

Caput Primum. De priore hominum religione, et quomodo error transfusus sit in omnem aetatem, ac de septem Graeciae sapientibus.

Caput II. Ubi quaerenda sit sapientia quare Pythagoras et Plato non accesserunt ad Judaeos.

Caput III. Sapientia et religio divelli non possunt necessarium est ut naturae Dominus sit uniuscujusque pater.

Caput IV. De sapientia itidem et religione, atque de jure patris et domini.

Caput V. Oracula prophetarum sunt inspicienda et de temporibus eorum, atque judicum et regum.

Caput VI. Deus omnipotentem genuit Filium atque de eo testimonia Sibyllarum et Trismegisti.

Caput VII. De nomine Filii atque unde Jesus et Christus appellatur.

Caput VIII. De ortu Jesu in spiritu et in carne de spiritibus et testimoniis Prophetarum.

Caput IX. De Verbo Dei.

Caput X. De Jesu adventu de Judaeorum casibus ac eorum regimine usque ad Passionem Dominicam.

Caput XI. De causa Incarnationis Christi.

Caput XII. De Jesu ortu ex Virgine, de ejus Vita, Morte, et Resurrectione atque de iis rebus testimonia Prophetarum.

Caput XIII. De Jesu Deo et homine atque de eo prophetarum testimonia.

Caput XIV. De Jesu sacerdotio a Prophetis praedicto.

Caput XV. De Jesu vita et miraculis atque de iis testimonia.

Caput XVI. De Jesu Christi passione quod fuerit praedicta.

Caput XVII. De Judaeorum religionibus, ac eorum odio in Jesum.

Caput XVIII. De passione Dominica, et quod ea praenuntiata fuerit.

Caput XIX. De Jesu morte, sepultura et resurrectione atque de iis rebus praedicta.

Caput XX. De Jesu in Galilaeam post resurrectionem profectione atque de utroque Testamento, Vetere et Novo.

Caput XXI. De Jesu ascensione, eaque praedicta et de discipulorum praedicatione et gestis.

Caput XXII. Argumenta Infidelium contra Jesu incarnationem.

Caput XXIII. De praecipiendo et agendo.

Caput XXIV. Eversio argumentorum supra objectorum.

Caput XXV. De Jesu adventu in Carne, et Spiritu, ut Deum inter et hominem mediator esset.

Caput XXVI. De cruce Jesu et caeteris tormentis, et de Agni legalis figura.

Caput XXVII. De mirandis per Crucis virtutem effectis, ac de Daemonibus.

Caput XXVIII. De spe et vera religione, atque de superstitione.

Caput XXIX. De religione christiana, et de Jesu cum Patre conjunctione.

Caput XXX. De Haeresibus et Superstitionibus vitandis, et quae sit sola et vera Ecclesia Catholica.

Analysis Libri Quinti. De Justitia.

Liber Quintus. De Justitia.

Caput Primum. De non damnandis reis, inaudita causa unde Litteras sacras contempserint philosophi de primis assertoribus religionis christianae.

Caput II. Quantum a temerariis hominibus impugnata fuit veritas christiana.

Caput III. De Veritate christianae doctrinae, et adversariorum vanitate atque Christum non fuisse magum.

Caput IV. Cur istud opus editum sit atque iterum de Tertulliano et Cypriano.

Caput V. Quae sub Saturno erat vera justitia, hanc Jupiter fugavit.

Caput VI. Explosa justitia, cupiditas, iniquae leges, audacia, avaritia, ambitio, superbia, impietas, aliaque regnarunt vitia.

Caput VII. De Jesu adventu et fructu atque de ejus saeculi virtutibus et vitiis.

Caput VIII. De justitia omnibus nota ac non suscepta de vero Dei templo, atque de ejus cultu, ut cuncta conterantur vitia.

Caput IX. De sceleribus impiorum, et Christianorum cruciatibus.

Caput X. De falsa pietate, et de falsa et vera religione.

Caput XI. De crudelitate gentilium in christianos.

Caput XII. De vera virtute atque de existimatione boni aut mali civis.

Caput XIII. De Christianorum incrementis et suppliciis.

Caput XIV. De Christianorum fortitudine.

Caput XV. De stultitia, sapientia, pietate, aequitate et justitia.

Caput XVI. De officiis viri justi, et aequitate Christianorum.

Caput XVII. De Christianorum aequitate, sapientia et stultitia.

Caput XVIII. De justitia, sapientia et stultitia.

Caput XIX. De virtute, et Christianorum cruciatibus ac de jure patris et domini.

Caput XX. De vanitate et sceleribus impiarum religionum, et Christianorum cruciatibus.

Caput XXI. De cultu deorum et Dei veri atque de bestiis quas coluerunt Aegyptii.

Caput XXII. De furore daemonum in Christianos, et errore infidelium.

Caput XXIII. De justitia et patientia Christianorum.

Caput XXIV. De ultione divina in Christianorum tortores.

Analysis Libri Sexti, De Vero Cultu.

Liber Sextus. De Vero Cultu.

Caput Primum. De Dei veri cultu et innocentia, atque de cultu falsorum deorum.

Caput II. De falsorum deorum et veri Dei cultu.

Caput III. De viis, et de vitiis et virtutibus ac de coeli praemiis et infernorum poenis.

Caput IV. De viis vitae, de voluptatibus, necnon de incommodis Christianorum.

Caput V. De falsa virtute, et eadem vera ac de scientia.

Caput VI. De summo bono et virtute deque scientia ac justitia.

Caput VII. De via erroris ac veritatis quod ea simplex sit, angusta et ardua, atque Deum habeat ducem.

Caput VIII. De erroribus Philosophorum, ac varietate Legum.

Caput IX. De Lege et Praecepto Dei de Misericordia, atque errore Philosophorum.

Caput X. De Religione erga Deum, et Misericordia erga homines atque de Mundi principio.

Caput XI. De personis in quas beneficium sit conferendum.

Caput XII. De generibus beneficentiae, et operibus misericordiae.

Caput XIII. De poenitentia, de misericordia, ac peccatorum venia.

Caput XIV. De affectibus, ac de iis Stoicorum sententia, et de virtute, vitiis et misericordia.

Caput XV. De affectibus ac de iis Peripateticorum sententia.

Caput XVI. De affectibus, ac de iis Peripateticorum eversa sententia: quis sit verus affectuum, quique eorum malus usus.

Caput XVII. De affectibus ac eorum usu de patientia et summo bono Christianorum.

Caput XVIII. De quibusdam Dei mandatis et patientia.

Caput XIX. De affectibus eorumque usu, atque de tribus furiis.

Caput XX. De sensibus et eorum voluptatibus brutorum et hominis atque de oculorum voluptate et spectaculis.

Caput XXI. De aurium voluptatibus, et sacris Litteris.

Caput XXII. De saporis et odoris voluptatibus.

Caput XXIII. De tactus voluptate et libidine, atque de matrimonio et continentia.

Caput XXIV. De poenitentia, de venia, ac praeceptis Dei.

Caput XXV. De sacrificio, et de dono Dei digno atque de forma laudandi Deum.

Analysis Libri Septimi, De Vita Beata.

Liber Septimus. De Vita Beata.

Caput Primum. De mundo et qui sint credituri, qui vero non, atque ibi reprehensio perfidorum.

Caput II. De errore philosophorum, ac de divina sapientia atque de aureo saeculo.

Caput III. De natura et de mundo atque reprehensio Stoicorum et Epicureorum.

Caput IV. Quod omnia in aliquem usum creata sunt, etiam quae mala videntur: quare homo in tam fragili corpore ratione fruatur.

Caput V. De hominis creatione, atque de dispositione mundi, et de summo bono.

Caput VI. Quare mundus et homo creati sunt quam sit inanis cultus deorum.

Caput VII. De philosophorum varietate, eorumque veritate.

Caput VIII. De immortalitate animae.

Caput IX. De aeternitate animae, atque de virtute.

Caput X. De vitiis et virtutibus, atque de vita et morte.

Caput XI. De temporibus postremis, atque de anima et corpore.

Caput XII. De anima et corpore atque de conjunctione eorum, et discessu ac reditu.

Caput XIII. De Anima, ac testimonia de ejus aeternitate.

Caput XIV. De Mundi temporibus primis ac postremis.

Caput XV. De Mundi vastatione et mutatione imperiorum.

Caput XVI. De mundi vestatione, ejusque prodigiis.

Caput XVII. De falso propheta et incommodis piorum, et illius internecione.

Caput XVIII. De mundi casibus in extremo, ac de iis praedictis a vatibus.

Caput XIX. De adventu Christi ad judicium, et de falso propheta devicto.

Caput XX. De Christi judicio, de Christianis, atque de anima.

Caput XXI. De cruciatibus et poenis animarum.

Caput XXII. De errore poetarum, atque de animae reditu ab inferis.

Caput XXIII. De resurrectione animae, atque ejus rei testimonia.

Caput XXIV. De renovato mundo.

Caput XXV. De postremis temporibus, ac de urbe Roma.

Caput XXVI. De daemonis emissione, alteroque maximo judicio.

Caput XXVII. Adhortatio et confirmatio piorum.

Admonitio In Sequens Fragmentum.

Sancti Augustini Fragmentum De Extremo Judicio.

Dissertatio De Septem Divinarum Institutionum Libris, Auctore D. Nic. Le Nourry, O. S. B.

Caput Primum. Septem librorum analysis.

Articulus Primus. Analysis libri primi.

Articulus II. Analysis libri secundi.

Articulus III. Analysis libri tertii.

Articulus IV. Analysis libri quarti.

Articulus V. Analysis libri quinti.

Articulus VI. Analysis libri sexti.

Articulus VII. Analysis libri septimi.

Caput II. De horum librorum auctore, titulo, argumentis, numero, divisione in capita, ac quas ob rationes in lucem editi sint.

Articulus Primus. De horum librorum auctore, ac titulo, quid Institutionum divinarum nomine intelligatur, de totius Operis, singulorumque librorum tit

Articulus II. Quibus rationibus Lactantius ad hos libros conficiendos adductus sit, et utrum Minucius Felix, Tertullianus ac Cyprianus non plene susce

Articulus III. De duobus philosophis gentilibus, quorum impiis scriptis Lactantius ad hos libros divulgandos impulsus est, et utrum ab ipso christiana

Caput III. De horum librorum aetate, ac variis fragmentis, quae videntur inepte iis inserta, et de erroribus Lactantio adscriptis.

Articulus Primus. Quo tempore Lactantius hos libros scripserit, et utrum duas divulgaverit eorum editiones.

Articulus II. Utrum Lactantius hos libros Constantino Magno nuncupaverit eumque una et altera oratione allocutus sit.

Articulus III. De fragmentis pluribus quae spuria videntur, et Lactantii textui praepostere inserta.

Articulus IV. De variis erroribus Lactantio adscriptis.

Notae In Libros Divinarum Institutionum. Josephi Isaei Caesenatis.

Notae In Primum Librum Divinarum Institutionum Lactantii Firmiani.

Admonitio O. F. Fritzsche In Divinarum Institutionum Epitomen.

Lucii Caecilii Firmiani Lactantii Epitome Divinarum Institutionum, Ad Pentadium Fratrem.

Praefatio. Totius epitomes ac institutionum concilium et ratio.

Caput Primum. (Div. Inst. lib. I, c. 3.) De Divina Providentia.

Caput II. (Div. Inst. lib. I, c. 2.) Quod Deus sit unus, nec possint esse plures.

Caput III. (Div. Inst. lib. I, c. 3 et 5.) De Deo uno testimonia poetarum.

Caput IV. (Div. Inst. lib. I, c. 5.) Quod Deus sit unus testimonia philosophorum.

Caput V. (Div. Inst. lib. I, c. 6.) Quod unum Deum vates, id est Sibyllae praedicant.

Caput VI. (Div. Inst. lib. I, c. 8.) Deus, cum sit aeternus et immortalis, sexu et successione non eget.

Caput VII. (Div. Inst. lib. I, c 9.) De Herculis vita facinorosa et morte.

Caput VIII. (Div. Inst. lib. I, c. 10.) De Aesculapio, Apolline, Marte, Castore et Polluce, atque de Mercurio et Baccho.

Caput IX. (Div. Inst. lib. I, c. 19 et 21.) De deorum turpitudinibus.

Caput X. (Div. Inst. lib. I, c. 11.) De Jove, ac ejus vita libidinosa.

Caput XI. (Div. Inst. lib. I, c. 11.) Varia emblemata, quibus Jovis turpitudines velarunt poetae.

Caput XII. Poetae ea, quae ad deos spectant, non omnia fingunt.

Caput XIII. (Lib. I Div. Instit. cap. 11.) Narrantur facta Jovis ex Euhemero historico.

Caput XIV. Saturni et Urani gesta ex historicis desumpta.

Caput XX. (Lib. I Div. Instit. cap. 11.) De Diis Romanorum propriis.

Caput XXI. (Div. Instit. lib. I, c. 20.) De sacris deorum Romanorum.

Caput XXII. (Div. Instit. lib. I, c. 22.) De sacris introductis a Fauno et Numa.

Caput XXIII. (Div. Inst. lib. I, c. 21.) De diis et sacris barbarorum.

Caput XXIV. (Div. Inst. lib. I, c. 22.) De origine sacrorum et religionem.

Caput XXV. (Div. Inst. lib. I, c. 22 et 23.) De aureo saeculo de simulacris ac Prometheo, qui primus hominem effigiavit.

Caput XXVI. (Div. Inst. lib. II, c. 5.) De elementorum et astrorum cultu.

Caput XXVII. (Div. Inst. lib. II, c. 13.) De hominis creatione, peccato et poena ac de angelis, tum bonis, tum malis.

Caput XXVIII. De daemonibus, ac eorum operationibus malis.

Caput XXIX. (Div. Inst. lib. II, c. 9 et 18.) De Dei patientia atque providentia.

Caput XXX. (Div. Inst. lib. I, c. 18 III, c. 2 et 3.) De falsa sapientia.

Caput XXXI. (Div. Inst. lib. III, c. 3 et 4.) De scientia et opinatione.

Caput XXXII. (Div. Inst. lib. III, c. 4 et 7.) De philosophorum sectis, ac dissentione.

Caput XXXIII. (Div. Inst. lib. III, c. 7 et 8.) Quod summum bonum sit in vita quaerendum.

Caput XXXIV. (Div. Inst. lib. III, c. 9.) Quod ad justitiam nati sint homines.

Caput XXXV. (Divin. Inst. lib. III, c. 13.) Quod immortalitas sit summum bonum.

Caput XXXVI. (Div. Inst. lib. III, c. 17 et 18.) De philosophis, scilicet Epicuro et Pythagora.

Caput XXXVII. (Div. Inst. lib. III, c. 18 et 20.) De Socrate, ac ejus contradictione.

Caput XXXVIII. (Div. Inst. lib. III, c. 21.) De Platone, cujus doctrina ad veritatem propius accedit.

Caput XXXIX. (Div. Inst. lib. III, c. 18, 23, 24.) De variis philosophis, ac de antipodis.

Caput XL. (Div. Inst. lib. III, c. 28.) De philosophorum insipientia.

Caput XLI. De vera religione ac sapientia.

Caput XLII. (Div. Inst. lib. IV, c. 3 et 7.) De sapientia religiosa Christi nomen nulli notum, nisi ipsi et Patri.

Caput XLIII. (Div. Inst. lib. I, c. 8 IV, c. 10 et 11.) De Jesu Christi nomine, et duplici nativitate.

Caput XLIV. (Div. Inst. lib. IV, c. 12 et 13.) Duplex Christi nativitas ex prophetis probatur.

Caput XLV. (Div. Inst. lib. IV, c. 14.) Christi virtus et opera probantur ex Scripturis.

Caput XLVI. (Div. Inst. lib. IV, c. 18.) Probatur ex prophetis passionem ac mortem Christi praenuntiatam fuisse.

Caput XLVII. (Div. Inst. lib. IV, c. 19 et 21.) De Jesu Christi resurrectione, apostolorum missione, Servatorisque in coelum ascensione.

Caput XLVIII. (Div. Inst. lib. IV, cap. 20.) De Judaeorum exhaeredatione, et Gentilium adoptione.

Caput XLIX. (Div. Inst. lib. IV, cap. 29.) Quod Deus non est nisi unus.

Caput L. (Div. Inst. lib. IV, c. 25.) Cur Deus humanum corpus assumpsit, ac mortem passus fuit.

Caput LI. (Div. Inst. lib. IV, c. 26.) De Christi morte in cruce.

Caput LII. (Div. Inst. lib. V, c. 9.) Spes salutis hominum in veri Dei agnitione, et de odio ethnicorum in christianos.

Caput LIII. (Div. Inst. lib. V, c. 21.) Rationes odii in christianos expenduntur, et refelluntur.

Caput LIV. De religionis libertate in adorando Deo.

Caput LV. Ethnici justitiam in sequendo Deo crimine impietatis infamant.

Caput LVI. ( olim I.) (Div. Inst. lib. V, c. 16 et 17.) De justitia, quae est veri Dei cultus.

Caput LVII. (Div. Inst. lib. III, c. 17 et 18 V, 15 17 18 et 19.) De sapientia et stultitia.

Caput LVIII, alias II. (Div. Inst. lib. VI, c. 1 et 2.) De vero cultu Dei et sacrificio.

Caput LIX, olim III, al. De viis vitae, et primis mundi temporibus.

Caput LX. (Div. Inst. lib. VI, c. 3.) De justitiae officiis.

Caput LXI. (Div. Inst. lib. VI, c. 15, 16, 19, 24.) De affectibus.

Caput LXII, alias V. (Lib. VI Inst., c. 12, 18, 20, 23.) De voluptatibus sensuum coercendis.

Caput LXIII, olim VI. (Div. Inst. lib. VI, c. 18 et 20.) Spectacula esse potentissima ad corrumpendos animos.

Caput LXIV. (Lib. VI Inst., c. 18.) Affectus sunt domandi, et a vetitis abstinendum.

Caput LXV alias VII. (Lib. VI Inst., cap. 10 et seq.) Praecepta eorum quae jubentur et de misericordia.

Caput LXVI, alias VIII. (Lib. VI Inst., cap. 23.) De fide in religione, et de fortitudine.

Caput LXVII, alias IX. (Lib. VI Inst., c. 24 et 25 VII, c. 2 et 3.) De poenitentia, animae immortalitate, et de Providentia.

Caput LXVIII. (Lib. VI div. Inst., cap. 4.) De mundo, homine et Dei providentia.

Caput LXIX, alias X. (Lib. VII Inst., c. 5, 8 et seq.) Mundum propter hominem, et hominem propter Deum esse factum.

Caput LXX. (Lib. VII Inst., c. 12, 13, 20, 21.) Animae immortalitas confirmatur.

Caput LXXI, alias XI. (Lib. VII Inst., c. 15, 16, 17, 19.) De postremis temporibus.

Caput LXXII. (Lib. VII Inst., c. 20, 24, 26.) De Christo e coelo descendente ad universale judicium, et de regno millenario.

Caput LXXIII, alias XII. (Lib. VII Inst., c. ult.) Spes salutis in Dei religione et cultu.

Syllabus Rerum Quae In Hoc Tomo Continentur.

Sanctus Marcellinus Papa.

Sanctus Marcellus Papa.

Sanctus Eusebius Papa.

Sanctus Melchiades Papa.

Lactantii Divinarum Institutionum

Dissertatio De Septem DIV. Institut. Libris, Auctore D. Le Nourry.

Josephi Isaei Caesenatis notae in septem libros Div. Institut. Lactantii.

Caput XVI. De Jesu Christi passione; quod fuerit praedicta.

Venio nunc ad ipsam passionem, quae velut opprobrium 0495C nobis objectari solet, quod et hominem, et ab hominibus insigni supplicio affectum et excruciatum 0496A colamus; ut doceam eam ipsam passionem ab eo cum magna et divina ratione susceptam, et in ea sola et virtutem, et veritatem, et sapientiam contineri. Neque enim, si beatissimus in terra fuisset, et per omnem vitam in summa felicitate regnasset, quisquam illum sapiens aut Deum credidisset, aut honore divino dignum judicasset: quod faciunt verae divinitatis expertes, qui caducas opes, et fragilem potentiam, et alieni beneficii bona non tantum suspiciunt, verum etiam consecrant, et scientes memoriae mortuorum deserviunt, fortunam jam extinctam colentes; quam ne vivam quidem praesentemque sapientes colendam sibi umquam putaverunt. Nec enim potest aliquid in rebus terrenis esse venerabile coeloque dignum: sed sola est virtus, sola justitia, quae 0496B potest verum bonum, et coeleste, et perpetuum judicari; quia nec datur cuiquam, nec aufertur. Qua virtute ac justitia quoniam Christus instructus venit in terram, immo vero, quoniam ipse virtus, et ipse justitia est, descendit ut eam doceret, hominemque formaret. Quo magisterio ac Dei legatione perfunctus, ob eam ipsam virtutem, quam simul et docuit, et fecit, ab omnibus gentibus, et meruit, et potuit Deus credi. Ergo cum magnus populus ad eum, vel ob justitiam quam docebat, vel ob miracula quae faciebat, subinde conflueret, et praecepta ejus audiret, et a Deo missum Deique Filium crederet: tum primores Judaeorum et sacerdotes ira stimulati, quod ab eo tamquam peccatores increpabantur, et invidia depravati, quod, confluente ad eum multitudine, contemni se ac deseri videbant, et (quod caput sceleris illorum fuit) stultitia et errore 0496C caecati, et immemores praeceptorum coelestium ac prophetarum, coierunt adversus eum, impiumque 0497A consilium de eo tollendo cruciandoque 0497A ceperunt: quod prophetae multo ante descripserant.

Nam et David, in principio Psalmorum (Psal. I) suorum, providens in spiritu quantum facinus admissuri essent, Beatum esse ait, qui non abierit in consilio impiorum. Et Salomon in libro Sapientiae (cap. II) , his verbis usus est: Circumveniamus justum, quoniam insuavis et nobis, et exprobrat nobis peccata legis: promittit se scientiam Dei habere, et filium Dei se nominat: factus est nobis in traductionem cogitationum nostrarum: gravis est nobis etiam ad videndum; quoniam dissimilis est aliis vita illius, et immutatae sunt viae illius: tamquam nugaces aestimati sumus ab eo: continet se a viis nostris, quasi ab immunditiis, et praefert novissima justorum, et gloriatur patrem se habere Deum. Videamus 0497B ergo si sermones illius veri sint; et tentemus quae ventura sunt illi. Contumeliis et tormentis interrogemus eum: ut sciamus reverentiam illius, et probemus patientiam illius, morte turpissima condemnemus eum. Haec cogitaverunt, et erraverunt. Excaecavit enim illos stultitia ipsorum; et nescierunt sacramenta Dei. Nonne ita descripsit nefarium illud consilium ab impiis initum contra Deum, ut plane interfuisse videatur? Atqui a Salomone, qui haec cecinit, usque ad id tempus, quo gesta res est, mille ac decem anni fuerunt. Nihil nos affingimus, nihil addimus. Habebant haec, qui fecerunt: legebant, in quos haec dicta sunt. Sed et nunc haeredes nominis ac sceleris illorum haec et habent, et damnationem suam prophetarum voce praedictam quotidianis lectionibus personant; nec aliquando in 0497C cor suum, quae pars est et ipsa damnationis, admittunt. Increpiti ergo a Christo saepe Judaei exprobrante 0498A illis peccata et injustitias, et a populo pene deserti, concitati sunt ad eum necandum.

Cujus rei audaciam dedit illis humilitas ejus. Nam cum legerent, cum quanta virtute et claritate Filius Dei venturus esset e coelo, Jesum autem cernerent humilem, quietum, sordidum, informem, non credebant filium Dei esse, ignorantes duos ejus adventus a prophetis esse praedictos: primum in humilitate carnis obscurum, secundum in fortitudine majestatis manifestum. De primo David in psalmo septuagesimo primo sic ait: Descendet sicut pluvia in vellus, et orietur in diebus ejus justitia, et abundantia pacis, donec extollatur luna. Sicut enim pluvia, si descendat in vellus, animadverti non potest, quia strepitum non facit: ita Christum in terram sine cujusquam suspicione 0498B venturum esse dixit, ut justitiam doceret et pacem. Esaias quoque ita tradidit (cap. LIII) : Domine, quis credidit auditui nostro, et brachium Domini cui revelatum est? Annuntiavimus coram ipso sicut pueri, et sicut radix in terra sitienti: non est figura ejus, neque claritas; et vidimus illum, et non habuit figuram, neque decorem: sed figura ejus sine honore, et deficiens praeter caeteros homines. Homo in plaga positus est, sciens ferre imbecillitatem, quia aversus est, et non est computatus. Hic peccata nostra portat, et pro nobis hic dolet; et nos putavimus ipsum esse in dolore, et in plaga, et in vexatione. Ipse autem vulneratus est propter facinora nostra, et infirmatus est propter peccata nostra: doctrina pacis nostrae super illum; livore ejus nos sanati sumus. Omnes sicut oves erravimus, et Deus tradidit illum 0498C pro peccatisnostris. Et Sibylla eodem modo locuta est:

Οἰκτρὸς, ἄτιμος, ἄμορφος, ἐν οἰκτροῖς ἐλπίδα δώσει.
0499A Propter hanc humilitatem, Deum suum non agnoscentes, inierunt consilium detestandum ut privarent eum vita, qui ut eos vivificaret advenerat.