SUMMARIUM

In prima parte hujus capitis explicantur sex modi, quibus unum ex aliquo fieri dicitur; quatuor primis modis aliquid fit ex alio per se,et proprie ac primo ; quinto modo, per se, sed non primo. Ultimo modo improprie tantam.

Es aliquo esse dicitur uno quidem modo ex quo est ut materia, et hoc dicitur aut secundum primum genus, aut secun dum ultimam speciem,puta sicut quaedam, ut omnia liquabilia ex aqua ; est autem veluti ex aere statua.

Postquam Philosophus distinxit nomina significantia entis perfectibilitatem, nunc distinguit nomina significantia entis totalitatem et partialitatem. Et primo significantia partialitatem. Secundo significantia totalitatem. Secunda ibi : Totum dicitur. Ad evidentiam primi notandum, quod totum ipsum dicitur esse ex partibus, ideo primo distinguit modos ex quo. Secundo distinguit nomen partis. Secunda ibi : Pars dicitur. Prima in sex secundum sex modos. Secunda ibi : Alio vero. Tertia ibi : Alio ex opposito. Quarta ibi : Hoc autem, ut ex parte. Quinta ibi : Alia vero si secundum. Sexta ibi: Alio vero post. Dicit ergo, quod ex aliquo dicitur esse aliquid, uno quidem modo ex quo est, ut materia. Et hoc dupliciter, aut secundum primum genus, id est, accipiendo materiam remotam et communem : aut secundum ultimam speciem, id est, accipiendo materiam proximam. Exemplum primi, puta, quaedam sunt ut omnia liquabilia ex aqua. Aqua enim est materia remota, et communis omnium liquabilium, nam in aquam ultimo resolvuntur. Exemplum secundi, veluti statua est ex aere; aes enim est materia statuae proxima. Deinde cum dicit:

Alio vero ex primo movente principio, ut ex quo pugna ex convicio ; hoc enim principium pugnae.

Ponit secundum modum dicens, quod alio scilicet modo dicitur esse aliquid ex aliquo, ut ex primo principio movente, ut pugna est ex convicio, ut ex quo, hoc enim scilicet convicium est principum pugnae; ex con vicio enim et injuria moventur homines ad pugnandum. Deinde cum dicit:

Alio ex composito ex materia et forma, ut ex toto paries, et ex Iliade versus, et ex domo lapides ; finis enim est forma ; perfectum vero habens finem.

Ponit tertium modum, dicens quod alio scilicet modo fit aliquid ex aliquo, ut ex composito cx materia et forma, et hoc modo fiunt simplicia per viam resolutionis, ut ex toto fiunt partes, et versus ex Iliade, id est, ex tota historia Trojana, quae dicitur resolvi in multos versus, ex quibus componitur, sicut totum resolvitur in partes, et similiter ex domo fiunt lapides isto modo, cujus causam subdit : quia finis est formas perfectum vero dicitur habens formam. Notandum, quod in natura est duplex processus : unus compositivus, alius resolutorius; sicut igitur in primo processu totum dicitur fieri ex partibus, ita in secundo e converso partes dicuntur fieri ex toto resoluto, nam unumquodque resolvitur in ea ex quibus componitur: quia ergo forma est finis generationis, ideo perfectum est, quod habet formam, nam perfectum dicitur cum attingit finem, ut jam dictum est, supra cap. de perfecto. In processu ergo resolutorio cum ipsum totum perfectum resolvitur in partes, est motus quasi a forma ad materiam, sicut in processu compositivo est e converso; nam cum partes componunt totum, est quasi motus a materia in formam, et ideo ista praepositio ex, quae significat principium, competit utrobique: quia in processu compositivo designat materiale principium, sed in processu resolutorio denotat formale principium. Deinde cum dicit:

Hoc autem ut ex parte speciei species, ut homo ex bipede, et syllaba ex elemento, aliter enim hoc, et statua ex aere: nam ex sensibili materia est composita substantia, sed et species ex speciei materia. Haec quidem igitur sic dicuntur.

Ponit quartum modum, dicens quod hoc, id est, alio modo dicitur aliquid ex aliquo, ut species ex parte scilicet speciei et essentiali, ut homo ex bip?de, quae supponitur differentia hominis specifica, et syllaba ex elemento, quod etiam est ejus pars essentialis; subdit autem differentiam hujus modi ad primum dicens : aliter enim est hoc, et aliter statua est ex aere, quod pertinet ad primum modum : nam ipsa supple statua est quaedam substantia composita ex sensibili materia, scilicet ex aere: sed species componitur ex materia speciei, quantum ad istum modum ; concludit ergo, quod haec quidem sic dicantur.

Notandum, quod ut habetur 7. hujus, cap. de partibus definitionis, t. c. 34. et inde, partes rei sunt in duplici genere: quaedam enim dicuntur partes speciei et formales: quaedam individui et materiales: dicuntur autem partes formales et speciei, quae competunt rei secundum suum esse quidditatum et specificum, et hae partes sunt quae intrant definitionem rei, sicut se habent elementa ad syllabam, et materia et forma universaliter sumpta ad speciem; partes autem materiales dicuntur quae accidunt rei, et hoc modo aes est pars statuae, et semicirculi sunt partes circuli, et digitus est pars hominis. Distinguitur ergo iste quartus modus a primo, quia primus accipit partes materiales ex quibus res materialiter constat: quartus autem partes formales, quae dicuntur partes. speciei. Deinde cum dicit

Alia vero si secundum partem aliquali horum aliquis extiterit modorum, ute x patre et matre puer, et ex terra plantae, quia ex aliqua parte ipsorum.

Ponit quintum modum, quod alit

supple dicuntur fieri ex aliquo si secundum aliquam partem horum, id est, dictorum modorum aliquis extiterit, ut puer dicitur fieri ex patre et matre, et plantae ex terra, quia fiunt ex aliqua parte ipsorum; patet enim, quod puer non fit ex tota substantia patris vel matris, quae sunt principium effectivum generationis pueri, similiter nec plantae fiunt ex tota terra; sed puer fit ex aliqua parte substantiae parentum ab eis ministratae, et planta fit similiter ex aliqua parte terrae. Deinde cum dicit :

Alio vero post quod tempore,ut ex die nox, et ex serenitate hiems,quia hoc post hoc. Horum autem haec quidem quia habent transmutationem ad invicem ita dicuntur, ut et quae nunc sunt dicta : haec autem eo quod secundum tempus, et consequenter solum,ut ex aequinoctio fiebat navigatio,quia post aequinoctiumfiebal et ex Dionysiis Thargelia, quia post Dionysia.

Ponit sextum modum dicens, quod alio scilicet modo fit supple aliquid ex aliquo, quia fit post tempore, ut ex die fit nox et ex serenitate hiems; et iste modus fiendi hoc ex hoc dicit solum ordinem, scilicet quia hoc fit post hoc. Cum enim dicitur quod ex die fit nox, est sensus, quod post diem fit nox; addit autem quod horum quae, scilicet sic se habent, quod unum fit ex aliquo isto modo,contingit dupliciter : haec quidem ita dicuntur quia habent ad invicem transmutationem, ita quod habent ordinem non solum secundum tempus, sed etiam secundum motum, ut quae nunc sunt dicta, quia scilicet consequuntur terminos motus, scilicet diversa ubi Solis, ut patet de nocte et die, hieme, aestate : haec autem, id est, alia dicuntur eo quod

solum secundum tempus se habent, consequenter supple, et non habent ordinem terminorum ejusdem motus, ut si dicatur, quod navigatio fiebat ex aequinoctio, id est, fiebat post aequinoctium: patetenim quod ista non sunt termini ejusdem motus sicut priora, sed pertinent ad diversos motus : hoc etiam modo ex Dionysiis fiunt Thargelia, quia scilicet post Dionysia, nomina sunt Graeca, et significant festa, quorum unum post aliud celebratur, ut si diceretur, quod ex festo Sancti Michaelis fit festum Sancti Francisci, quia fit post illud.

Notandum, quod isti sex modi praedicti sic se habent, quia secundum quatuor primos dicitur aliquid fieri ex aliquo per se, et pro prie, et primo: secundum autem quintum modum per se quidem, sed non primo, quia solum secundum partem. Secundum autem sextum modum fit aliquid ex aliquo improprie, quia fieri aliquid ex aliquo non solum dicit ordinem, ut quia facit hoc post hoc, sed etiam dicit causam aliquo modo. Tunc sequitur illa pars :