Caput XVIII.

Exemplum Nervae. Qui senio gravis, ac ideo se contemni videns, Trajanum adoptavit, eodemque die in senatu Caesarem designavit, ut Xiphilinus tradit ex Dione. Eamdem causam adoptionis affert Plinius in panegyrico: O novum atque inauditum ad principatum iter! Non te propria cupiditas, proprius metus, sed aliena utilitas, alienus timor principem fecit. Et infra: Ut dare posset imperium imperator qui reverentiam amiserat, auctoritate ejus effectum est cui dabatur. Simul filius, simul Caesar, mox imperator et consors tribunitiae potestatis.

Indecens esse. Heic incipit dialogus inter Diocletianum et Galerium, isto socerum urgente ad deponendum imperium, altero repugnante. Quod valde animadvertendum est. Hactenus enim existimavimus spontaneam fuisse Diocletiani abdicationem, et longo 0329D tempore meditatam: quod certe evidentissime colligebatur ex vetustis auctoribus, qui vulgatas tantum historias scribebant, arcana rerum non noverant. At Lactantius, qui Nicomediam a Diocletiano fuerat accitus, qui frequens erat in palatio, melius totam hanc historiam scire potuit, quam illi qui postea animum ad scribendas historias appulerunt.

Invaserat vel Inhiaverat. In veteri codice legitur invenerat.

Dispositionem. Formam constituendae seu regendae reipublicae. Recepta tum erat ea vox. Epistola D. Aureliani ad Flavium Arabianum, apud Flavium Vopiscum: Nunc tuum est officium, Arabiane jucundissime, elaborare ne meae dispositiones in irritum veniant. Valeriani epistola ad Ragonium Clarum, apud Trebellium Pollionem in triginta Tyrannis, cap. 17: Dispositionem Balistae prosequere. Hac in forma remp. vides. Vide Lactantium, lib. II Institut., cap. 16 0330A lib. III, cap. 7 et 10, et Jacobum Gothofredum, ad titulum codicis Theodos. De proximis.

Disposit. conservari. Ut quia ipse primus orbem Romanum in quatuor partes divisisset, quarum duas a duobus Augustis, reliquas duas a duobus Caesaribus in spem imperii allectis teneri instituerat, jam et ipse hanc dispositionem non immutans, sed custodiens, cederet imperio cum sene Maximiano, et se Constantiumque, qui tum Caesares erant, Augustos diceret, in istorum vero loco duos novos Caesares faceret. Daret exemplum posteris quomodo conservari oporteret immensum reipublicae corpus.

Inter duos concordiam. Proponebat tacite Galerius exemplum Diocletiani et Maximiani Herculii, qui per tot annos mira concordia imperium tenuerant, ut ostenderet rem non esse difficilem. Re autem vera res est difficillima concordia, praesertim ubi summa potentia est; recteque Tacitus in libro quarto Annalium scribit potentiam et concordiam eodem loci esse vix posse. Idem lib. XIII, loquens de Seneca et Burrho, 0330B rectoribus juventae Neronis imperatoris, annotat tanquam rem difficilem et extraordinariam eos pari in societate potentiae fuisse concordes. Denique discordia quae postea fuit inter Constantinum et Licinium, qui Romanum imperium aequa potestate tenebant, probavit concordiam difficile servari inter duos imperatores.

Minor et extremus. Infra cap. 20: Nam Constantium, quamvis priorem nominari esset necesse, contemnebat. Haec loca ostendunt priorem in adoptione locum datum esse Constantio, haud dubie propter nobilitatem generis, quod referebat ad Claudium imperatorem. Sed de hoc postea.

Illyrico vel. Codex vetus Illyricum. Idem autem valet in hoc loco vox vel, ac id est. Neque enim vera est observatio Cuperi, censentis Illyricum non fuisse ad ripam Danubii, sed ad mare Adriaticum. Nam Moesia utraque, quae est ad ripam Danubii, pertinebat ad Illyricum, ut satis notum est. Carpi vero et Bastarni, 0330C quos a Galerio victos postea ait idem vir clarissimus, erant Transdanubiani.

Ita plane. Familiaris Lactantio phrasis. Lib. I divinar. Institut., cap. 11: Ita plane. Nam cum idem neque virginibus neque maritatis unquam pepercisset. Et lib. II, cap. 11: Ita plane: quemadmodum vulgus existimat mortuorum animas circa tumulos et corporum suorum reliquias oberrare.

Illor. filios nuncupari. Aequum sane ac rationi consentaneum erat quod proponebat Diocletianus, ut filius Herculii Maxentius et Constantii filius Constantinus fierent Caesares, ne principum filii privati viverent. Sed contra obtinuit pervicax Galerius, et alios Caesares fecit, praesente etiam Constantino.

Neque patrem. Eadem de Maxentio referuntur in Epitome Victoris. Is Maximianus (Leg. Maxentius, ut patet etiam ex libro XI Historiae miscellaneae) carus nulli unquam fuit, ne patri aut socero quidem Galerio. Erat ille, ut vulgo scribitur, Herculii Maximiani filius. Sed tamen paulo ante in eadem Epitome ista leguntur: 0330D Genuit ex Eutropia Syra muliere Maxentium et Faustam conjugem Constantini, cujus patri Constantio tradiderat Theodoram privignam. Sed Maxentium suppositum ferunt arte muliebri tenere mariti animum laborantis auspicio gratissimi partus coepti a puero. Hanc enim ego lectionem merito, ut opinor, reliquis praefero. Historiam hanc confirmat incerti panegyricus Constantino dictus post victum Maxentium, cujus auctorem esse Nazarium putabat vir doctissimus Petrus Pithoeus: Ut enim omittam illa quae non decet comparari, quod erat ille Maximiani suppositus, tu Constantii pii filius: ille despectissimae pravitatis (Leg. parvitatis), detortis solutisque membris, nomine ipso abusiva appellatione mutilato, tu, quod sufficit dicere, tantus ac talis. Auctor fragmenti de Constantio Chloro et Constantino: De cujus origine mater ejus, cum quaesitum esset, Syro quodam genitum esse confessa respondit.

0331A Temulentum, ebriosum. Idem auctor: Severus Caesar ignobilis, et moribus, et natalibus, ebriosus, et hoc Galerio amicus. Censuit enim auctor hujus fragmenti Galerium fuisse ebriosum, quem tamen alibi non facile reperias temulentiae accusatum. Sic ergo ille: Galerius sic ebriosus fuit, ut, cum juberet temulentus ea quae facienda non essent, a Praefecto admonitus constituerit, ne jussu ejus aliquis post prandium faceret. Confudit haud dubie auctor fragmenti Galerium Maximianum cum Galerio Maximino, quem narrat Eusebius lib. VIII, cap. 14, temulentiae et crapulae eo usque obnoxium fuisse, ut in compotationibus insaniret et fureret, et ea imperaret ebrius, quorum postridie sobrium poenitebat. Et ita quidem verba Graeca Eusebii verterunt Christophorsonus et Valesius. At Ruffinus alium sensum his dedit, dicens Maximinum adeo temulentum fuisse, ut insanus et mente captus vini furore putaretur, et ea ebrius fieri juberet, quae die postera se jussisse nesciret. De eodem haec habentur in Epitome Victoris, quae magis congruunt 0331B cum interpretatione virorum clarissimorum. Vini, inquit, avidior: quo ebrius, quaedam corrupta mente aspera jubebat, qui cum pigeret factum, differri quae praecepisset in tempus sobrium ac matutinum statuit. Denique victus a Licinio, cum Tarsum profectus esset, neque ullum speraret refugium, angore et metu confugit ad mortem, quasi ad remedium malorum, et prius se cibo infersit ac vino ingurgitavit, ut dicet infra Lactantius cap. 49.

Eum misi ad Maximianum. Audax sane nimium fuit Galerius, qui nondum consulto Diocletiano Severum miserat ad Maximianum, ut ab illo fieret Caesar. Qui locus etiam ostendit quam praeceps et vesanus fuerit Galerius, et quam parum libera ac spontanea Diocletiani abdicatio.

Ut ab eo induatur. Purpura videlicet: quod erat insigne principalis fastigii. Itaque idem Severus ab Herculio postea victus ad Ravennam, vestem et purpuram eidem a quo acceperat reddidit, ut ait infra Lactantius 0331C cap. 24.

Ostendens Daiam. Sive Dazam, filium sororis Galerii, ob hoc ipsum Galerium Maximinum dictum in adoptione. Epitome Victoris: Galerius Maximinus sorore Armentarii progenitus, veroque nomine ante imperium Daza dictus.

Jusserat Maximinum. In veteri codice, et heic, et fere semper legitur Maximianum, sueto Graecis Latinisque librariis errore, ut Maximiani et Maximini nomina persaepe confundant. Quoniam vero certum est istum, non Maximianum, sed Maximinum fuisse vocatum, nos ubique emendavimus, ne qua lectorem difficultas remorari posset.

Hominis. Cuperus et Sparkius monent legendum esse ominis: quod ego valde probo.