Caput XX.

Senibus expulsis. Id est, Diocletiano et Herculio, 0334D quorum primus secessit in Dalmatiam, alter in Lucaniam, ut plerique tradunt.

Solum orbis Dominum. Non quod revera esset solus imperator, cum collegam haberet Constantium, sed quia, cum istum contemneret, illum pro nullo habebat. Apud Socratem quoque, l. I Hist. eccles., c. 11, scriptum est Galerium Maximianum totius imperii clavum tenuisse. Quae benigne intelligenda esse ait Henricus Valesius: Neque enim, inquit, Galerius totius imperii revera clavum tenuit, cum duo alii eodem tempore essent Augusti, Constantinus in Galliis, et Maxentius Romae. Verum summam imperii nihilominus administrasse dicitur, eo quod ipse senior erat Augustus, et a junioribus Augustis instar patris colebatur. Ista viri doctissimi observatio habet aliquid veri, sed non omnia. Nam, quamvis concederem Galerium a Constantino, ut erat ille vir multae civilitatis, cultum fuisse instar patris, certum est non ita cultum fuisse 0335A a Maxentio, quamvis socer ejus esset, immo nunquam bene inter eos convenisse, etiam vivente Diocletiano, et bellum inter eos fuisse gravissimum ex eo tempore quo Maxentius sumpsit purpuram, usque ad imperium Licinii.

Priorem nominari. Supra, c. 18, Galerius Maximianus alloquens Diocletianum ait: Si ipse cedere noluisset, se sibi consulturum, ne amplius minor et extremus esset. Eusebius, in libro primo de Vita Constantini, c. 18, ait Constantium, cum seniores Augusti imperio se abdicassent, primum Augustum renuntiatum esse, et primum Augustum appellatum inter quatuor, qui postmodum designati sunt. Idem semper priore loco nominatur in Fastis Idatianis a Zozimo, Eutropio, in codice Justiniani, in veteri inscriptione de consecratione Thermarum Diocletianarum, et in aliquot aliis inscriptionibus, quae apud Cruterum leguntur, pag. 58, 159, 161, 164, 279, 1063. Et tamen Aelius Spartianus in Aelio Vero, et Flavius Vopiscus in Carino, Galerium Maximianum nominant ante Constantium, 0335B et id quidem tempore Diocletiani. Sane aequum videbatur ut is qui adoptabatur a Diocletiano, et qui filiam ejus Valeriam habebat uxorem, priorem locum haberet supra eum qui adoptabatur a Maximiano, secundi loci principe. Contra, rationi consentaneum erat ut vir magnae nobilitatis, cujusmodi erat Constantius, non postponeretur homini agresti, pastori pecorum, atque illum post se haberet in administratione reipublicae. Ego crediderim Spartiani et Vopisci testimonia postponenda esse auctoritati veterum inscriptionum, et eorum auctorum qui diserte aiunt primum locum datum esse Constantio: praesertim cum ii qui illum Galerio tribuunt non tractaverint hanc historiam ex professo, sed per transennam et aliud agentes. Quod etiam dicendum est de auctore vitae sancti Procopii martyris, quae habetur in tomo quarto Surii, ubi Galerius primo loco nominatur ante Constantium.

A tribus. Id est, a Galerio, Severo et Maximino.

0335C Licinium v. c. amicum. Idem tradit Socrates, l. I, c. 2, ubi ait Galerium Maximianum abiisse e vita, cum Licinium prius imperatorem creavisset, veterem amicum, et contubernalem suum, qui ex Dacia erat oriundus.

Ne filium nominaret. Ego arbitror hunc istorum et sequentium verborum sensum esse. Cum Galerius Licinium haberet veterem amicum et contubernalem, bonum militia, ut Taciti verbo utar, et victoriae socium, cujus consiliis ad omnia regenda utebatur, noluit tamen illum facere Caesarem, ne filium eum nominaret, cum quo per omnem vitam vixerat velut frater: sed destinata in longum jaciens, eum in locum Constantii, aut brevi morituri, aut certe per vim deturbandi, substituere cogitabat, ut sic Augustum et fratrem nuncuparet. Nam qui fiebant Caesares in filiorum numerum veniebant, et filii Augustorum dicebantur. Qui vero nuncupabantur Augusti fratres imperatorum appellabantur, ut supra vidimus de Maximiano Herculio.

0335D Vicennalia celebraret. Ad exemplum Diocletiani, qui post emensos novemdecim annos imperii Romam veniens, initia vigesimi tanto apparatu celebravit, ut propterea dixerit Sextus Rufus notam esse pompam victoriae, quae sub Diocletiano principe reportata de Persis est. Sed multum eo tempore distabat Galerius a vicennalibus suis. Nam ex capite 35 hujus libri colligitur ea celebrari debuisse kalendis martiis, quae mortem ejus subsecutae sunt. Igitur mortuus est anno ex quo Caesar factus est decimo nono ineunte, cum obierit mense maio, qui fuit proximus ante diem vicennalium. Mortuus est autem cum ageret octavum consulatum, ut scriptum est in hac historia et in Fastis Idatianis. At, si ista vera sunt, quomodo fieri potest ut Galerius imperaverit annis uno et viginti? Tot enim numerantur a consulatu Tiberiani et Dionis, quo Galerius dicitur factus Caesar, usque ad consulatum ejus octavum. Deinde ipse in 0336A hoc libro Lactantii, c. 18, docet se eo tempore quo Diocletianum impellebat ad abdicationem, jam per annos quindecim in Illyrico ad ripam Danubii luctasse cum gentibus barbaris, interim dum alii intra laxiores et quietiores terras delicate imperarent. Profecto si annos sex, quibus ille rempublicam administravit post secessum Diocletiani, addas ad quindecim qui effluxerant cum haec dicebantur a Maximiano, manifestum erit illum mortuum esse vicesimo primo imperii sui anno, ut legitur in vulgatis editionibus Eusebiani Chronici. Quanquam in vetustissimo et optimo codice ms. bibliothecae Colbertinae, et in variis antiquis exemplaribus quae Pontacus testatur se vidisse haec tantum leguntur: Galerius Maximianus moritur. Verum, cum ea sit auctoritas Lactantii, ut ei contradici non possit, et Aurelius Victor scribat Galerium potentiam Caesaris annos tredecim gessisse, imperium quinquennio, tum Eutropius in initio libri noni, et auctor Chronici Alexandrini, p. 651, doceant Constantium, qui Caesar cum Galerio factus est, 0336B obiisse Eboraci in Britannia, anno decimo tertio principatus sui, in fragmento praeterea de Constantio Chloro, p. 472, legatur Galerium imperasse annis novemdecim, necesse est ut in eam sententiam concedamus, quae potentiam ejus intra novemdecim annos coercet, et quindecim illos annos per quos cum gentibus barbaris luctavit, interpretemur partim de bellis quae illic gessit cum adhuc privatus esset, partim postquam Caesar factus est, et initia principatus ejus revocemus ad kalendas martias anni 293, ut sic per annos 135 Caesar fuisse dici possit anno 315, quo Diocletianus deposuit imperium.

Caesare filio suo. Galerii, ut opinor, infra, cap. 35, commendatis Licinio conjuge sua et filio. Nuspiam alibi legimus Galerio filium fuisse. Sane si habuisset, ex priore uxore habuisset. Quo casu Caesares duos extra suam familiam non quaesiisset: sed filium suum primo saltem loco nominasset. Ex Valeria non habuit. Sterilis enim fuit, ut docet infra Lactantius in 0336C capite quinquagesimo. Haec itaque intelligenda sunt de Candidiano, qui paulo post nominatur, et quem Lactantius infra in eodem capite quinquagesimo annotat ex concubina natum, a Valeria Galerii uxore adoptatum ob sterilitatem, ac desponsum filiae septenni Maximini Augusti. Hunc ergo Caesarem facere destinabat pater post celebrata vicennalia. Occisus est autem a Licinio Candidianus anno Christi 313, aetatis suae 16.

Ipse deponeret. Imperium. Meditabatur ergo Galerius secessionem a republica post celebrationem vicennalium, ut fortunam Diocletiani imitaretur. Sed Deus cuncta illius cogitata dissolvit. Nam neque vicennalia celebravit, neque Candidianum fecit Caesarem, nec consequi potuit otii dulcedinem.