SUMMARIUM.

In hoc capite usque ibi : Homo autem, explicantur modi falsitatis, prout in re contingit dupliciter. Item ut contingit in definitione, et oratione. Rejicitur Antisthenes, qui dixit nihil posse dici de alio praeter propriam definitionem. In quo consistat falsitas, dixi supplem. de An. disp. 3. sect. 9. Vide Doctorem 6. hujus q. 3. et ibi Scholium secundum.

Falsum dicitur uno modo, ut res falsa et hujus hoc quidem per non componi, aut per impossibile esse componi ; sicul dicitur diametrum esse commensurabilem, aut te sedere, horum enim falsum; hoc quidem semper; illud vero quandoque : sic enim non entia haec.

Postquam Philosophus distinxit nomina significantia entis perfectionem, nunc distinguit nomina significantia entis defectum et imperfectionem. Circa quod duo facit: primo distinguit nomen falsi. Secundo nomen accidentis. Accidens enim comparatum ad substantiam defectum quemdam includit. Secunda ibi: Accidens dicitur. Prima in tres : quia primo distinguit nomen falsi, ut falsitas reperitur in re. Secundo ut reperitur in ratione, sive definitione. Tertio ut reperitur in homine. Secunda ibi: Ratio vero. Tertia ibi : Homo autem falsus. Prima in duas secundum duos modos. Secunda ibi : Alta vero quae sunt. Dicit ergo, quod falsum dicitur uno modo, ut res falsa et hujus, scilicet rei falsae, hoc quidem per non componi, id est, quod res dicitur falsa, uno modo per hoc, quod oratio significans rem incongrue componitur: vel quia non est composita, puta si sit falsum contingens ; vel quia impossibile est omnino componi si sit falsum omnino impossibile, sicut dicitur diametrum esse commensurabilem, quod est exemplum secundi; aut te sedere, si tu supple non sedeas, quod est exemplum primi ; nam te sedere, vel non sedere, est contingens ; horum enim hoc quidem est falsum semper, scilicet diametrum esse commensurabilem ; illud vero quandoque, scilicet te sedere, quia licet non sedeas, contingit tamen te sedere, sic enim haec dicuntur non entia, quia scilicet non est sic in re, sicut exprimitur per orationem. Deinde cum dicit :

Alia vero quae sunt quidem enlia, et apis nata sunt videri, aut non, qualia sunt,

aut quae non sunt, ut pictura et somnia ; haec namque sunt aliquid quidem, sed non quorum faciunt phantasiam. Res ergo falsae sic dicuntur: aut quia non sunt ipsae, aut quia ab eis phantasia non entis est.

Ponit secundum modum, dicens quod supple alia dicuntur falsa in re quae sunt, id est, quae in se sunt entia, et apta nata sunt, scilicet aliquid apparere, vel videri; aut pro sed, quae non sunt, id est, qualia non sunt, ut sciographia et somnia, et dicitur sciographia, id est, umbrosa descriptio: umbra enim videtur esse res quandoque cujus est umbra, ut si umbra hominis videtur esse homo: similiter est de somnio ; haec namque sunt quidem aliquid, sed non illa quorum phantasiam , id est, apparentiam faciunt. Ultimo comparat dictos modos dicens, quod res ergo sic dicuntur falsae; aut quia ipsae non sunt, quantum ad primum modum: aut quia ab eis est phantasia, id est, apparentia non entis, id est, ejus quod non est, licet illa res sit aliquid in se, quantum ad secundum modum.

Notandum, quod ut potest haberi ex littera, secundus modus distinguitur a primo dupliciter: uno modo quia primus modus respicit res complexas: secundus autem modus res incomplexas. Alio modo quia primus modus attenditur circa res, quae simpliciter non sunt ; secundus autem modus circa res, quae simpliciter utique sunt, sed non sunt secundum quid, quia scilicet non sunt quales, vel quomodo apparent, et hanc differentiam tangit Philosophus expresse. Deinde cum dicit:

Ratio vero falsa, quae est non enlium inquantum falsa. Unde omnis ratio falsa alterius quam cujus est vera, ut quae circuli falsa trigoni. Cujuslibet autem ratio est quidem, ut una quae est ejus, quod quid erat esse ; est autem ut multae, quoniam idem aliqualiter ipsum, et ipsum passum, ut Socrates et Socrates musicus: falsa autem ratio nullius est simpliciter ratio.

Distinguit nomen falsi prout reperitur in ratione, vel definitione. Circa quod duo facit. Primo facit quod dictum est. Secundo excludit quemdam errorem. Secunda ibi : Quapropter Antisthenes. Ad evidentiam primi notandum, quod definitio et generaliter oratio dicitur falsa dupliciter, scilicet vel simpliciter, vel ad aliquid. Dicitur autem falsa simpliciter illa, quae includit repugnantiam in partibus, et ideo oratio nulli competit, sed est penitus non entis. Exemplum, si dicatur animal insensibile incorporeum, haec oratio est omnino falsa simpliciter, quia in se claudit repugnantiam terminorum. Dicitur autem falsa ad aliquid, quae quidem in se vera est, nullam repugnantiam includens, et ideo est alicujus entis ; quia tamen attribuitur alicui enti cujus non est, idcirco falsa dicitur. Exemplum, si definitio hominis attribueretur equo et talis oratio est non entis inquantum falsa ; ideo dicit, quod oratio, sive definitio dicitur falsa, quae est non entium inquantum falsa, et haec est falsa ad aliquid non simpliciter: unde omnis oratio est falsa alterius, ut definitio quae est circuli, est falsa trigoni, id est, triangul; ratio autem, id est, definitio propria cujus est, licet quidem, ut una quae est, quod quid erat ess; est autem, ut et multae, id est, quod quodammodo sunt etiam multae definitiones unius, quod exponit dicens : quoniam, pro quia, idem est aliqualiter ipsum scilicet subjectum praecise sumptum et ipsum passum, id est, cum passione sumptum, ut Socrates et Socrates musicus ; sunt enim idem, non simpliciter et per se, sed per accidens ; certum est autem, quod alia est definitio Socratis et Socratis musici, ambae autem dicuntur esse ejusdem aliqualiter: loquendo tamen proprie et per se, definitio non est nisi unica univoci; addit autem, quod falsa autem ratio nullius est ratio simpliciter, et haec est falsa simpliciter modo praeexposito. Deinde cum dicit :

Quapropter Antisthenes opinatus est fatue nihil dici dignatus, nisi propria ratione unum in uno, ex quibus accidit non esse contradicere, fere autem neque mentiri.

Excludit ex dictis errorem quemdam. Circa quod duo facit. Primo facit quod dictum est. Secundo ad majorem evidentiam improbationis addit quoddam notabile. Secunda ibi: Est autem unumquodque. Concludit ergo ex dictis, dicens quapropter Antisthenes fatue est opinatus nihil dignatus dici, id est, praedicari de re nisi propria ratione unum in uno; voluit enim iste Antisthenes, quod quia voces sunt signa rerum, sicut res non habet nisi unam et propriam essentiam, sic nihil possit praedicari de re in propositione, nisi ejus propria definitio, ita quod de uno subjecto nunquam dicatur nisi unum praedicatum, cujus improbationem subdit dicens : ex quibus accidit non esse, id est, non contingere contradicere ; fere autem nec mentiri, quod sic patet, si de homine praedicatur animal, quod est de ratione ejus, non poterit praedicari de ipsonon animal, nec formari propositio negativa, et sicnonerit contradicere. Similiter non contingere mentiri, propria enim definitio est vera de re cujus est: sic ergo de nullo potest praedicari nisi propria definitio, nulla erit propositio nisi vera, et per consequens non erit mentiri. Deinde cum dicit:

Est autem unumquodque dicere non solum sua ratione, sed et ea quae alterius falso quidem poni tus, et aliqua etiam ex parte vere sicut et octo dupla dualitatis natione. Haec quidem igilur ita dicuntur falsa.

. Addit quoddam notabile, ad majorem evidentiam praedictae divisionis, dicens quod est, id est, contingit unumquodque dicere, id est, de unoquoque praedicari non solum sua ratione, id est, secundum suam propriam definitionem, sed etiam ea, quae est alterius, falso quidem et omnino; est autem, ut et vere, id est, quod si hoc fiat universaliter, est omnino falsa talis praedicatio, aliquo tamen modo potest esse vera, sicut octo dicuntur dupla ratione dualitatis: ratio enim dupli stat in proportione duorum ad unum, sicut dictum fuit in capitulo de Ad aliquid: octo autem, ut sunt duplum, aliquo modo sunt duo, quatenus in duo aequalia dividuntur: concludit ergo, quod haec quidem ita dicuntur falsa. Deinde cum dicit :

SDMMARIUM.

Hominem esse falsum, quia sibi eligit, vel quia alios docet falsas opiniones. Hinc rejicit asserentes eamdem orationem esse veram et falsam, et hominem voluntarie prava facientem, esse meliorem; quia hic moraliter pejor est eo, qui nolens prava facit, potest tamen quoad scientiam esse perfectior.

Homo autem falsus, qui promptus et electivus talium rationum, non propter aliud aliquid, sed propter idipsum.

Distinguit nomen falsi prout falsitas reperitur in homine. Circa quod duo facit. Primo facit quod dictum est. Secundo ex dictis excludit quasdam opiniones ibi: Quare et in Hippia. Prima in duas secundum quod ponit duos modos. Secunda ibi : Et qui aliis. Dicit ergo, quod homo dicitur falsus, qui est promptus, et electivus talium rationum, scilicet falsorum. Alia littera, habet prohaereticus, et est idem quod electivus, nam prohaeresis electio dicitur. Homo ergo falsus tales eligit orationes, non propter aliud quidem, sed propter idipsum; habitus enim delectat et facilitat operantem ut sic habens habitum operetur, non propter aliquid extrinsecum, ut homicida propter delectationem actus occidendi, nam si occidat propter aliquod extrinsecum, puta, ut furetur, magis est fur quam homicida: similiter in proposito, ille qui eligit falsum dicere propter aliud, puta propter lucrum, ut sunt quidam mimi, magis est avarus quam falsus; falsus proprie est, qui eligit falsas orationes, non propter aliud, sed propter idipsum, quia scilicet delectatur in arte mentiendi. Deinde cum dicit:

Et qui aliis talium factor rationum ; sicut res dicimus esse falsas quaecumque falsam faciunt phantasiam.

Ponit secundum modum, dicens quod supple homo etiam est falsus, qui aliis est factor talium rationum, scilicet falsarum: sicut dicimus res esse falsas, quaecumque falsam faciunt pliant asiam, id est apparentiam, ut dictum fuit supra. Deinde cum dicit:

Quare et in Hippia oralio refutatur, ut eadem vera et falsa; potentem enim mentiri accipit falsum ; hic autem sciens et prudens.

Excludit ex dictis opiniones quasdam, et sunt duae, quarum secunda ponitur ibi: Amplius volentem. Dicit ergo concludens ex dictis quod supple, quia homo est falsus qui eligit, vel qui facit falsas rationes, et ideo testificatur ratio, idest, opinio in Hippia, id est, in quodam libro Platonis sic dicto, quae scilicet opiniones ponebat, quod eadem ratio esset vera et falsa; dicit enim illa opinio, et accipit hominem potentem mentiri esse falsum, sed supple hoc est inconveniens, quia hoc potest homo sciens, et homo prudens, et sic homo prudens, et homo sciens esset falsus.

Notandum, quod cum idem homo possit mentiri et verum dicere, sequitur quod idem homo sit verus et falsus; si ex hoc, quod potest mentiri, sit falsus, et sic similiter eadem ratio erit vera et falsa. Cum igitur homo sciens et homo prudens possit mentiri, esset utique falsus, quod non est dicendum, quia non facit, nec eligit opiniones, sive rationes falsas, ex qua ratione, ut dictum fuit, homo dicitur falsus. Deinde cum dicit :

Amplius volenlem prava meliorem ; hoc autem accipit falso per inductionem ; nam voluntarius claudicans non voluntario melior claudicare dicens imitari claudicantem, quoniam si claudus voluntarius delebor forsam sicut in more et hoc.

Excludit aliam opinionem, quae dicebat hominem, qui facit turpia vel mala volens, esse meliorem quam qui facit nolens. Dicit ergo quod amplius hoc falsum est volentem

prava, id est, facientem prava voluntarie esse meliorem; accipit autem scilicet ista opinio faha, quod ponit per inductionem, scilicet in aliis similibus: nam ut dicit voluntarius claudicans est melior non voluntario, id est, illo qui claudicat contra suam voluntatem, dicens, ista scilicet opinio prava supple agere, imitari ipsum claudum, ut scilicet sit similiter utrobique ; quoniam si claudus voluntarius est deterior forsan sicut in more et hoc Vult dicere, quod quodammodo est verum quod dicitur: nam claudus voluntate est deterior quantum ad morem, quia facit opus fatui, tamen perfectior est quantum ad virtutem progressivam. Similiter et hoc, id est in proposito, qui prava agit voluntate, est deterior quantum ad morem, quamvis forte sit perfectior quantum ad aliquam aliam potentiam, vel virtutem; quemadmodum etiam voluntate dicens falsum, licet sit pejor quantum ad morem, tamen est perfectior et magis intelligens quam ille, qui putat se verum dicere, et tamen falsum dicit et mentitur: ista tamen opinio non est vera simpliciter, quia vitiosus nullus dicitur, nisi qui voluntate et ex electione malum operatur, quia si hoc facit contra voluntatem, et ex necessitate non est sibi imputandum: nam necessitas violentiae non est increpabilis, ut dictum fuit supra, cap. de Necessario. Tunc sequitur illa pars:

SUMMAE UNICAE .