SUMMARIUM.

Exponitur modus considerandi Metaphysici, et quomodo ab aliis distinguitur. De quo optimas notas ponit Doctor. Vide eum hic q. 1. ubi fusius explicat sufficientiam divisionis scientiae speculativae, in Physicam, Mathematicam, et Divinam seu supernaturalem, id est, Metaphysicam. Vide ibi Sclioliam quartum. Redditur triplex ratio quare haec vocatur Theologia.

Si vero est immobile aliquid, et separabile, et sempiternum, palam quia est Theoricae id noscere, non tamen est Physicae, nam de mobilibus quibusdam est Physica. Nec Mathematicae, sed prioris ambarum ; Physica namque circa inseparabilia quidem, sed non immobilia; Mathematicae autem quaedam circa immobilia quidem, sed inseparabilia forsan, verum quasi in materia. Prima vero circa separabilia et immobilia. Necesse vero quidem omnes causas sempiternas, et maxime has, haec namque causae sunt manifestis sensibilium.

Exponit modum proprium considerandi, et definiendi scientiae Metaphysicae, de qua nunc intenditur dicens, quod si est aliquod immobile et separabile, scilicet secundum esse, et per consequens sempiternum, palam quia noscere idem, id est, tale ens est scientiae Theoricae, et non alicujus practicae; nam scientia practica cum sit activa, vel factiva, non abstrahit a motu; non tamen est Physicae scientiae supple considerare tale ens immobile et sempiternum, nam Physica est de quibusdam, scilicet entibus mobilibus, nec etiam est Mathematicae: Mathematica enim non considerat separata secundum esse, sed solum secundum considerationem, sed supple consideratio de tali ente erit alicujus scientiae prioris ambarum, cujus causam subdit; Physica namque versatur circa entia inseparabilia, scilicet a materia sensibili, sed non immobilia, non enim abstrahit a materia nec a motu. Mathematicae autem quaedam supple versantur circa immobilia quidem, sed tamen inseparabilia, scilicet a motu et materia sensibili, forsan verum est: et dicit forte forsan propter causam jam dictam, quia scilicet veritas hujus nondum erat determinata ; prima vero scientia Theorica versatur supple circa separabilia, scilicet secundum esse et immobilia; addit autem quod necesse est omnes quidem causas sempiternas esse, et maxime has, scilicet quae sunt immobiles et immateriales: hae namque sunt causae manifestis sensibilium, id est, ipsis sensibilibus nobis maxime manifestis.

Notandum, quod significanter dicit quasdam scientias Mathematicas esse circa immobilia, quia non est verum de omnibus, sicut enim dicitur 2. Physic. t. c. 16. et inde, aliquae sunt scientiae pure Mathematicae, ut Geometria et Arithmetica, quae versantur circa Mathematica non applicando illa ad motum, et ideo versantur circa immobilia: quaedam non pure Mathematicae, quae quidem applicant quaedam Mathematica ad motum, sicut est Astrologia, et talis Mathematica non versatur circa immobilia.

Notandum, quod sicut probatur 1. de Generat. text. com. 10. et 2. text. com. 56. ad salvandum perpetuitatem generationis, oportet iare primas causas generationis et corruptionis esse sempiternas, ut sunt prima materia et motus Solis in Zodiaco: ideo dicit hic quod necesse est omnes causas, scilicet primas, sempiternas esse, et inter eas maxime has quae scilicet sunt immobiles et immateriales, ut sunt substantiae separatae, de quibus agit scientia Metaphysica, ex quibus etiam sortitur primitatem dignitatis, ut proprie dicatur prima Philosophia.

Notandum etiam, quod ex distinctione harum trium scientiarum speculativarum, quae assignata est penes earum subjecta prima, patet causa distinctionis hujus, quam ponit Aristoteles in littera, penes modos definiendi: ideo enim Metaphysicus definiendo omnino abstrahit a materia, quia sicut ens, quod primo considerat, ita et quodlibet inquantum sub ejus considerationem cadit, non includit materiam, secundum quod dictum est primo hujus in prologo. Mathematica vero quia considerat substantiam corpoream sub tali conceptu, secundum quem includit principia propria quantitatis, et ideo necessario requirit materiam, licet non ut principium potentiale, sive mobile: ideo Mathematicus semper definit cum materia, non inquantum est principium motus. Physica vero quia considerat substantiam corpoream, inquantum in conceptu quem de corpore habet, includuntur principia motus et operationis: ideo per materiam sic definit, non quod motum ponat in definitione, quia ille est passio apud eum, sed materiam secundum considerationem contractam, secundum quam est principium motus. Deinde cum dicit :

Quare tres erunt Philosophiae Theoricae, Mathematica, Physica, Theologia.

Concludit ex praedictis numerum scientiarum speculativarum. Circa quod duo facit. Primo facit quod dictum est. Secundo probat quoddam suppositum in conclusione. Secunda ibi : Non enim immanifestum. Dicit ergo, quare supple patet ex praedictis, quod tres erunt Philosophiae Theoricae, id est, speculativae scilicet Mathematica, Physica et Theologia, scilicet, Metaphysica et Philosophia prima. Deinde cum dicit:

Non enim immanifestum, quia si alicubi divinum existit, in tali natura existit.

Probat per duas rationes quae supposuerat, hanc scilicet scientiam dici Theologiam. Secunda ibi: Et honorabilissimam. In prima parte innuit talem rationem : Scientia de divinis potest dici Theologia, sed Metaphysica est hujusmodi, ergo, etc. Minorem tangit, dicens quod non est immanifestum, quia si alicubi, id est, in aliquo genere entium existit aliquid diuinum, existit in tali natura, scilicet natura entis, et sempiterni, et immobilis, et immaterialis, de quo tractat illa scientia. Deinde cum dicit :

Et honorabilissimam scientiam oportet circa honorabilissimum genus esse; ergo Theoricae aliis scientiis desiderabiliores sunt, haec autem de Theoricis.

Ponit secundam rationem, quae sic formari potest : Nobilissima scientia est circa nobilissimum subjectum ; sed Metaphysica est nobilissima: ergo est circa nobilissimum subjectum ; nobilissimum subjectum sunt res divinae; ergo

Metaphysica est de rebus divinis, et per consequens, potest diciTheologia et divina. Dicit ergo quod honorabilissimam scientiam oportet esse circa nobilissimum genus entis, ad quod genus pertinent res divinae. Haec fuit major rationis, et addit pro minori quod scientiae Theoricae sunt honorabiliores aliis scientiis, id est, practicis; haec autem, scilicet Metaphysica, est honorabilior aliis scientiis Theoricis, et per consequens ipsa est simpliciter honorabilissima et nobilissima. Deinde cum dicit:

Dubitat enim utique aliquis, utrum prima Philosophia sit universalis, aut circa aliquod genus, et naturam unam, non enim idem modus, nec in Mathematicis, quia Geometria, et Astrologia circa aliquam naturam sunt, illa vero universaliter est omnibus communis.

Removet quamdam dubitationem ex praedictis. Circa quod duo facit: quia primo movet dubitationem. Secundo subjungit dubitationis solutionem. Secunda ibi : Si quidem igitur. Dicit ergo, quod dubitabit utique aliquis utrum prima Philosophia, id est, Metaphysica sit universalis, ut scilicet consideret ens commune et universale, aut sit circa aliquod genus et naturam, unam determinatam: et tangit rationem pro parte negativa, dicens, non enim est idem modus, supple hujus scientiae, ut in Mathematicis, quia Geometria et Astrologia, quae sunt Mathematicae, circa aliquam determinatam naturam sunt ; illa vero, id est, prima Philosophia est universaliter omnibus communis, et ideo considerabit de ente in communi. Rationem pro parte opposita non ponit, sed potest haberi ex praedictis; nam si Metaphysica est de ente immobili et separato, videtur quod sit alicujus naturae determinatae, et non de omni ente. Deinde cum dicit:

Si quidem ergo non est aliqua altera substantia praeter naturas consistentes ; Physica utique erit prima scientia, sed si est aliqua substantia immobilis, haec prior, et Philosophia prima, et universalis sic.

Et quia prima de ente inquantum ens, hujus utique erit speculari, tunc etiam et quid est, et. quae sunt inquantum ens.

Ponit dictae dubitationis solutionem, dicens quod siquidem non est aliqua altera substantia praeter naturas consistentes, id est, praeter substantias naturales, de quibus est Physica; Physica utique erit prima, quia tunc omne ens esset Physicum et naturale, sed si, pro quia, est aliqua substantia immobilis, et per consequens non Physica, haec, scilicet scientia erit prior: vel haec scilicet Metaphysica, quae tractat de tali substantia, erit prior, et prima Philosophia, et per consequens universalis ex eo, quia est prima et hujus utique erit speculari de ente inquantum ens, et de ipso quod quid est, ut dictum fuit circa principium hujus sexti: et etiam considerabit ea quae insunt enti inquantum ens, id est, passiones entis, ut dictum fuit in quarto libro, ut sic ista scientia sit prima primitate dignitatis, quatenus considerat de ente immobili et divino ; et primitate communitatis et universalitatis, quatenus considerat de ente universaliter inquantum ens est, nam ejusdem scientiae est considerare de ente in communi, et de substantia immateriali et immobili, ut de nobiliori parite entis, ut declaratum fuit in primo libro,

et per hoc solvitur ratio tacta in oppositum.