SUMMARUM.

Manifestum est dari substantias sensibiles et ponit varias sententias de substantiis separatis, de quibus dictum est libro primo, et plus dicetur lib. 12.

Videtur autem substantia inexistere manifestissime quidem corporibus ; unde animalia, et plantas, et eorum partes substantias esse dicimus ; et naturalia corpora, ut ignem, et aquam, et terram, et talium singula et quaecumque, aut partes eorum, aut ex his sunt, aut partibus, aut omnibus, ut caelum et partes ejus, ut astra, et Luna, et Sol.

Ubi postquam Philosophus probavit intentam conclusionem, dat modum procedendi circa ipsam. Circa quod tria facit. Primo ostendit de substantia quid manifestum sit. Secundo quid dubium sit. Tertio quid dicendum sit, declarans ordinem procedendi. Secunda ibi: Utrum vero hae. Tertia ibi : De

his igitur. Dicit ergo quod substantia quidem manifestissime existere videtur in corporibus, et ideo substantiam esse manifestum est. Unde animalia et plantas, et eorum paries substantias esse dicimus, et similiter alia naturalia corpora, ut ignem, aut aquam, aut terram, et singula talium ; quod dicit propter opinionem quorumdam qui, ut dictum fuit in primo libro, ponebant elementa media. Et etiam dicimus substantias, quaecumque sunt aut partes eorum, scilicet elementorum, ut lapis, etc. particu aria mixta ; aut ex omnibus, ut tota sphaera activorum et passivorum. Iterum caelum, quod est alterius naturae ab elementis, et partes ejus, puta astra et Sol, supple dicimus esse substantias naturales. Deinde cum dicit:

Utrum vero hae solae substantiae sunt, aut et aliae aut horum quidem nulla; alterae autem quaedam perscrutandum.

Ostendit quid dubium sit circa substantiam et facit duo : quia primo proponit dubium. Secundo exponit ipsum ex diversitate opinionum. Secunda ibi : Videntur autem quibusdam. Dicit ergo, quod licet manifestum sit sic esse substantias naturales : Utrum vero solae sint substantiae, ut posuerunt antiqui Naturales, aut et aliae, ut dixerunt Platonici, vel etiam horum quidem tullium, supple sit substantia; altera autem quaedam ab istis scilicet sint substantiae, perscrutandum est, scilicet tanquam dubium quoad praesens. Deinde cum dicit :

Videntur autem quibusdam corporis termini, ut superficies, et linea, et punctus, et unitas esse substantiae magis quam corpus et solidum. Amplius praeter sensibilia ; hi quidem non opinantur esse aliquid talium: illi vero plura, et magis entia sempiterna, ut Plato species ipsas, et Mathematica, duas substantias ; tertiam vero sensibilium corporum substantiam ; sed Speusippus plures substantias ab uno inchoans, et principia cujuslibet substantiae esse dixit: aliud quidem numerorum ; aliud magnitudinum, deinde animae, et hoc modo protendit substantias. Quidam vero species et numeros eamdem dicunt habere naturam; alia vero lineas et superficies usque ad primam caeli substantiam, et sensibilia, secundas asserunt substantias esse.

Exponit propositum dubium ex diversitate opinionum dicens, quod quibusdam videntur corporis termini, ut superficies, et linea, et punctus, et unitas esse magis substantiae quam corpus et solidum, ut dictum fuit in 3. hujus. Amplius supple ista opinio bifurcatur, quia hi quidem, scilicet Pythagorici non opinantur aliquid talium esse praeter sensibilia, ut Plato ponens ipsas species, vel ideas, et Mathematica duas species, id est, duos ordines substantiarum separatarum ; tertium vero substantiam ponit corporum sensibilium. Ex hoc ergo quod illa entia sunt separata, per consequens ponebat ea magis entia quam sensibilia, quae sunt corporalia: quia vero ponebat duos ordines illorum entium, sclicet ideas et Mathematica intermedia,unum autem tantum ordinem sensibiliumjdeo ponebat illa esse plura sensibilibus. Speusippus vero qui, utdicitur,fuit successor Platonis, et nepos ejus filius sororis, posuit plures substantias, id est, ordines substantiarum, inchoans ab uno, id est, in unoqu oque ordine ponens unum principium omnium substantiarum illius ordinis, et sic ponens principia cujuslibet substantiae supple primo ipsas ideas. Aliud quidem principium posuit numerorum, quos post ideas ponebat substantias primas ; aliud magnitudinum, quas ponebat substantias secundas, deinde, supple ponebat substantiam anima, et hoc modo protendit substantias, id cst,ordinem substantiarum supple usque ad corpora corruptibilia. Quidam vero, supple differentes a Platone et Speusippo, dicunt species, id est ideas, et numeros habere eamdem naturam: et sic non distinguebant inter ideas et primum ordinem Mathematicorum, scilicet numerorum. Alia vero omnia dicunt esse habita, id est, consequenter se habentia ad numeros, puta linea et superficies usque ad primam substantiam caeli, et alia sensibilia, quae in ultimo ordine ponebant: sic ergo ex diversitate istarum trium opinionum patet, quid dubium sit circa substantias ipsas. Deinde cum dicit:

De his igitur quid dicitur bene, aut non bene, et quae sunt substantiae, et utrum aliquae sunt praeter sensibiles, aut non sunt, et istae quomodo sunt? Et utrum est aliqua substantia separabilis, et quare et quomodo, aut nulla praeter sensibiles. Perscrutandum cum descripserimus prius substantiam quid est.

Ostendit quid sit circa ipsam substantiam dicendum, declarans ordinem procedendi,dicens quod de his igitur, scilicet de praedictis, quid dicitur bene, aut non bene, dicendum est: iterum quae sunt substantiae, et utrum supple Mathematica, et ideae sunt aliquae substantiae praeter sensibiles, aut non sunt: et istae dato, quod sint substantiae, quomodo sunt, id est, quem modum essendi habent, etsi supple ista Mathematica, et ideae non sunt praeter substantias sensibiles, utrum est aliqua substantia separabilis, scilicet secundum esse, et quare aut quomodo, aut nulla est substantia praeter sensibiles: hoc quidem perscrutandum est, scilicet 12. lib. et ultra, cum primo descripserimus substantiam, scilicet sensibilem quid est, quod facit in hoc septimo, et octavo hujus.