In Caput XXXI.

De agendis et ipse vicennalibus. Non quod Galerio tum adesset eorum tempus: sed quod apparatu sibi ad ea plurium annorum opus esse imperatores putarent. Adi laudatum modo Ant. Pagium, diligenter hoc argumentum exequentem, Diss. Hyp., p. 188. Egregium hunc locum esse ad ostendendam impensarum magnitudinem, quas occasione istiusmodi faciebant, docet idem, p. 247.

Qui jamdudum. In lacunula hac arbitror deesse, ut diis suis, nempe redderet quae promiserat; quae verba mox sequuntur.

Securim alteram afflixit. Securum alterum legendum putat vir doctissimus, imperatorem nempe; quod assequi me non fateor, cum hic non de imperatore Diocletiano, sed de provinciis agatur. Nec mihi dubium, 0418C quin Ciceronis illud pro Cn. Plancio respexerit, c. 29: Quam enim illi Judices graviorem potuerunt reipublicae infligere securim, quam cum illum e civitate ejecerunt, qui praetor finitimo, consul domestico bello rempublicam liberarat? Praeterea licet usitatius multo sit quod nunc editum est, mallem tamen ex istius aevi consuetudine retentum fuisset, quod est in editione Gallica, securem. Sic enim etiam Prudentius in passione martyris Prudentii, v. 328:

Adeon' securem publicam
Mollis retundit lenitas?
Etiam Ammianus, lib. XXX, p. m. 430: Papirius cursor ea tempestate dictator securem per lictorem expediri . . . . . jussit. Sed talia nostris adolescentibus non sunt imitanda; licet etiam sitem legatur apud Prudentium et Boethium, cutem apud Corn. Celsum, imo apud Maronem etiam turrem, si Charisium sequimur, et alia apud alios.

Exactio celebrata sit. Optatus Milevitanus, lib. III: 0418D Si quando in judiciis publicis aliqua celebrata sit actio; lib. v. Cum videret a Filio Dei tantas celebrari virtutes, id est, tanta divinae potentiae opera edi; lib. VII: Nullum judicium celebratum est: sed sententiae est operatus effectus.

Veniam non habentibus, nullas. Lege cum Baluzio ad umbilicum voluminis secundi: Venia non habentibus nulla abstinendi multiplices cruciatus; aut Venia a non habentibus, quod ego malim; ut sit sensus, non licuisse missis ad hoc magistratibus abstinere cruciatus a provincialibus, licet non haberent quod praestarent.

Nullae areae sine exactore. Veteres aliquandiu frumenta habebant in areis, donec extrita et purgata reconderent in horreis et apothecis. Vide scriptores Rei Rusticae. Etiam Liv. l. XXXIV, c. 9: Id erat forte tempus, ut frumentum in areis haberent.

Quae quam tolerabilia sint. Emenda cum Baluzio: Quanquam intolerabile sit eripi ab ore hominum cibos 0419A labore quaesitos; nisi quod quaestos κατ᾽ ἀρχαἳσμὸν videatur ferri posse. Simile, quod ad figuram orationis, est illud Lactantii, lib. V, c. 9: Hoc vero inenarrabile est, quod fit adversus eos, qui malefacere nesciunt; quod ad sententiam vero, illud Livii, lib. XXI, c. 13: Haec quanquam sint gravia atque acerba, fortuna vestra vobis suadet.

O dementissime. Hic locus alterum revocat mihi in memoriam, qui nunc apud Lactantium haud dubie corruptus exstat. Videlicet Div. Instit. lib. V, c. 10: Quid esse potest hac pietate dementius; quam mortuis humanas victimas immolare, et ignem cruore hominum tamquam oleo pascere? Hic pietati primum dementia male opponitur; dein efficiunt hae duae voces, hac pietate, ut sequens membrum, quam mortuis humanas, etc. non habeat cui apte possit respondere. Servatius Gallaeus testatur, ἀντὶ τοῦ dementius in uno codice vetusto legi inclementius; unde veram lectionem hanc esse colligo: Quid esse potest hac pietate inclementius? quid dementius, quam mortius humanas victimas immolare, 0419B et ignem cruore hominum tamquam oleo pascere? ut hoc velit, nihil inclementius, adeoque nihil Aenea, qui pium se jactavit, indignius (nam et clementia pietas dicta, uti prius est ostensum), quam caedere et exurere crudeliter innoxios homines; nihil inconvenientius duci perito et prudenti, quam credere mortuos pasci cruore humano. Judicent alii, siccine scripsisse videri possit Lactantius.

Bonis suis eversus. Ciceronem imitatur, qui et ipse similiter dicit, evertere quempiam bonis, aut fortunis suis, ut ab aliis est annotatum.