SUMMARUM.

Explicat potentias naturales et acquisitas, docens illas dari a natura, has vero exercitio acquiri. Item potentias irrationales reduci ad actum statim, applicatis activo et passivo ; rationales vero non ita,nisi velit potens, quod bene explicat Doctor, et quod tantum voluntas est potentia rationalis completa, de quo vide eum hic q. 17.

Omnibus autem potentiis existentibus his quidem cognatis, ut sensibus: his aulem consuetudine, ut quae est 6slulandi, aliis autem disciptinatu, ut quae est artium : has quidem necesse eos, qui praeexercitati fuerint, habere quaecumque consuetudine et ratione, non tales autem, et eas quae sunt in pati, non necesse.

Postquam Philosophus exclusit quarumdam opinionum falsitatem, nunc determinat veritatem. Circa quod duo facit : quia primo praemittit quod aliquando potentia praecedit actum, aliquando sequitur. Secundo inquirit quomodo potentia praecedens actum ad actum reducatur. Secunda ibi : Quoniam vero possibile est. Dicit ergo, quod omnibus potentiis existentibus his quidem generatis, id est, naturalibus ut sensibus, sensus enim sunt potentiae naturales in animalibus ; his autem consuetudine, id est, acquisitis per consuetudinem, ut ars quae est fistu-landi, aut tibizandi: aliis autem scilicet potentiis more, sive disciplinatu, id est, per disciplinam, sive per doctrinam acquisitis, ut quae est artium, id est, sicut artes, puta medicina, et aliae: istarum supple potentiarum has quidem quaecumque sunt consuetudine et ratione, id est, quas acquirimus per consuetudinem, vel rationem, necesse est praeagentes habere, id est, acquiri per actus; unde in his actus praecedit potentiam, nam habitus generantur per actus. Alias vero potentias non tales quae scilicet sunt generatae, et quae sunt in pati, puta potentias sensitivas non necesse est quod scilicet actus . praecedat potentiam; nam fistulando fit aliquis fistulator, et considerando fit aliquis sciens, non tamen sic est in potentiis naturalibus: non enim audiendo acquirit aliquis sensum auditus, sed ex hoc quod habet potentiam auditivam, fit postea audiens; sicut ergo in primis potentiis actum praecedit potentiam, sic in istis sequitur.

Notandum tamen, quod loquendo de potentiis, vel habitibus acquisitis ex consuetudine, vel more, est considerare actus in duplici genere; quia quidam sunt generativi potentiae, quidam sunt eliciti a potentia: et forte hi, et illi sunt idem, excepto primo actu generante primum gradum illius habitus, qui dicitur potentia, nam ille solus non elicitur ab habitu. Inquantum ergo isti actus sunt generativi, praecedunt potentiam, inquantum vero eliciti, sequuntur potentiam. Ratio utriusque patet, quia causa praecedit effectum. Contra, quia nihil idem est causa, et effectus respectu ejusdem, quia sic esset prius et posterius eodem. Respondeo, verum est secundum idem, sed non est sic hic: nam actus generativus potentiae, excepto primo actu, elicitur, et est effectus gradus praecedentis in habitu, generat tamen et est causa gradus sequentis, nam actus elicitus augmentat habitum. Deinde cum dicit:

Quoniam autem possibile aliquid, possibile, et quandoque et quodammodo, et quaecumque alia necesse adesse in definitione, et haec quidem secundum rationem possunt movere, et potentiae ipsorum cum ratione, haec autem irrationabilia et potentiae etiam irrationales: et illas quidem necesse inanimato esse, has vero in ambobus.

Inquirit quomodo potentia praecedens actum ad actum reducatur. Circa quod duo facit: quia primo ostendit quomodo circa hoc differunt ad invicem potentiae rationales et irrationales. Secundo exponit quomodo reducantur ad actus potentiae rationales. Secunda ibi: Necesse ergo diversum. Prima in tres : Primo ad hanc differentiam assignandam quaedam necessaria praemittit. Secundo dictarum potentiarum differentiam subjungit. Tertio causam dictae differentiae exponit. Secunda ibi : Tales quidem potentias. Tertia ibi : Hae autem omnes. Praemittit ergo duo: unum est quod in ratione, id est, definitione possibilis multa sunt consideranda; ideo dicit, quod quoniam vero possibile est aliquid possibile, puta scribere, currere, vel cantare, et quando, id est, quando oportet considerare etiam circumstantiam temporis: quod enim aliquid potest, non potest illud quocumque tempore indifferenter, sicut masculus non potest semper generare, sed tempore determinato, scilicet quando est vir ; et quomodo, id est, oportet considerare modum possibilis ; non enim quocumque modo potest aliquid agere, vel pati, puta si aliquis potest scribere velociter, non tarde, vel e converso. Et similiter quaecumque alia necesse est adesse in definitione, id est, quod oportet considerare has, et alias circumstantias, quae in definitionibus rerum determinare oportet; et similiter in definitione possibilis, puta quo loco, aut quo instrumento et hujusmodi. Aliud quod praemittit est, quod alia quidem possunt movere secundum rationem, et potentiae ipsorum sunt cum ratione scilicet rationales ; haec autem, scilicet possibilia sunt irrationabilia, et potentiae ipsorum sunt irrationales;et illas quidem potentias, scilicet rationales necesse est esse inanimato, quia non possunt esse in rebus animatis; eas vero, scilicet potentias irrationales in ambobus, scilicet in rebus animatis, et in inanimatis, ut expositum fuit superius: nam omnes potentiae non solum corruptibiles, sed etiam animae, praeterquam animae rationalis, et quae subsunt imperio rationis, cadunt, et computantur inter potentias irrationales. Deinde cum dicit :

Tales quidem potentias necesse quando ut possunt activum, et passivum appropinquant ; hoc quidem facere, illud vero pati, illas vero non necesse.

Subjungit dictarum potentiarum differentiam dicens, quod tales quidem potentias, scilicet irrationales, quando ut possunt, id est secundum quod expedit, activum et passivum appropinquant, necesse est hoc quidem facere, illud vero pati. Ratio hujus est, quia potentiae irrationales sunt potentiae, quae non habent dominium sui actus, et activo et passivo approximatis, puta igni et combustibili, necessario sequitur actio ; illas vero, scilicet potentias, scilicet rationales non necesse est sic se habere, non enim necesse est fistulatorem fistulare, etiam praesente passo. Ratio hujus est, quia potentiae rationales habent dominium sui actus, ratione voluntatis concurrentis, ut dicetur infra. Deinde cum dicit :

Hae quidem enim omnes una unius factiva, illae autem contrariorum ; quare simul facient contraria, scilicet si agerent approximat passivo sine aliquo determinante. Hoc autem impossibile.

Assignat causam dictae differentia, dicens quod hae scilicet potentiae irrationales omnes sic se habent, quod una est factiva unius, et ideo supple praesente passo, scilicet convenienti potest facere illud unum ; illae vero, scilicet potentiae rationales sunt contrariorum, ut superius dictum fuit. Quare supple si praesente passo potentiae rationales necessario facerent ea quorum sunt factivae, sequitur quod simul facient contraria ; sed hoc est impossibile, sicut patet de se, nam tunc medicina simul induceret aegritudinem et sanitatem. Deinde cum dicit:

Necesse ergo allerum aliquid esse quod proprium est. Dico autem hoc appetitum, aut prohaeresim ; quod enim desiderabit principaliter hoc faciet quando ut potest extiterit, et appropinquaverit passivo. Quare potens secundum rationem omne necesse est quando desiderat cujus habet potentiam, et ut habet hoc facere. Habet autem praesente passivo, et ita se habente facere, si autem non facere, non poterit

L Ostendit propositum de potentia rationali, quomodo scilicet reducatur ad actum. Circa quod duo facit : quia primo praemittit veritatem intenti, ostendens per quid ad actum reducatur, ex quo non sufficit approximatio passi. Secundo ex veritate ostensa excludit duo dubia possibilia oriri ex predictis. Secunda ibi : Nullo namque exteriorum. Dicit ergo, quod quia supple potentia rationalis se habet communiter ad contraria, et a communi non procedit effectus determinatus, nisi sit aliquod determinans illam causam ad hunc effectum, magis quam ad illum, quia inquam sic est: ergo necesse est esse quid diversum, scilicet praeter potentiam rationalem quod est proprium, id est, aliquid quod appropriet et determinet illam potentiam ad alterum contrariorum. Dico autem hoc appetitum, id est voluntatem, aut prohaeresim, id est, electionem quod est actus voluntatis, quod enim aliquis desiderabit, hoc maxime faciet, quando sicut potest existit, id est, quando est in dispositione, qua est potens facere, et appropinquaverit passivo, haec enim etiam requiritur. Quare omne possibile, vel potens secundum rationem necesse est, quod si faciat quando desiderat illud cujus habet potentiam ut habet hoc facere. Vult dicere, quod sicut potens potentia irrationali necessario agit praesente passo, ita potens potentia rationali quando desiderat, id est, est determinatum per appetitum, necessario facit illud cujus habet potentiam, et eo modo quo habet; hoc autem praesente passivo, et ita se habente potest facere, si autem non, facere non poterit.

Notandum quod, ut dicebatur prius, et dicetur magis in quaestione, potentia rationalis est voluntas, ut hic loquimur de rationali, vel saltem non est sine voluntate ; unde intellectus vel scientia non est potentia rationalis, nisi incompleta, quando Philosophus communiter loquitur de potentia rationali. Quia igitur intellectus ut distinguitur a voluntate, est potentia mere naturalis, nec habet per consequens dominium sui actus praesente passo, ideo oportet quod determinetur per voluntatem ad actum, cum de se indeterminato possit in opposita, qua determinatione facta necessario exit in actum quantum est de se, nisi forsan per voluntatem refraenetur. Voluntas enim per suum imperium potest suspendere non solum actum proprium, sed etiam actum intellectus, et per consequens actum practicum artis, sive dirigentis, sive exequentis, et ideo aedificator potest non aedificare etiam praesente passo. Deinde cum dicit :

Nullo namque exteriorum prohibente adhuc adjungere nihil adhuc oportet. Potentiam enim habet ut est potentia faciendi. Est autem non omnino, sed habentium aliquo modo, in quibus excludentur quae exterius prohibent. Removent enim hoc eorum quae in determinatione apponuntur quaedam.

Ex veritate ostensa excludit duo dubia possibilia oriri ex praedictis, quorum secundum ponitur ibi : Propter quod nec si simul. Posset enim dubitare aliquis, quare cum ait quod potens potentia rationali quando desiderat necessario agit praesente passo, non addidit si nihil exterius prohiberet: et hoc removet, dicens quod nullatenus oportet determinare, id est, addere, nullo exteriorum prohibente, quia dictum est quod necesse est agere si habeat potentiam sufficientem ad agendum, ideo dicit, quod potentiam enim habet ut est potentia faciendi. Est autem hoc non omnino, id est, quolibet modo,sed habentium aliquo modo, id est, quando habet potentiam debito modo, et sufficienti in quibus dictis determinantur vel excluduntur quae exterius prohibent; auferunt enim hoc, id est, exterius prohibentia quaedam eorum quae sunt existentia in determinatione, id est, in definitione, scilicet possibilis, ut videlicet quod tale possibile prohibitum percxterius prohibens, non sit possibile tunc, vel non possibile tali modo, et alia hujusmodi, ita quod per ea quae superius sunt dicta debere attendi in definitione possibilis, removentur implicite exterius prohibentia, et ideo non fuit necessarium modo addere illud. Deinde cum dicit :

Propter quod nec si simul volunt, aut cupiuntur facere duo, aut contraria facient. Non enim ita simul habent ipsorum potentiam, nec est simul faciendi potentia, quoniam quorum est sic facient.

Removet secundum dubium: dictum est enim quod potens potentia rationali, quando desiderat necessario agit, ex quo videtur quod possit simul contraria facere, cum aliquando desideret contraria, saltem secundum appetitum sensitivum, quod removet dicens : propter quod nec si simul volunt, aut cupiuntur facere duo, aut contraria, non propter hoc faciet ; non enim ita habent potentiam simul ipsorum, scilicet contrariorum quod simul contraria faciant, quoniam quorum est sic faciet, id est, sed sic facient contraria, sicut habent potentiam, ut scilicet alterum contrariorum possint facere quod magis desiderant.