SUMMARIUM.

Actum esse priorem potentia perfectione, probat comparatione incorruptibilium ad corruptibilia, respectu quorum sunt sicut actus. Explicat potentiam contradictionis, quae secundum quid tantum competit sempiternis. Infert ex dictis quatuor conclusiones.

At vero, et magis proprie, nam sempiterna priora substantia sunt corruptibilibus, est autem nihil potentia sempiternum.

Postquam Philosophus probavit actum esse priorem potentia substantia, et perfectione per ratio nem sumptam ex parte corruptibilium, quae aliquando sunt in potentia, aliquando in actu ; nunc ostendit idem per rationem sumptam ex parte incorruptibilium, quae semper sunt in actu, ut ad corruptibilia comparantur. Circa quod duo facit: primo ostendit veritatem propositi intenti. Secundo excludit falsitatem cujusdam Platonici dicti. Secunda ibi: Si ergo aliquae sunt. Prima in tres: primo facit quod dictum est. Secundo concludit ex dictis quasdam conclusiones. Tertio exponit quasdam comparationes inter corruptibilia et incorruptibilia, de quibus fecerat mentionem. Secunda ibi : Nec eorum quae. Tertia ibi : Imitantur autem. In prima parte intendit talem rationem: Sempiterna sunt priora corruptibilibus secundum substantiam et perfectionem, sed sempiterna comparantur ad corruptibilia, ut actus ad potentiam, quia sempiterna sunt semper actu et non in potentia: corruptibilia vero sunt in potentia ad esse, et non esse; ergo actus est prior potentia secundum substantiam et perfectionem. Circa hoc sic procedit: primo ponit rationem. Secundo subjungit minoris probationem. Secunda ibi : Ralio vero. Dicit ergo, quod at vero, et magis proprie supple ostenditur supple sic quam prius ; quod dicit pro tanto, quia in ista ratione quae sequitur, non sumuntur actus et potentia in eodem sicut prius, sed in diversis, et arguitur per rationem magis evidentem. Ponit ergo rationem, dicens : nam sempiterna sunt priora corruptibilibus substantia, id est,

secundum substantiam; est autem nihil sempiternum in potentia, sicut supple sunt corruptibilia, et in hoc tangit totam rationem virtualiter. Deinde cum dicit :

Ratio vero haec omnis potentia simul contradictionis est, quod quidem enim non possibile existere, non utique existet in aliquo; possibile autem omne contingit non actu esse, quod ergo possibile esse, contingit et non esse. Idem igitur possibile esse, et non esse; possibile vero non esse, contingit non esse: contingens autem non esse corruptibile, aut simpliciter aut hoc ipso quod dicitur contingere non esse, aut secundum locum, aut secundum quantum, aut secundum quale, simpliciter autem quod secundum substantiam. Nihil ergo incorruptibilium simpliciter potentia est ens simpliciter, aliquid autem nihil prohibet, aut quale, aut ubi ; actu ergo omnia.

Probat minorem rationis, et arguitur sic : omnis potentia est potentia contradictionis : sed sempiterna non sunt in potentia contradictionis ; ergo non sunt in potentia, et per consequens sunt in actu. Dicit ergo, quod ratio vero haec, scilicet ad probandum, scilicet nihil sempiternum esse in potentia, quia omnis potentia est simul contradictionis, et loquitur de potentia passiva, qua aliquid potest esse et non esse, vel simpliciter, vel secundum quid, quod probat per oppositum : quod quidem non est possibile existere non utique existit in aliquo. Vult dicere quod ubi non est talis potentia, non contingit utraque pars contradictionis, quia quod non est possibile esse nunquam erit, quia non possibile aequipollet impossibili, et impossibile non ipsi necesse esse. Et subdit : omne autem possibile contingit non esse actu, quod ergo est possibile esse, contingit esse et non esse, idem igitur est possibile esse, et non esse; ex quo patet, quod potentia est simul contradictionis, quia possibile esse contingit non esse; haec enim duo aequipollent : contingens autem non esse est corruptibile, aut simpliciter, aut hoc ipsum quod dicitur, et secundum quid contingere non esse, puta aut secundum locum , ut si contingit aliquod corpus non esse in loco, tunc est corruptibile secundum locum. Similiter autem secundum quantum, aut secundum quale, quodlibet enim horum modorum est aliquid corruptibile secundum quid: simpliciter autem, quod secundum substantiam, supple potest esse, et non esse. Concludit ergo intentum quod nihil incorruptibilium simpliciter est ens in potentia simpliciter, nam patet ex dictis quod omne, quod est in potentia inquantum hujusmodi, est corruptibile, et hoc si simpliciter sumitur, id est, secundum substantiam. Subdit autem quod aliquid contingit, id est, secundum quid nihil prohibet, supple ipsa incorruptibilia esse in potentia, ut secundum quale, aut.secundum ubi. Patet enim quod Luna est in potentia, ut a Sole illuminetur, et etiam Sol est in potentia quando est in ubi Orientis, quod sit in ubi Occidentis; omnia igitur supple sempiterna, et incorruptibilia sunt actu, ut hujusmodi, haec fuit minor rationis principalis.

Notandum quod duplex est esse, scilicet esse substantiale et simpliciter, et esse accidentale et secundum quid. Similiter aliquid potest dici in potentia contradictionis dupliciter correspondenter, scilicet vel quia potest esse, et non esse simpliciter, vel quia potest esse, et non esse secundum quid.

Sempiterna ergo, etsi non sint in potentia contradictionis simpliciter, tamen nihil prohibet ea esse in potentia contradictionis secundum quid, ut patet ex praedictis de Luna. Et similiter est de aliis corporibus caelestibus, nam omnia sunt illuminabilia a Sole, ut tradunt Astronomi et omnia sunt mobilia ad ubi. Deinde cum dicit:

Nec eorum quae ex necessitate sunt, et ipsa prima, nam si haec non essent, nihil utique esset.

Concludit ex dictis quatuor conclusiones, quarum secunda ponitur ibi: Nec utique motus. Tertia quae sequitur ex secunda ibi : Propter quod semper agit Sol. Quarta ibi: Non est autem timendum. Dicit ergo, quod non solum supple nihil incorruptibilium simpliciter est ens in potentia simpliciter, sed nec eorum quae sunt ex necessitate, supple aliquid est in potentia, quia necessaria semper sunt in actu, et non possunt esse et non esse: cujus causam subdit, et quidem ipsa prima, id est, quod necessaria sunt prima inter omnia, nam si haec non essent, nihil esset utique aliorum.

Notandum, quod necessaria non solum dicuntur de sempiternis incomplexis, sed etiam in rebus corporalibus sunt quaedam necessaria complexa, puta hominem esse risibilem, et animal esse animal et hujusmodi, et de his verum est, quod non sunt in potentia contradictionis: sunt enim prima, quibus ablatis alia auferuntur, sublatis enim praedicatis necessariis, tolluntur praedicata per accidens. Vel posset hoc referri ad incomplexa necessaria, talia autem sunt Intelligentiae, quae sunt prima entia, quibus ablatis alia auferuntur, quae etiam non sunt in potentia contradictionis ad esse, et non esse, patet. Deinde cum dicit :

Neque utique motus, si quis est sempiternus ; nec si quid motum sempiternum non est secundum potentiam motum, nisi unde quo: hujus autem materiam nihil prohibet existere.

Ponit secundam conclusionem, concludens de motu sempiterno quod dixerat de substantiis sempiternis, dicens quod nec utique motus si quis est sempiternus, nec si quid est motum sempiternum; ita quod semper moveatur non est secundum potentiam motum, scilicet quod nec talis motus, nec quod movetur tali motu, est in potentia, nisi unde quo, id est, nisi ut ab hoc ubi transeat in illud ubi, motus enim est actus entis in potentia: et ideo oportet omne, quod movetur esse in potentia ad terminum motus, licet non sit in potentia ad ipsum moveri. Et subdit quod hujus autem, quod scilicet movetur motu sempiterno, nihil prohibet materiam existere, eo modo quo expositum est 8. hujus, in quadam quaestione, esse materiam in caelo, secundum viam Philosophorum. Deinde cum dicit:

Propter quod semper agit Sol, et astra, et totum caelum.

Ponit tertiam conclusionem, quae sequitur ex secunda, quia enim illud quod movetur motu sempiterno, puta caelum et astra, agit mediante motu: et ideo sequitur propter hoc quod Sol, et astra, et totum caelum semper agit, et propter hoc ex perpetuitate motus caeli, probat Philosophus perpetuitatem generationis et corruptionis, ut patet secundo de generatione, text. com. 56. et inde. Deinde cum dicit:

Non est autem timendum nequando stent quod timent qui de natura, neque laborant haec agentia, non enim inest potentia contradictionis ipsis, ut corruptibilibus motus, ut laboriosa sit continuatio motus: nam substantia materia, et potentia non actu causa hujus.

Ponit quartam conclusionem, quae etiam sequitur ex praedictis, quia enim caelum semper movetur, non est timendum, nequando stet, quod timent qui de natura, scilicet quidam Naturales Philosophi, puta Empedocles et sui sequaces, qui posuerunt mundum quandoque corrumpi, quandoque generari secundum quod nunc lis, nunc amicitia regnat, ut dictum est I. et 3. hujus. Et subdit, quod etiam haec agentia, id est, corpora caelestia, quae semper agunt, id est moventur, nec laborant in eo scilicet quod moventur, non enim inest ipsis motus secundum potentiam contradictionis, ut quandoque moveantur, et quandoque non: ut est in corruptibilibus, quae habent esse per motum ut continuatio motus sit in eis laboriosa, cujus causam subdit: nam substantia materia, et potentia, non actu causa hujus est. Vult dicere, quod causa, quare corruptibilia moventur cum labore, est, quia non sunt in actu, sed in potentia ad moveri et non moveri, nec habent ex natura, vel ex substantia sua, quod semper moveantur: patet enim quod animalia in movendo fatigantur, similiter et de aliis.

Notandum autem, quod Philosophus loquitur de perpetuitate motus secundum ea, quae novit per viam naturalem, licet nulla ejus ratio concludat necessario; quia secundum rei veritatem motus caeli aliquando incepit, et aliquando finietur, licet naturae corporis caelestis quantum est de se non repugnet continuo, et perpetuo moveri.