SUMMARIUM.

Substantias simplices esse semper actu, et totaliter sciri, vel totaliter ignorari. Infert inde quod in immobilibus non est deceptio secundum quando, quod explicat Doctor.

Et omnes sunt actu non potentia, generarentur enim utique et corrumperentur; nunc autem ens ipsum non generatur, nec corrumpitur, ex aliquo enim utique generaretur. Quaecumque igitur sunt quod vere, esse enim quid et actu, circa hoc non est decipi, sed aut intelligere aut non. Sed quod quid est quaeritur de ipsis, si talia sunt aut non.

Ea quae dixerat adaptat ad propositum ostendendum, scilicet quod verum magis est in actu quam in potentia. Ostenderat enim hoc circa composita, quatenus verum est circa compositionem et divisionem, quae actu designantur ibi esse, sed in simplicibus quatenus non est in eis falsum, sed verum tantum, propter quod non sunt in potentia, sed in actu. Dicit ergo, quod omnes, scilicet substantiae simplices et immateriales sunt actu non potentia. Cujus causam subdit, enim pro quia generarentur et corrumperentur, cum potentia sit contradictionis ;nunc autem ipsum ens, scilicet simpliciter, non generatur nec corrumpitur, ex aliquo enim utique generaretur, et sic ens simplex esset compositum, quod est contradictio manifesta, semper ergo actu sunt. Et quia verum maxime consistit circa actum, ideo subdit, quod quaecumque igitur sunt quod vere aliquid esse, et actu, puta quidditates, et formae sive substantiae simplices, et immateriales, circa hoc

non contigit decipi, id est, esse falsitatem, sed aut intelligere, puta si mente attingantur, aut non: sed supple penitus ignorantur, si nod attingantur mente, et subdit: sed quod quid est quaeritur de ipsis si talia sunt, aut non. Vult dicere, quod licet in eis non contingat decipi secundum se, contingit tamen cum de ipsis quaeritur quid est, utrum sint talia vel non, et hoc est decipi per accidens, puta si quaeratur de aliqua substantia simplici, utrum sit terra, vel aliqua substantia corporea, aut non: quod si dicatur quod sic, propter talem compositionem erit falsitas per accidens, quasi simili modo, ut inducebatur. Deinde cum dicit:

Esse vero ut verum, et non esse ut falsum, unum quidem est si componitur verum, et hoc autem si non componitur falsum, unum autem si vere ens sic est, si vero non ita, non est. Verum autem intelligere ipsa, falsum vero non est, nec deceptio, sed ignorantia, non qualis caecitas, caecitas enim est ut utique si intellectivum omnino non habeat aliquis.

Recapitulat de vero et falso, tam circa composita,quam circa simplicia, dicensquod esse vero quod supple significat ut verum, et non esse quod significat ut falsum ; unum quidem, id est, uno modo dicitur in compositis quod quidem est verum, si componitur, scilicet in re illud quod supple componit intellectus, hoc autem falsum si non componitur, scilicet in re. Unum autem, id est, alio modo est supple in simplicibus et immaterialibus, si vere ens sic est, id est, quod tunc est verum quando id quod est vere ens, id est, substantia simplex, sic est sicut intelligitur: si vero non est ita, non est

supple verum, nec intellectus est verus. Unde verum est ipsa intelligere ; falsum vero non est ibi, nec deceptio, sed ignorantia, ut supra expositum est, et exponit qualis ignorantia sit, dicens non qualis caecitas, nam caecitas est privatio potentiae visivae: unde ignorantia similis caecitati esset, si homo non haberet intellectum, per quem posset illas substantias intelligere, ideo subdit : caecitas enim est ut utique si aliquis non habeat omnino intellectum. Ex hoc apparet manifeste quod secundum mentem Aristotelis intellectus humanus non potest attingere ad cognocendum substantias simplices et immateriales, de quo ostensum est 2. hujus, quomodo habeat veritatem. Deinde cum dicit :

Palam etiam et quia de immobilibus non est deceptio secundum quando ; si quis immobilia, ut trigonum si non permutari putat, non opinabitur quandoque duos rectos habere, quandoque non ; permutaretur enim utique sed aliquid quidem, aliquid vero non, ut parem numerum primum esse nullum ; aut aliquos quidem esse, aliquos autem non esse, circa vero unum numero nec haec, non enim aliquem quidem, aliquem vero non putabit, sed verum dicet, aut mentietur, ut semper sic se habente.

Ex praedictis, infert quamdam conclusionem, dicens palam esse quod immobilibus (non est deceptio secundum quando, ut si quis immobilia, putaret esse mobilia, et contingentia aliter se habere, tunc posset decipi secundum quando, quatenus non semper sunt ; in contingentibus enim contingit decipi secundum quando, quatenus non semper sunt, puta si Socrates scribit, et hoc aliquis opinetur, potest alius decipi de eo quod opinetur ipsum non scribere quando scribit. Similiter est de aliis contingentibus, quod non contingit in rebus immobilibus, si quis putaret ea immobilia esse, ut trigonum si quis non putat permutari. Sed supple esse immobile non opinabitur ipsum, scilicet triangulum, quandoque habere duos rectos, scilicet aequipollentes et quandoque non habere duos rectos ;enim pro quia, jam ut patet permutaretur utique, supple triangulus, subdit autem, sed aliud quidem, aliud quidem non. Vult dicere, quod in rebus immobilibus contingit quandoque sub aliquo communi accipere aliquid quod sic se habet, et aliquid quod non, sicut puta sub triangulo aliquem aequilaterum, et aliquem non: et similiter sub numero pari aliquem numerum primum, aliquem non, et contingit dubitare de numero pari : utrum nullus sit primus, vel aliqui primi, et aliqui non, ideo dicit : ut parem numerum nullum esse primum, aut aliquos quidem, aliquos autem non ; dicitur autem numerus primus, quem sola unitas mensurat, et hoc modo inter numeros pares solus binarius est primus, et nullus aliorum. Hoc ergo modo contingit utique errare et decipi circa immobilia, accipiendo aliqua plura sub aliquo primo. Subdit autem, quod circa unum numero, supple in rebus immobilibus, nec hoc contingit, scilicet errare aut decipi, quantum ad hoc ; unius causam subdit : non enim supple in eodem munero aliquis putabit aliquem quidem supple sic se habere, aliquem vero non, sed

verum dicet aut mentietur, ut semper sic se habente illo, supple uno secundum numerum, quia unum numero non dividitur in multa: est ergo conclusio Philosophi quod in rebus immobilibus si quis ea putet immobilia circa idem numero, non contingit decipi, nec secundum quando, nec secundum supposita, cum illud idem numero semper similiter se habeat, licet circa diversa numero contingat decipi modo praedicto. Patet ergo ex omnibus praecedentibus conclusio principalis hujus capituli, quod cum immobilia sint semper actu, verum magis est circa actum, quam circa potentiam.