Caput XVIII.

0506D Conflixerat nuper Maximiano sene. Vel Graecos sequitur, vel excidit particula cum; vel scribi debet Maximiano seni, quomodo certare aliqui dixerunt, Virgil: Ecl. 5:

Montibus in nostris solus tibi certet Amyntas.
Apud Catullum legimus, noli pugnare duobus; et apud Am. Marcell. XV, 4, congredi barbaris: quamquam possit subaudiri particula cum.

Jam fluxisse annos quindecim . . . Videtur excidisse quibus, ut scripserit Lactantius, Jam fluxisse annos quindecim quibus in Illyricum, etc. Caeterum nihil mutandum est cum Baluzio; nam Illyricum stricte sumptum non fuit ad ripam Danubii, verum ad mare Adriaticum, quod et inde Illyricum dicitur: deinde non modo Illyricum, sed totus ille tractus usque ad Pontum Galerio commissus fuit. Aur. Victor: Illyrici ora usque ad Ponti fretum Galerio commissa; atque 0507A Carpos et Bastarnas ad Danubium habitantes post debellatum Narsea vicit. Scio quidem Illyricam sese longe lateque extendisse his, et maxime sequentibus temporibus; docetque id illustrissimus antistes Petrus de Marca in dissert. de Constantinopolitano Patriarchatu, atque ita Baluzium emendationem suam defendere posse: sed quid opus praeter necessitatem aliquid mutare?

Erat autem Maximiano filius Maxentius. Herculio igitur natus fuit Maxentius. Sed Trist., t. III, p. 376, ex Juliani orat. I, pag. 9, notat Eutropiam interrogatam si Maxentius ipsius filius esset, respondisse illum sibi natum esse ex quodam Syro: quod si verum, Maxentius non filius, sed privignus Herculii, vel Herculio suppositus fuit. Sed nihil ego quidem tale apud Julianum reperio; isque tantum memorat nonnullos Orientalium narrasse sese aviam Constantii, Constantini Magni filii, avo materno, id est Herculio, conjugem dedisse; quia scilicet Eutropia erat Syra, et ex ea Faustam sustulerat Herculius, Constantini Magni 0507B uxorem: qua de re pluribus agam ad cap. 39.

Solitus sit adorare. Scilicet Diocletianus adorari sese primus voluit; cum ante imperatores salutarentur. Eutropius IX, 16: Imperio Romano primus regiae consuetudinis formam magis quam Romanae libertatis invexit, adorarique se jussit, cum ante eum cuncti salutarentur. Hieron in Chron.: Primus Diocletianus adorari se ut deum, et gemmas vestibus calceamentisque inseri jussit, cum ante eum omnes imperatores more judicum salutarentur; et chlamydem purpuream a privato habitu plus haberent: qualia etiam apud Jornandem, et alios legas. Diocletiani mores proculdubio secuti sunt Herculius et Galerius; nec videtur culpandus esse Maxentius, quod divinum honorem imperatoribus reddere noluerit, non minus scilicet ac Macedones, qui ita etiam adulari Alexandro Magno noluerunt: adeo ut non videam, quare superbum et contumacem illum hoc respectu vocet Lactantius; nisi forte mos adorandi a Diocletiano incoeptus in consuetudinem abierit, et 0507C Constantino aliisque etiam usitatus fuerit.

Utrique invisus. Idem traditur in Epitome Victoris: Is Maximianus carus nulli unquam fuit, ne patri aut socero quidem Galerio: ubi legendum esse Maxentius constat ex Paulo Diacono; notavitque Valesius ad Excerpta, quae cum A. Marcell. edita sunt.

Constantinus . . . Nihil mirum huic favere Diocletianum, quippe quem pater Constantius Nicomediam ad eum miserat παιδευθησόμενον, erudiendum, teste Praxagora apud Photium; vel ut in aula imperatoris, et sub oculis quasi ejus, quem diligentissimum et solertissimum principem vocat Eutropius, addisceret quae ipsi quandoque ad imperandum futura essent necessaria. Alii eum obsidem narrant fuisse; et certe talis etiam haberi potuit. Excerpta Valesii: Hic igitur Constantinus natus Helena matre vilissima in oppido Naiso, atque eductus, quod oppidum postea magnifice ornavit, litteris minus instructus, obses apud Diocletianum et Galerium, sub iisdem fortiter in Asia militavit. Quod proculdubio factum fuit, cum Galerius adversus Narsen 0507D bellaret, et Diocletianus Aegyptum rebellantem recuperaret. Nam comitem eum Diocletiano haesisse legimus in Politia sanctorum patrum Metrophanis et Alexandri apud Photium, p. 1406: Se autem vidisse (narrat) Constantinum ἐν τοῖς ἐφέβοις τελοῦντα in Palaestina, cum Diocletiano Aegypto bellum inferenti adesset; quod bellum moverat seditio: id quod etiam tradit Paulus Diaconus lib. X, nec non Euseb. lib. I, cap. 19 de Vita Constantini; qui et eum a sese ibi visum fuisse memoriae mandat.

Sanctissimus adolescens. Id est, integrae et probae vitae, qui servabat justitiam, et moribus bonis praeditus erat. Aput Vell. II, 53, eo sensu Pompeius vocatur sanctissimus et praestantissimus vir; et cap. 29, innocentia eximius, sanctitate praecipuus. Plurima in medium tam ex auctoribus, quam inscriptionibus afferri possent exempla: sed illud esset otio suo abuti. In his autem saepe occurrunt, Sanctissimus maritus, sanctissima 0508A uxor, eoque elogio conjuges testantur mortuam, vel mortuum, continenter, sancte et pudice vixisse. Neque enim erudito viro assentior, qui in inscript. Gratianopolitanis arbitratur Valerium quemdam Valerianam uxorem suam consecrasse, eamque propterea Sanctam vocare. Nam nihil aliud hoc epitheton significat, quam mulierem eam caste vixisse; quomodo Catullus Junonem nominat sanctam conjugem Jovis.

Qui enim me privatus contempsit. Atqui jam dignitate auctus, tribunus ordinis primi, et simul filius Caesaris erat; qualem certe nos hodie privatum non vocaremus. Locus hanc in rem est elegantissimus apud Horat. lib. III, Od. 8, quem viros eruditissimos non satis intellexisse arbitror:

Negligens ne qua populus laboret,
Parce privatus nimium cavere, et
Dona praesentis rape laetus horae, et
Linque severa.
0508B Martias kalendas celebrat poeta, quia iis prope occisus fuerat ab arbore, uti patet ex II, 13, hortaturque Maecenatem, ut anniversario illo die sese propter sospitem amicum exhilaret, mittatque curas civiles super urbe; idque eo magis, quia Daci et Cantabri victi, Medi et Parthi inter se infestis armis concurrebant, et Scythae parabant domuitionem. Haec cum ita sese habeant, adjicit: parce privatus nimium cavere: id est, ne nimis saluti urbis atque adeo imperii intentus sis; vel ne nimium, ut alibi loquitur, sollicitus urbi timeas, cum, non sis imperator, et penes quem sit summa rerum, sed privatus. Scilicet postquam Romano res ad unum delata est, omnes alii, licet maximis dignitatibus honoribusque ornati, respectu principis privati dicebantur. Hoc est quod Claudius apud Tac. II A., 31, identitem interrogat, an ipse imperii compos? an Silius privatus esset? id est, num nondum esset factus imperator? Sic privata spectacula apud Sueton: Ner. 21, optime interpretantur Torrentius et Casaub. 0508C quae ab aliis, licet magistratus forent, quam imperatore, edebantur; eodemque sensu Tac., c. 39, Agricolam privatum appellat, licet cum imperio Britannias obtineret. Libera Rep. is privatus dicebatur, qui non erat cum imperio, vel illud deposuerat, licet alios honores obtineret, uti ex Suetonio, Caesare, Cicerone et aliis constat; cumque Caesares vel imperatores soli imperium obtinerent, reliqui mandata signa ferrent, uti eleganter canit Statius, atque adeo magistratus jurisdictionem a Principe acciperent, recte illi privati dicti sunt. Parce igitur, Maecenas, cum ad te cura imperii non pertineat, sed ad Augustum, tanta semper cura providere, ne quid detrimenti populus Romanus negligens accipiat. Negligentem populum interpretor, salutis suae negligentem, otio, ludis et desidiae deditum. Notum est Tacitum initio Annalium notare, Augustum, ubi militem donis, populum annona, cunctos dulcedine olii pellexit, munia senatus, magistratuum, legum, in se traxisse, nullo adversante; et Juvenalem Sat. 10 canere:

0508D . . . . Jampridem ex quo suffragia nulli
Vendimus, effugit curas, nam qui dabat olim
Imperium, fasces, legiones, omnia, nunc se
Continet, atque duas tantum res anxius optat,
Panem et circenses.
Notandum insuper privatum interdum militi opponi, et tunc significare paganos, vel qui militiae nomen non dederant. Ipse Lactantius hoc me docuit paulo ante: probis moribus, et comitate singulari, a militibus amaretur, a privatis et optaretur. Hac occasione facere non possum, quin Ciceronem simul illustrem. Illi, qui de Jure pontificio scripserunt, quaerunt, num Pontifex Max. veteris Romae privatus sit; multusque est in hac re explicanda Muretus ad 1 Catil., in qua Cicero ita loquitur: An vero vir amplissimus P. Scipio, Pontifex Max., Ti. Gracchum mediocriter labefactantem statum Reip. Privatus interfecit? Ego, ut quaestionem Mureto, Gutherio et Bosio relinquam, arbitror eum 0509A frustra fluctuare, et Ciceroni nunquam venisse in mentem dicere hoc loco Pont. M. esse privatum: sed P. Scipionem, qui postea factus est P. maximus, seditionem Gracchi compescuisse, cum adhuc esset privatus. Sic clare eum, et absque ambagibus, privatum facit, 1 de Offic.: Nec plus Africanus singularis, et vir, et imperator in excidenda Numantia reip. profuit, quam eodem tempore P. Nasica Privatus. cum Tib. Gracchum interemit. Et licet Appianus, I Bel. Civ., scribat Romanis ducem fuisse Scipionem pont. maximum, καὶ πρῶτος αὐτοῖς ὁ μέγιστος ἀρχιερεὺς λεγόμενος ἐξῆρχε τῆς ὁδοῦ Κορνήλιος Σκιπίων ὁ Νασικᾶς, et Gracchanos cessisse tanto viro, vel κατ᾽ ἀξίωσιν ἀνδρὶ ἀρίστῳ, mihi tamen contrarium plane verum videtur, et major est Velleii auctoritas, qui II, 3, scribit: P. Scipionem Nasicam privatum et togatum haec fecisse, atque ob eas virtutes primum omnium pont. maximum absentem esse factum. Compescuit igitur Scipio seditionem privatus, et propter tam egregium facinus pontificatum maximum meruit; et quia eam dignitatem paulo post 0509B adeptus est, auctores, tempora non satis rite distinguentes, eum scripserunt Gracchum occidisse, cum pontifex maximus foret. P. Licinius Crassus dives pont. max. bello contra Aristonicum gesto periit. Epitome Livii 59: P. Licinius Crassus cos., cum idem pont. max. esset (quod nunquam antea factum erat), extra Italiam profectus, praelio victus, et interemptus est. Et quidem coss. Appio Claudio et M. Perpenna, teste Julio Obsequente, cap. 87, id est A. U. C. DCXXIII, cum anno priore Crassus fuisset consul, eodemque in bellum esset profectus, quo ipso anno eum alii etiam periisse volunt. Nullo igitur modo potuit Scipio seditione Gracchana, quae repressa est anno 620 vel 621, pontificatum maximum gerere: sed occiso Licinio Crasso, primum is honore ipsi oblatus est, et quidem absenti, quippe qui, ut invidiae subtraheretur, per speciem legationis in Asiam ablegatus erat, quemadmodum testatur auctor de Viris Illustribus.

Fideliter praebuit. Nimirum stipendia, annonam militarem, 0509C quam praebendam vocant auctores varii. Dubitavi, fateor, num legi possit praefuit: sed priorem explicationem me haud invito amplectitur Columbus; quamquam loca, quae laudat, sibi adjunctam habeant rem quae praebebatur, qualia et apud Terent., Ciceron., Horat. aliosque occurrunt. Sed ut praebere hoc loco absolute ponitur, ita et praebitores in codice Theodos. dicuntur provinciales, qui angarias et vehicula praebebant ad cursum publicum in certis provinciis, explicante Jac. Gothofredo.

Induatur. Nimirum purpuram, quae signum erat imperatoriae et Caesareae dignitatis. Ita c. 20 et 28 contrario sensu absolute exuere dixit; pro imperium deponere.

Nomen ex parte mutaverat . . . Locus hic obscurus, et, si quid video, corruptus est; ita tamen, ut levissima mutatione in integrum restitui possit. Dicit igitur Lactantius Galerium Maximianum affinis sui Daiae vel Dazae nomen mutasse, quia et ipsius nomen ante mutaverat Diocletianus: unde scribo, quem recens 0509D jusserat Maximinum vocari de suo nomine. Nam et ipsi Diocletianus nomen ex parte mutaverat ominis causa, quia Maximianus fidem summa religione preastabat. Scilicet Galerius Maximianus ante dictus fuit Galerius et cognominatus Armentarius, quia, ortus parentibus agrariis, pastor armentorum fuerat. Inde hoc illi cognomeu tribuitur ab Aur. Victore in Caesar.: His de causis Julium Constantium, Galerium Maximianum, cui cognomen Armentario erat, Caesares creavit; et in Epitome: Constantium et Galerium Maximianum, cognomento Armentarium, Caesares creavit. Nam quamvis diserte non trada: Galerium ante adeptam Caesaris potestatem Armentarium fuisse appellatum, tamen illud affirmare non dubito; quia verosimile non est aliquem ausurum fuisse eum ita cognominare, postquam ad id honoris fastigium erat elatus: licet non diffitear, mox in eadem Epitome eum, jam Caesarem, sic appellari. Ex parte 0510A igitur, id est, cognomen Armentarii mutavit Diocletianus, illumque, retento Galerii nomine, vocavit Maximianum; idque ominis causa, quia sperabat eum tam fidum sibi futurum, ac erat Maximianus, cujus nomen alteri dabat, Herculius, de cujus fidelitate ita loquitur Victor: Maximianum statim fidum amicitia, quanquam semiagrestem, militia tamen atque ingenio bonum, imperatorem jubet. In Epitome tamen, carus nulli, ne patri aut socero quidem Galerio, fuisse dicitur. Sed cum Herculius non fuerit filius Diocletiani, nec Galerium habuerit socerum, legendum utique est: Is Maxentius carus nulli unquam fuit; uti supra memini me monere, docuitque non modo Valesius, verum etiam Baluzius.

Hominis causa. Corrupte, ut jam innuimus, pro ominis causa. Idem autem vitium etiam est apud Schol. Juven. ad Sat. II, v. 142. Steriles mulieres februantibus Lupercis sese offerebant, et ferula verberabantur. Hoc homine, qui, etc., ubi scribe: verberabantur, hoc omine; qui. Reliqua absque mss. ope non videntur 0510B sanari posse.

Meus est affinis. Laxo sensu haec vox sumitur pro sororis filio. Occurrit eadem in nummo, quem vulgavit du Cange in Famil. Byzant. Imp. Maxentius. Divo. Constantio. Adfini: erat autem Maxentius frater ex matre Flaviae Maximianae Theodorae, uxoris Constantini.