SUMMARIUM.

Describit contrarietatem, explicatque inductive, docens maximam esse tantum inter extrema, et explicans eam esse perfectam differentiam, et quomodo unum tantum uni est contrarium, quia contrarietas est una distantia cujus tantum duo possunt esse ultima extrema.

Quoniam autem differre contingit ab invicem differentia plus et minus, est aliqua maxima differentia.

Postquam Philosophus determinavit de differenti generaliter, nunc determinat de contrarietate, quae est quaedam differentia. Circa quod duo facit : Primo ostendit quod contrarietas est maxima differentia. Secundo inquirit qualiter contraria differant : utrum scilicet genere vel specie. Secunda ibi: Diversa vero. Prima in duas. Primo determinat de contrariis quantum ad extrema. Secundo quantum ad media. Secunda ibi: Quoniam vero contrariorum. Prima in duas : quia primo investigat quae sit natura contrarietatis. Secundo excludit quaedam dubia circa dicta. Secunda ibi : Quoniam vero unum. Prima in duas : quia primo inquirit de contrarietate in se, scilicet quid sit. Secundo determinat de contrarietate per comparationem ad alias species oppositionis. Secunda ibi : Prima vero contrarietas. Prima in duas. Primo ponit definitionem contrarietatis. Secundo reducit omnes alias definitiones contrariorum ad definitionem contrarietatis suppositam. Secunda ibi : Necesse autem alios terminos. Prima in duas : Primo praemittit contrarietatis definitionem. Secundo infert quaedam corollaria ex praedictis. Secunda ibi : At vero manifestum. Prima in duas : Primo praemittit quoddam necessarium. Secundo ex illo concludit definitionem contrarietatis. Secunda ibi : Et hanc dico. Dicit Crgo, quod quoniam pro quia, differentia, id est, ea quae differunt, contingit ab invicem

differre plus et minus, sequitur quod est aliqua maxima differentia. Ratio hujus assignatur, quia aliter esset procedere in infinitum, nisi esset dare aliquam maximam differentiam, qua major nequit esse : ubicumque ergo est majus et minus, ibi est dare maximum. Deinde cum dicit :

Et hanc dico contrarietatem, quia vero maxima est differentia, palam ex inductione ; genere namque differentia non habent viam invicem, sed distant magis et incomparabiliter ; differentibus vero specie, generationes ex contrariis, sunt ut ultimis: ultimorum vero distantia maxima est, quare et quae contrariorum.

Ponit definitionem contrarietatis, dicens quod hanc, scilicet maximam differentiam dico contrarietatem ; haec ergo est definitio ejus, quia scilicet contrarietas est maxima differentia, quam definitionem exponit, dicens quod vero ipsa, scilicet contrarietas est maxima differentia, palam ex inductione. Differentia enim, id est, illa quae differunt genere, non habent viam ad invicem, id est, transmutationem, sed distant magis inconferibiliter, id est, ea quae differunt genere non sunt conferibilia, id est comparabilia mutuo; sed distant plus quam oportet ad hoc quod in eis possit accipi differre secundum magis et minus, et ad hoc quod possit esse via, sive transmutatio mutua ab uno in aliud, nec per consequens in eis est maxima differentia: inter ea enim quae maxime differunt intelligitur quaedam via transmutationis mutuae, per hoc quod prius magis differunt, et postea minus. Et subdit quod in differentibus vero

specie, oportet supple esse maximam differentiam, cujus causam tangit, quia generationes fiunt et sunt ex contrariis mutuo, ut ex ultimis ; quod dicit pro tanto, quia quandoque generatur medium ex extremo, vel e converso, puta rubeum ex albo, vel e converso: quandoque generatur medium ex medio, puta croceum ex livido, vel econverso. Istae tamen generationes non sunt ex ultimis, patet, quia potest ulterius procedi usque ad alterum extremum, ideo dicit quod generationes ex contrariis sunt ut ex ultimis, ut cum ex albedine generatur nigrum vel e converso: et subdit quod ultimorum vero distantia maxima est, quare supple et differentia et distantia, quae est contrariorum, est similiter maxima, et habetur propositum. Deinde cum dicit:

At vero maximum in unoquoque genere perfectum, maximum enim cujus non est excessus, et perfectum cujus non est adhuc extra sumere aliquid possibile, finem enim habet perfecta differentia, sicut et alia, eo quod finem habeant perfecta dicuntur, nihil autem extra finem, ultimum autem in omni,et continet, propter quod nihil extra finem, nec eget aliquo quod est perfectum.

Quod qufdem ergo contrarietas est differentia perfecta, ex his palam.

Infert ex praedictis quaedam corollaria, et sunt duo. Secundum ponitur ibi: His autem entibus. Prima in duas : quia primo concludit corollarium. Secundo excludit quoddam dubium sive ponit quoddam notandum. Secunda ibi : Multipliciter autem dictis. Primum corollarium est quod contrarietas est perfecta differentia, quod probatur sic : nam illud quod est maximum in unoquoque genere, est idem quod perfectum: sed contrarietas est maxima differentia, ergo est perfecta differentia. Major patet ex hoc, quia maximum dicitur quia non exceditur: perfectum dicitur extra quod non potest aliud sumi, nam omnia dicuntur perfecta ex hoc, quod perveniunt ad finem, extra autem finem rei nihil est. Ex quo patet quod eadem videtur definitio maximi et perfecti. Dicit ergo, quod at vero maximum in unoquoque genere est perfectum, quod probat quia maximum quidem dicitur cujus non est excessus, et perfectum cujus non est possibile adhuc aliquid extra sumere, quod patet: quia differentia perfecta habet finem, sicut et alia dicuntur perfecta eo quod habeant finem, id est, pertingant ad finem, quia extra finem nihil est; ultimum enim in omni re, et illud quod continet rem, est supple finis, quare extra finem nihil est nec id quod perfectum est eget aliquo. Concludit ergo quod quidem contrarietas perfecta est differentia, palam est ex his, ex hoc scilicet quod est maxima. Deinde cum dicit:

Multipliciter autem dictis contrariis sequetur quod perfecte ita sicut utique quod est contrariis esse extiterit ipsis.

Ponit quoddam notandum, quod potest esse remotio dubii: crederet enim forte aliquis quod omnia contraria essent perfecta differentia, quod removet dicens, quia multipliciter dictis contrariis, ut dicetur inferius, sequitur quod perfecte est supple differentia, itaque ut utique extiterit esse ipsis contrariis. Vult dicere, quod cum contraria dicantur multipliciter, non. aequaliter omnia erunt perfecte differentia, sed eo modo quo competit eis esse contraria, competit et perfecte differre, quia quibusdam, scilicet per prius, quibusdam secundario et per posterius. Deinde cum dicit:

His autem entibus palam quod non contingit uni plura contraria esse, nec enim ultimo ulterius ; et erit utique aliquid, nec distantiae unius plura sunt quam duo ultima.

Ponit secundum corollarium, scilicet quod unum tantum uni est contrarium et non plura, quod probat per duas rationes. Secunda ponitur ibi : Totaliter autem. In prima parte intendit talem rationem: Unius distantiae sunt tantum duo ultima, sed contrarietas est quaedam distantia ultimorum, cum sit maxima ; ergo habet tantum duo ultima, et per consequens tantum unum uni contrariatur. Dicit ergo, quod his autem entibus, id est, sic se habentibus ut dictum est palam quod non contingit plura quam duo ultima.

Notandum, quod ex hoc loco potest sumi argumentum ad probandum illam unitatem naturae specificae, quae est minor quam unitas numeralis, de qua dictum est quaestione de universali, nam unius contrarietatis sunt duo extrema, ut hic dicitur: sed certum est quod ista extrema non sunt duo secundum solam unitatem numeralem, quia tunc hoc album huic nigro esset tantum contrarium, quod est falsum: oportet ergo quod quodlibet extremum contrarietatis sit unum aliqua unitate communiori, quae est minor unitate numerali, haec est unitas naturae specificae:

sic enim albedo in specie contrariatur nigredini in specie, et est unum uni contrarium. Deinde cum dicit:

Totaliter autem si est contrarietas differentia: differentia vero duorum, quare et perfecta.

Ponit secundam rationem quae talis est differentia est aliquorum duorum : sed contrarietas est quaedam una, et maxima differentia: ergo erit duorum, et per consequens unum uni tantum contrariatur. Dicit ergo, quod totaliter autem, id est, generaliter si contrarietas est differentia, differentia vero est duorum: sequitur quod contrarietas est perfecta differentia, et per consequens duorum, et tunc idem quod prius. Deinde cum dicit :

Necesse autem, et alios terminos esse veros contrariorum, etenim plurimum differt perfecta differentia. Genere autem differentibus non est magis extra accipere his quae specie; ostensum est enim quia ad ea quae sunt extra genus non est differentia, horum autem haec maxima, et in eodem genere plurimum differentia contraria ; maxima namque differentia horum quae perfecta, et quae in eodem susceptibili plurimum differentia: eadem enim est materia contrariis, et quae sub eadem potentia plurimum differentia, etenim scientia circa unum genus quae una, in quibus perfecta differentia maxima.

Reducit omnes definitiones datas de contrariis ad definitionem contrarietatis suppositam,dicens quod per illam omnes aliae verificantur, et sunt quatuor, quarum primam ponit, dicens quod necesse est autem alios terminos, id est, definitiones contrariorum esse veros per primam, scilicet definitionem, etenim pro quia, perfecta differentia plurimum differt. Per hoc innuit primam definitionem contrariorum, quae est, quod contraria sunt quae plurimum differunt, hoc enim apparet esse verum ex praedictis: ostensum est enim quod contrarietas est differentia perfecta, perfecta autem differentia facit plurimum differre: namque pro quia, in differentibus genere non est magis extra accipere, id est, non contingit aliquid accipere magis differens, et his quae specie. Ostensum enim, scilicet est quia ad ea quae sunt extra genus non est differentia, scilicet sed diversitas, horum autem, id est, in his quae differunt speciei, haec scilicet differentia est maxima, quae scilicet est contrariorum, ex quo patet quod contraria sunt quae plurimum differunt. Secunda definitio est, quod contraria sunt plurimum differentia in eodem generet hoc etiam verificatur ex dictis, namque differentia horum, quae scilicet sunt sub eodem genere, est illa quae est perfecta differentia. Contrarietas autem, ut ostensum est, est perfecta differentia, ex quo patet quod contraria sunt in eodem genere plurimum differentia. Tertia definitio quod supple contraria sunt quae in eodem susceptivo plurimum sunt differentia, hoc enim verificatur ex dictis; enim pro quia, eadem est materia contrariis, cum habeant ad invicem transmutationem, ut praedictum est, et per consequens habent esse circa idem susceptivum. Quarta definitio est, quod supple contraria sunt quae supple sub eadem potentia, id est, sub eadem scientia sunt plurimum differentia, scientia enim dicitur potentia rationalis, ut patet 9. hujus; haec autem definitio verificatur ex praedictis, etenim pro quia, scientia quae est una, est circa unum genus. Contraria autem sunt in eodem genere, ut ostensum est, et sub una scientia vel potentia: et subdit in quibus, scilicet contrariis est perfecta differentia et maxima, ex quo colligitur quod contraria sunt quae sub una scientia, vel potentia sunt plurimum differentia.

SUMMAE SECUNDAE