SUMMARIUM.

Contrarietatem dicere privationem et habitum, et distingui a contradictione ad quam comparatur, secundum convenientiam et differentiam. Vide 5. hujus text. 19. Non omnem privationem esse contrarietatem, sed bene e contra : quod quomodo verum sit, bene explicat Doctor, et quae contraria habent, et quae carent medio.

Prima vero contrarietas habitus et privatio est, sed non omnis privatio; multipliciter enim dicitur privatio, sed quaecumque perfecta fuerit.

Postquam Philosophus determinavit de contrarietate in se ostendens quid sit, nunc determinat de ipsa in comparatione ad alias species oppositionis. Circa quod duo facit : Primo proponit intentum. Secundo probat ipsum quantum ad aliquid quod dimiserat non probatum. Secunda ibi : si itaque generationes. Prima in tres : Primo comparat contrarietatem ad privationem. Secundo ad contradictionem. Tertio etiam comparat privationem ad contradictionem. Secunda ibi: Si igitur opponuntur. Tertia ibi : Privatio vero quaedam. Prima in duas: primo proponit quod privatio et habitus sunt principium contrarietatis. Secundo exponit quomodo ex prima contrarietate alia contraria deriventur. Secunda ibi : Alia

autem contraria. Dicit ergo, quod prima vero contrarietas, id est, princi-

pium contrarietatis est habitus et privatio quatenus scilicet in omni contrarietate includitur privatio et habitus ex eo, quod unum contrarium habet rationem imperfecti, et privationis respectu alterius, ut nigrum respectu albi, et subdit : sed non omnis privatio habet supple rationem contrarii, multipliciter enim dicitur privatio, sed quaecumque, scilicet perfecta fuerit, illa supple habet rationem contrarii.

Notandum quod stricte loquendo, non omnis privatio habet rationem contrarii, puta illa, quae est

mediorum ad extrema, nam talis privatio non est perfecta cum aliqua sit major illa, scilicet quae est extremi ad extremum ; et talis habet rationem contrarii modo praedicto, sicut ait Philosophus in littera sicut patet. Deinde cum dicit:

Alia autem contraria secundum hoc dicentur, hoc quidem per habere; illa vero per facere aut factiva esse, alia autem per acceptiones esse, et abjectiones horum, aut aliorum contrariorum.

Ostendit quomodo ex prima contrarietate, quae est privatio et habitus modo praedicto alia contraria deriventur, dicens quod alia autem contraria dicuntur secundum hoc, et hoc differenter, hoc quidem per habere, sicut album et nigrum quae habent in se inclusam privationem et habitum ; illa vero per facere, puta dealbans et denigrans, quae actu faciunt privationem et habitum ; aut per factiva esse, id est, per hoc quod habent virtutem, qua possunt facere privationem et habitum, ut dealbativum et denigrativum: alia autem per acceptiones esse, puta dealbari et denigrari aut, quia sunt abjectiones, id est corruptiones, horum, puta corruptio albedinis et corruptio nigredinis, et subdit : aut aliorum contrariorum, id est, posteriorum a primis. Vult dicere, quod non solum dicuntur contraria aliqua ex hoc, quod habent dictas habitudines ad dicta contraria, sed etiam si habent eas ad contraria posteriora quae sequuntur, puta si cygnus, vel corvus . dicantur contraria ex hoc, quod habent album et nigrum, quae dicuntur contraria per hoc quod habitum, et privationem includunt. Ex his patet, quod contraria multipliciter dicuntur, ut superius dicebatur in littera. Deinde cum dicit:

Si ergo opponuntur. contradictio, privatio et contrarietas, et ad aliquid, horum autem primum contradictio ; contradictionis autem nihil est medium ; contrariorum autem contingit, quod quidem non idem contradictio, et contraria palam.

Comparat contrarietatem ad contradictionem, ostendens quod contrarietas non est contradictio, per talem rationem : Contradictioni repugnat habere medium: sed contrarietati non repugnat habere me dium, ergo contrarietas non est contradictio. Dicit ergo si pro quia,

igitur aliqua supple opponuntur, vel sicut contradictio, vel sicut privatio, vel ut contrarietas, vel ut ad aliquid , haec enim sunt quatuor species oppositionis, horum autem primum est contradictio. Et subdit contradictionis autem nihil est medium; contrariorum autem convenit, scilicet esse medium, ex quo concludit, quod quidem igitur contradictio non est contrarietas, palam est.

Notandum, quod contradictio dicitur esse primum inter species oppositionis ex hoc, quod concluditur in aliis oppositis; nam unum oppositum includit negationem alterius, sicut non album includitur in nigro, et e converso, et non videns includitur in caeco, et e converso, et sic de aliis ; et ex hoc forte accidit, quod quaelibet opposita repugnant simul esse, sicut affirmatio et negatio numquam se simul patiuntur. Deinde cum dicit:

Privatio vero contradictio quaedam est : aut enim quod impossibile est totaliter habere, aut si quod aptum natum habere, non habeat privatum, aut totaliter, aut aliqualiter determinatum est ; multipliciter enim jam hoc dicimus, sicut divisum est a nobis in aliis; ergo privatio quaedam est contradictio, aut in potentia determinata, aut concepta cum susceptivo.

Comparat privationem ad contradictionem penes convenientiam et differentiam. Circa quod duo facit: primo facit quod dictum est. Secundo concludit quamdam conclusionem ex praedictis. Secunda ibi : Quapropter contradictionis. Dicit ergo quod privatio est quaedam contradictio, quia privatum est, aut quia impossibile est habere totaliter, puta si dicatur lapis insipiens, vel privatus sapiem tia ; aut alio modo quod non habet quodcumque aptum natum est habere, puta si homo non habet visum, et hoc potest esse dupliciter : aut ut totaliter, id est, quomodocumque non habeat, aut aliqualiter determinatum, id est, si non habeat cum aliqua determinatione, puta si non habeat tempore determinato, vel quia imperfecte habet, ut imperfecte videns caecus dicitur, et sic de aliis determinationibus. Ideo subdit quod multipliciter enim jam hoc dicimus, scilicet privationem sicut divisum est a nobis in aliis, scilicet in 5. et in 9. hujus, t. c. 27. t. c. 3. unde concludit quod privatio ergo est quaedam contradictio, aut in potentia determinata, scilicet ad habitum, aut concepta cum susceptivo. Vult dicere quod ex praedictis patet quod privatio est quaedam contradictio, nam aliquid dicitur privatum ex hoc, quod non habet; privatio tamen non est contradictio simpliciter et absolute, sed contradictio quaedam. Cujus ratio est, quia contradictio, quantum est de se, verificatur tam de ente quam de non ente; vere enim dicitur quod non ens non videt, et quod lapis non videt, et ideo contradictio, quantum est de se, non requirit existentiam subjecti apti. Privatio autem necessario requirit subjectum, vel simpliciter, vel subjectum aptum, et ideo non ens non potest dici caecum: ideo dicit Philosophus quod privatio, aut erit in potentia determinata cum aptitudine, scilicet ad habitum, aut saltem concepta cum susceptivo, id est, cum subjecto, esto quod non habeat aptitudinem ad habitum, eo modo quo lapis dicitur esse caecus: et ideo privatio est contradictio non absolute, sed contradictio quaedam, ut dicitur Philosophus in littera. Deinde cum dicit:

Quapropter contradictionis quidem non est medium, sed privationis alicujus: est aequale namque aut non aequale omne: aequale vero aut inaequale non omne, nisi solum in susceptivo aequalitatis.

Concludit quamdam conclusionem ex praedictis dicens : quapropter, quia supple sic est quod contradictio verificatur tam de ente quam de non ente. Privatio autem supponit subjectum, ideo contradictionis non est medium ;namque pro quia, omne supple tam ens quam non ens,aut est aequale aut non aequale, quae scilicet sunt contradictoria: aequale vero aut inaequale, quae scilicet sunt privative opposita, non omne nisi solum in susceptivo aequalitatis.

Notandum, quod ut dictum fuit in quarto hujus, medium inter opposita dupliciter potest intelligi: uno modo secundum formam, alio modo secundum subjectum. Primo modo est medium inter quaedam contraria. Exemplum, inter albedinem et nigredinem est aliqua forma media,puta rubedo et palledo. Secundo modo est medium inter privative opposita, et etiam inter contraria immediata, non autem primo modo. Exemplum, lapis est quoddam subjectum, quod nec est videns nec caecum: iterum nec est pater,nec est filius, nec est sanus, nec aeger, et tamen non est dare al quam formam mediam inter visum et caecitatem, nec inter paternitatem et filiationem, nec inter sanitatem et aegritudinem, contradictoria vero utroque modo carent medio; non enim est aliqua forma media, nec aliquod subjectum, de quo non verificetur alterum contradictoriorum. Cum ergo ait Philosophus, quod alicujus privationis est medium, intelligendum est de medio, non secundum formam, sed secundum subjectum: non enim omne subjectum est aequale vel inaequale, nisi de subjecto apto nato susceptivo aequalitatis. Deinde cum dicit :

Si itaque generationes ipsi materiae ex contrariis fiunt, aut ex specie, et ex speciei habitu, aut privatione aliqua speeiei et formae, palam quia contrarietas privatio quaedam, et utique omnis.

Probat quod prius dixerat, scilicet quod privatio et habitus est principium contrarietatis, quod supra dimiserat non probatum. Circa quod duo facit : primo probat intentum syllogistice. Secundo inductive. Secunda ibi: Palam autem per inductionem. Prima in duas : primo facit quod dictum est. Secundo ostendit quod non omnis privatio est contrarietas, haec enim duo fuerunt superius proposita. Secunda ibi : Privatio vero non omnis. In prima parte intendit talem rationem : illa ex quibus fiunt generationes sunt contraria, nam omnis motus, et mutatio est inter contraria, vel media prout habent rationem contrariorum: sed ex privatione et habitu fiunt generationes, ergo privatio et habitus sunt quaedam contrarietas. Dicit ergo, si pro quia, itaque generationes fiunt ipsi materiae, ut subjecto ex contrariis, ut ex terminis; quia supple omnis generatio, aut erit supple ex specie, id est, forma, aut habitu

speciei, quod est idem, aut ex privatione aliqua speciei et formae, quia inquam sic est, palam est quia omnis contrarietas erit quaedam privatio. Deinde cum dicit:

Privatio vero non omnis forsan contrarietas, causa vero, quia multipliciter contingit privari privatum, ex quibus enim permutationes extremis, contraria.

Ostendit quod non omnis privatio sit contrarietas, per talem rationem : Contrarietas est maxima distantia, sed non omnis privatio est maxima distantia, nam media includunt privationem extremorum, a quibus non maxime distant: ergo, etc. Dicit ergo quod non omnis forsan privatio est contrarietas ;causa vero est, quia multipliciter contingit privatum privari, supple vel sine distantia ultimorum, vel mediorum ad ultima, sive etiam mediorum inter se; contraria vero sunt haec ex quibus fiunt permutationes, ut extremis, id est, ultimis. Deinde cum dicit :

Palam autem, et per inductionem, omnis enim contrarietas habet privationem alterius contrariorum, sed non similiter omnia, nam inaequalitas aequalitatis, dissimilitudo similitudinis, et malitia virtutis.

Probat propositum inductive. Circa quod duo facit: quia primo ostendit propositum in singulis contrariis inducendo. Secundo ad prima contraria reducendo. Secunda ibi: Sufficit autem. Prima in tres : primo manifestat propositum. Secundo probat quoddam suppositum. Tertio ex dictis infert quamdam veritatem. Secunda ibi: Differt autem. Tertia ibi: Quapropter horum.

Dicit ergo, quod palam autem per inductionem supple quod contrarietas sit privatio, omnis enim contrarietas habet privationem alterius contrariorum ; dictum est enim supple quod unum contrariorum habet rationem imperfecti et privationis respectu alterius; sed non similiter omnia, id est, quod non est similiter in omnibus contrariis,quod scilicet unum est privatio alterius. Et subdit ad probandum inductive, quod unum contrariorum sit privatio alterius: nam inaequalitas est supple privatio aequalitatis, et dissimilitudo similitudinis, et malitia virtutis. Deinde cum dicit :

Differt autem, ut dictum est, hoc quidem enim si solum privatum, hoc autem si est, aut quando, aut in quo, ut si aetate aliqua, aut principali, aut omnino.

Probat quoddam suppositum, scilicet quod non similiter est in omnibus contrariis, quod unum sit privatio alterius dicens, quod differt autem, ut dictum est: cujus causam subdit, enim pro quia, aliud supple dicitur privari aliquo si est solum privatum, id est, ex hoc quod est privatum quocumque modo: hoc autem, id est, aliud dicitur privatum si aliquando, id est, si sit privatum secundum aliquod determinatum tempus, aut in quo, id est, secundum aliquam determinatam partem. Exemplum primi, ut si in aetate aliqua supple sit privatum: dicitur enim aliquis privatus potentia generandi si in aetate et tempore determinato sit impotens ad generandum, et non si in aetate puerili. Exemplum secundi, aut privari, scilicet dicitur privatum secundum partem determinatam si sit privatum in aliqua parte principali, aut omnino, id est in toto. Dicitur enim aliquis privatus albedine, non si aliqua ejus pars sit non alba, puta pupilla oculi: sed si plures, vel omnes ejus partes, aut aliqua principalis, puta tota facies non sit alba. Ex diversitate ergo privationis, quae includitur in altero contrariorum, patet quod non similiter in omnibus contrariis unum contrarium est privatio alterius. Deinde cum dicit:

Quapropter horum quidem est medium ; sed neque bonus homo nec malus, aliorum vero non est, sed necesse est esse ; aut parem, aut imparem, amplius alia quidem habent suppositum determinatum, alia autem non. Quare palam quia semper alterum contrariorum dicitur secundum privationem.

Ex dictis infert quamdam veritatem , dicens quapropter supple quia sic est, quod privatio diversimode includitur in contrarietate; ideo sequitur quod horum quidem, scilicet contrariorum, est medium, supple secundum subjectum, quia est aliquis homo nec bonus nec malus;aliorum vero contrariorum non est, scilii cet medium, sed necesse est supple numerum esse parem aut imparem. Subdit etiam, quod sequitur amplius quod alia quidem contraria habent suppositum, id est, subjectum determinatum, alia vero non: et concludit quod palam, quia semper alterum contrariorum dicitur secundum privationem respectu alterius.

Notandum, quod inter bonum et malum dicitur esse medium secundum subjectum, quia homo bonus dicitur secundum virtutem ; virtus enim est, quae perficit habentem,

et opus ejus bonum reddit, 2. Ethic. c. 5. non omnis autem, qui virtute caret, est dicendus malus, quia puer non dicitur malus quamvis careat virtute: diceretur tamen malus si in aetate perfecta virtutem non haberet, quam tamen deberet habere. Patet ergo quod ex diversitate privationis secundum quod aliquid potest dici privatum, vel simpliciter, vel in aliqua parte, aut tempore determinato, accidit quod contrariorum quaedam habent medium secundum subjectum, etiam secundum subjectum secundum quod sunt apta nata fieri, ut patet in exemplo dicto. Quaedam non habent tale medium, ut patet de pari et impari circa numerum, cujus causa est, quia numerus impar dicitur, qui non habet paritatem simpliciter, et quocumque modo determinatum.

Notandum etiam, quod ex hoc quod prius dictum est, quod scilicet quaedam privatio determinat sibi subjectum, quaedam non determinat, nam dictum est quod quandoque aliquid dicitur privatum, si non habet aliquid quod etiam non est aptum natum habere. Ex hoc, inquam, sequitur quod contrariorum, sive habent medium, sive non, quaedam determinant sibi subjectum, quaedam non, puta si dicatur quod bonitas virtutis determinat sibi subjectum, puta hominem in aetate perfecta, et similiter ejus privatio, tunc puer non erit neque bonus, neque malus. Causa hujus est, quia cum privatio includatui in contrarietate, simile judicium est de contrarietate sicut de privatione. Deinde cum dicit:

Sufficit autem, et si principia, et genera contrariorum, puta unum et multa, alia namque ad haec reducuntur.

Probat propositum reducendo ad prima contraria, dicens quod sufficit autem supple ad probandum, quod alterum contrariorum sit privatio; si prima, et genera contrariorum, supple sic se habeant, quod unum sit privatio alterius, ut sunt unum et multa, alia namque, scilicet contraria ad haec reducuntur quasi ad genera. Patet enim quod ad unum et multa omnia alia reducuntur, puta simile et dissimile, idem et diversum, et sic de aliis: si igitur unum et multa se sic habent, quod alterum includat privationem alterius quatenus se habent ut indivisibile et divisibile ut praedictum fuit, sequitur quod eodem modo se habeat in aliis contrariis, quae ad unum et multa reducuntur. Patet enim quod idem et simile, et aequale, et hujusmodi habent rationem unius, fundantur enim super unum; diversum autem, et dissimile, et inaequale, et hujusmodi habent rationem multitudinis, quatenus diversitatem dicunt, sicut est per se manifestum.

SUMMAE SECUNDAE