Caput XXXVII.

Ut quisquis ad coenam vocatus esset, inquinatus inde atque impurus abiret. Jam monui ad cap. 11, uti ex Columbi notis patebit, haec ad idolothyta referri debere: eamdemque ob rationem abstinuisse Christianos ab epulis, quas Galerii mater Romula exhibebat. Quid de his apostolorum tempore statutum sit, quidque Paulus ad Corinthios scripserit, satis superque ex Novo Foedere constat. Gentiles, cum sacrificarent diis suis, victimas quidem integras ante aras statuebant, easque diis sacrabant: sed tamen non totas offerebant; verum pars earum inserviebat amicis excipiendis. Val. Flaccus, II Argon. v. 347:

0541A Sacris dum vincitur extis
Prima fames . . .
id est, carnibus, quae ex sacrificio superfuerant. Ipse deus, cui sacrum erat factum, existimabatur convivas pascere; unde elegantissime Aristides, tom. I, p. 97, Sarapin vocat ἑστιάτορα, uti optime explicat Salmasius in observ. ad Jus Att. et Rom. Erant tamen homines parci, qui reliquias sacrificiorum sale condiebant domum relatas; alii, qui eas macellariis vendebant, uti nos docet Theophrastus, cap. 23 Characterum; alii honestiores, qui, ad evitandos sumptus, victimarum partes amicis mittebant, quemadmodum ex Theocrito et Plauto docuerunt eruditi. Sed qui eas dividebat non fuit dictus Καλωκρέτης, uti arbitratur Castellanus in praefat. Syntagmatis de Festis Graecorum: verum id ipse sacrificans per certum hominem, et servum forte, fecit. Contra Καλωκρέτης fuerit quaestor pecuniae publicae; et licet expensarum, quae in sacris publicis fiebant, curam habuerit, acceperitque talium victimarum pelles et reliquias 0541B non secus ac sacerdotes, observante Scholiaste Aristophanis, tamen inde nequaquam inferri potest eum reliquias sacrificiorum divisisse, et ad sacrificantium amicos misisse. Porphyrius, lib. II, § 8 de Abstin. testatur, suo tempore animalium nonnullas partes sacrificatas, caetera epularum loco fuisse: καθάπερ ἡμεῖς νῦν ἐπὶ τῶν ζώων ἀπαρξάμενοι γὰρ, τὰ λοιπὰ δαῖτα τιθέμεθα; et § 27, putat homines, cum antiquitus fructuum primitias diis offerrent, et reliquos comederent, eodem exemplo de animalibus sacratis gustasse. Erant tamen sacrificia, in quibus nefas erat edere immolata. Idem Porphyr. II, 44: Omnes enim in hoc consenserunt theologi, ὡς οὔτε ἁπτὲον ἐν ταῖς ἀποτροπαίοις θυσίαις τῶν θυομένων, καθαρσίοις τε χρηστέον; quod in sacrificiis, quae ad malum aliquod avertendum fiunt, ea quae immolantur non sunt comedenda, sed expiatoriis utendum sit. Abstinebant autem ab idolothytis primi Christiani; et praeter exempla ab aliis allata, vide Adonem in Martyr., pag. 80, 142, 148 et 0541C 181, Analecta Mabillonii, tom. IV, pag. 132, qui locus singularis et elegans admodum, et pag. 141; at contra iis vescebantur Nicolaitae, Valentinianique, uti testantur Epiphanius et Augustinus.

In caeteris quoque magistri sui similis. Arbitror designari Galerium Maximianum; nisi quis putet scribi debere magistris suis, quia mox Diocles et Maximianus memorantur.

Hinc fames, agris . . . Hanc etiam memorat Haymo, lib. VIII, cap. 3, sed alias affert causas.

Rapiebantur ad sacrificia quotidiana, quibus eos . . . Putabam antea, τὸ eos referri debere ad agros: sed nunc illud damno, quia sequentia contrarium evincunt plane. Nec displicet Columbi suos; ita ut aulicos intelligat Lactantius, vel domesticos imperatoris, qui sacrificiorum reliquiis tam probe satiabantur, ut annonam vel victum, qui ipsis dabatur, tanquam vilem spernerent. Pertinet et hic locus ad idolothyta, illique similis fere invenitur apud A. Marcell. XXII, 12: Hostiarum tamen sanguine plurimo aras crebritate 0541D nimia perfundebat (Julianus), tauros aliquoties immolando centenos, et innumeros varii pecoris greges, avesque candidas terra quaesitas et mari: adeo ut in dies pene singulos milites carnis distentiore sagina victitantes incultius, potusque aviditate corrupti, humeris impositi transeuntium per plateas ex publicis aedibus, ubi vindicandis potius quam sedandis conviviis indulgebant, ad sua diversoria portarentur. Per annonam autem intelligere debemus, carnem, oleum, vinum, frumentum, uti discimus ex cod. Theod. de Erogat. militaris annonae; ad quem videatur Gothofredus, ut et Salmasius ad Histor. Aug. quibus addatur Zozimus II, 9, ex quo patet unum praefectum fuisse carni suillae praetorianis praebendae.

Et effundebant passim . . . Haec ita scribenda esse judico: annonam. Et effundebat passim sine delectu, sine modo, cum divites universos . . . expungeret, ita ut haec omnia respiciant Maximinum. Eusebius certe 0542A VIII, 14, narrat, Maximinum ditissimum quemque paternis et avitis bonis spoliasse, πλούτους ἀθρόως καὶ σωροὺς χρημάτων τοῖς ἀμφ᾽ αὐτὸν κόλαξιν tribuisse. Expungere autem vestibus et aureis nummis, nihil aliud est, quam aliquem rebus illis privare, ab aliquo eas auferre. Est tamen mira locutio, et nescio an alibi obvia. Expungere nomen, est debitum solvere; expungi pauperes dicuntur, quando iis solvitur, quod gratuitum propter Christum debet Ecclesia, uti docet clariss. Gronovius cap. 8 Observat. in Hist. Eccles. expunctus manipulus, qui in catalogo militum deletus, et sacramento solutus: expunctae rationes abolitae sunt et deletae. Haec omnia nihil commune cum Lactantiana phrasi habent; et quanquam alicui videri posset, legi debere emungerent, quomodo Terent. Phormione senem emungere argento dixit, tamen puto Lactantium scripsisse expungerent, quia similiter plane locutus est Papinianus in l. XV, D. de Re Milit.: Ex causa desertionis notatus, ac restitutus, 0542B temporis, quod in desertione fuerit, impendiis expungitur.

Nescio an agendas . . . Lego, an non agendas, quod ironice dicit Lactantius.