Caput XX.

Maximianus. Pro quo Galerius apud Maucroixium, ne qua, ut apparet, errandi foret occasio ex aequivoco nomine Maximiani.

Postquam senibus expulsis. Id est, explicante eodem 0725B Maucroixio, post abdicationem Diocletiani et senis Maximiani.

Quod voluit et fecit. Maximian having now effected which he had projected. Tralatio anglica. Unde vel in eorum oculis, qui anglice nesciunt, stabilitur optima Columbi emendatio, τὸ et fecit in effecit mutantis.

Se jam solum totius orbis, etc. Hoc est, totius imperii Romani, secundum anglicam versionem, quam Maucroixianae praeferendam esse sequentia ostendunt.

Esse ferebat. Vix credam ita primo fuisse exaratum. Malim esse rebatur: quod et videri possit Maucroixius legisse: Galerius se crut maître de l'univers.

Quod et natura mitis esset. Elogium, quo mirum sane foret Constantium Chlorum, hic loci cohonestatum esse, si, ut nuperrime a clarissimo Apocalypseos interprete, Meldensi episcopo, ita ab hoc scriptore is Constantius inter majores Ecclesiae persecutores fuisset putatus. Quid enim minus proclive, imo magis 0725C praeter naturam, quam ut eum, quem sese in per sequendis fidelibus nobilitasse credas, natura mitem fuisse cum laude memores? Potius igitur, quoniam nunc noster Constantio Chloro ejusmodi naturam non sine elogio tribuit, et diserte alibi eumdem dissimilem fuisse Diocletiani amborumque Maximianorum posuit, quin et dignum qui solus orbem teneret, quare et ille verum Dei templum, quod est in hominibus, incolume servaverit, neque tandem misere, ut reliqui omnes Dei adversarii, perierit, sed in lecto suo requiem vitae, sicut optabat, acceperit: potius, inquam, visus sit ob ista omnia huic auctori unus esse ex Ecclesiae nutritiis et defensoribus, quam propter nescio quas vanissimas exceptiones, censeatur unus e Christianorum hostibus ac persecutoribus.

Valitudine. Sic capite 22 valitudinis. Caeterae editiones, valetudine. Qua de re consulendus Dausquius in orthographicis, voc. Valetudo, Valitudo.

Exuere. Supple, purpura, quomodo concise antea capite 18; ut ab eo induatur: ad quem locum pluribus 0725D quod oportuit notatum est.

Si a tribus. Suis scilicet imperii collegis.

Ipse. Id est, explanante merito versione Anglica, Maximianus: cum non jam noster de Constantio, sed de Galerio Maximiano, ut sequentia ostendunt, loquatur.

Ad omnia regenda. Mihi, pro regenda, non displiceret vicina vox gerenda. Neque aliter, credo, apud Orosium, libro VII, capite 4, pro regi, emendandum geri, id est fieri, his verbis: «Itaque paulatim immutata est illa Tiberii Caesaris laudatissima modestia, in poenam contradictoris Senatus. Nam regi, quaecumque voluntate faciebat, voluptas erat.» Confer Ciceronis locum ex Officiis, ubi cum alii: Ego autem quamdiu respublica per eos regebatur, legant; alii contra, inter quos vir gravissimi judicii Graevius: Ego autem quamdiu respublica per eos gerebatur, malunt.

Ne filium nominaret, ut postea, etc. Praeferam, ne 0726A filium nominaret, et ut postea in Constantii locum nuncuparet Augustum atque fratrem.

Ac substituto Caesare filio suo, etc. Locus nimia brevitate obscurus. Vult certe noster dicere, consilium fuisse Galerio Maximiano, postquam illam semel vicennalium celebrationem absolvisset, Severum ante omnia ex Caesareo gradu ad Augusteum promovere; tum filium suum Candidianum, sic enim mox appellabitur, Caesarem substituere, hoc est, Caesarea Severi dignitate donare; denique, his peractis, imperium, Diocletiani exemplo, deponere. Nondum enim Candidianus, cum haec Galerius proponeret, potestate vel nomine Caesaris gaudebat: sed erat olim Severo Caesari sufficiendus; quare etiam fortassis legendum, ac substituto Caesari filio suo, id est, in locum unius e Caesaribus, quod eum scilicet Galerius pater, non Augustum post vicennalia, alicujus Augusti loco, sed mere Caesarem facere cogitaret.

Filio suo. E concubina nato. Nam ex Valeria, utpote sterili, nullum suscepit. Edit. Oxon. et Cant.— 0726B Filio suo. Uxor Galerii Maximiani erat Valeria Diocletiani filia . . . Nullum ex ea Galerius Maximianus filium suscepit; sterilis enim fuit, ut docet Lactantius, capite 50. Loquitur itaque hic de Candidiano, qui paulo post nominatur. Pagius , ad an. Ch. 304, num. 6. et 311, num. 12.

Qui tunc erat novennis. Scilicet futurus. Ergo eadem tunc aetate erat Candidianus, qua Maximini filius, capite 1, nempe annorum octo: siquidem ante vicennalia Maximianus diem suum obiit, capite 35. Tollius .—Melius sine dubio interpretes, uti et simplicius, qui tunc annos tantum novem natus erat.

Et ipse deponeret, ita cum, etc. Distingue, et ipse deponeret. Ita cum, etc. Gale .—Primaeva, opinor, scriptura fuerat, et ipse deponeret, et ita . . . hoc sensu, etiam ipse deponeret, ac deinde, cum Imperii summam, et quae postea.

Secundum Caesarum nomen. Quia nempe alterum primariumque erat; quod etiamnum imperatores, ad 0726C exemplum, verbi gratia imperatoris Octavii Augusti Caesaris, in edictorum titulis usurpabant, ut ex hoc edicto, quod Galerius Maximianus anno Christi 311, emisit, manifestum est: Imperator Caesar Galerius Valerius Maximianus . . . Augustus . . . Et Imperator Caesar Flavius Valerius Constantinus . . . Augustus . . . Et imperator Caesar Valerius Licinianus . . . Augustus, etc. Ideo autem inter alia Caesarum nomen, quando illud sibi sumebant imperatores, primarium dixi, quia non solitarium sumebant: sed, sicut allatus titulus ostendit, disertis Imperatoris et Augusti appellationibus conjungebant, utpote majores illi qui summam rerum tenerent; cum iidem e contrario, quando ad duos minores, qui e Diocletiani dispositione, majoribus adjumento esse debebant, litteras dabant, solitarium Caesaris nomen epistolis suis inscribebant: unde noster supra capite 9: «In tantos namque fastus post hanc victoriam elevatus est (Galerius Maximianus), ut jam detrectaret Caesaris nomen. Quod cum in litteris ad se datis audisset, truci vultu ac voce terribili exclamabat: 0726D Quousque Caesar?» Atque hinc ergo in praesentia secundum Caesarum nomen, cum notione quadam minus nobili et secundaria. Ad primariam vero isthaec Theodori Metochitae observatio non male pertineat a Julio Caesare, omnes Romanorum imperatores dictos esse Caesares . . . ἕως Ἰουλίου Καίσαρος, τοῦ μὴ γεννηθέντος· τῆς γὰρ μητρὸς αὐτοῦ θανούσης ἐν τῷ ἐννάτῳ μηνὶ τῆς ἐγκυμονίας αὐτῆς, τήν κοιλίαν αὐτῆς ἀνατέμνουσι, καὶ σῶον αὐτὸν ἐκεῖθεν ἐκβάλλουσιν, ὅθεν Καῖσαρ ἐλέγετο ἀφ᾽ οὗ καὶ πάντες· Ῥωμαῖοι βασιλεῖς Καίσαρες προσηγορεύθησαν.

Hoc consilia ei ostendebant. Sic sane Lactantius non scripsit: ne rure quidem sic loquebantur olim, qui latine loquebantur. Manus Lactantii fuit: Huc consilia ejus tendebant. Ultima syllaba in ejus a priore vitio scribae avulsa adhaesit voci sequenti tendebant, ut primo scriptum fuerit ei ustendebant; inde ostendebant natum. Graevius .