Caput XVII.

Quod legem Dei solveret; cum hoc ille non suo judicio, 0979C etc. Solvendi vocabulo usus est, pro eo quod est antiquare, vel evacuare, quibus vocibus usus est Paulus ad Hebraeos VIII, ad Ephes. II, ducta translatione a funiculorum nexibus, qui statim atque soluti sunt, vim amisere. Christus Dominus proprium vocabulum adimplendi maluit Matt. V, quia quando legi abrogatur, quae non erat perpetua, sed ad tempus praefinitum posita, post illud tempus non proprie soluta, aut sublata dicitur, sed finita et completa. Sic ibi Salvator, quia lex vetus non erat in perpetuum posita, sed quousque veniret plenitudo temporis, dixit se venisse, eam non solvere, quasi perpetua esset, sed adimplere et perficere veritates, quarum umbras gerebat. Quod idem significat quoque Lactantius, dum ait, quod id faciebat secundum praedicta prophetarum; et infra, c. 20, fatetur Novum Testamentum fuisse Veteris adimpletionem.

Et deliget validas nationes, etc. Graece autem apud Septuag. tam in Michaea, quam in Esaia legitur ἐξελέγξει, quod Vulgatae interpres, et alii transtulerunt, 0979D arguet, ut in Esaia, vel, ut in Michaea, corripiet; id enim significat verbum ἐξελέγχω. Sed et Cyprianus, l. II, adv. Judae., c. 18, ex Esaia refert, redarguet, et auctor libelli adversus Judaeos in opera ejusdem Cypriani, corripiet. Verum quoniam hic Aldina editio Lactantii, plantiniana et pleraeque aliae habent, deliget, suspicor codicem Graecum Bibliorum Lactantii in Michaea mendum habuisse, et pro ἐξελέγξει, exhibuisse ἐκλέξει, quod est, deliget. Caeterum cur apud eumdem Cyprian. I, adv. Judae., c. 10, Michaeam quoque referentem legatur, deteget, vel hic apud Lactantium in Florentina editione, diriget, nullam rationem inire possum; et puto fuisse operarum erratum: sed germanum Cypriani et Lactantii textum habuisse, deliget, et ita eos scripsisse, licet perperam, scilicet Graeci codicis in Michaea fortasse, ut dixi, errore falsos.

Oreb. Dicitur etiam Choreb, et forte melius. 0980A Nam apud Hebraeos prima littera hujus nominis est apud graecos χ· Jugum est montis Sinai, atque inde uno nomine mons Dei appellatur; et scriptum est, legem datam in Sinai, ut Exodum XIX et XXXIV. Levitic. XXVI, et in Oreb., ut Deuter. IX, Malach. IV. Legimus aliquos scripsisse, Orientalem istius montis partem dici Sinai, Occidentalem Oreb: Hieronym. de hoc Hebraic. et de 42 mansion. Ortel. et alii recentiorum nonnulli putant, eumdem montem nunc Sina, nunc Oreb vocari. Receptior tamen sententia est, montes illos inter se distinctos esse, sed radicitus cohaerere: esse etiam Oreb multo inferiorem altitudine Sinai.

Εἰς αὐτὸν πᾶς λύσεται, etc. Mutilus versus, qui ex cod. Sibyllino restituitur; ibi enim, Εἰς αὐτὸν τότε πᾶς λύεται, etc.

Esaias ita prophetavit. Erratum memoriae; posuit enim Esaiam, pro Hieremia, qui hoc habet cap. IV.

Renovate. Florent., revocate. Sed nostram lectionem exhibent mss. et editi Ald., Plantin. et Biblia, tam Vulg. 0980B quam Septuag., Tertull. et Cypr. adv. Judaeos.

Novitatem. Ita Cypr. I Testimon., c. 8, et Tertull. adv. Judaeos, qui tamen I adv. Marcion. habet, novamen novum, pro eo quod apud Septuag. leg. num. plurali νεώματα, novalia: Hebraice vero, Chaldaice, et in Vulg. singulari num. novale.

Circumcidite praeputium cordis vestri. Ita Cyprian. I adv. Judaeos: sed Tertull., circumcidimini praeputium, vel praeputia cordis vestri, ut in Hebraeo, Chaldaeo et Latino juxta Vulgatam editionem, pro eo quod nunc apud Septuag. legitur, κληροκαρδίαν ὑμῶν, duritiam cordis vestri.

Et exurat. Haec non habentur in plerisque, quae nos adjecimus ex B., nam ita prorsus Cyprianus; et apud prophetam in Septuag. et Vulg. legitur, et succendetur, vel et succendatur.

In novissimis diebus. Haec non habent Sept., nec Vulg., sed Cyprianus.

Circumcidet Dominus. Concordat cum Vulg. et Cyprian.; 0980C August. vero quaest. 53, cum Sept., circumpurgabit. Sed hic desunt illa, et cor seminis sui, quae in utrisque Bibliis habentur, et apud Cyprianum.

Cultellos petrinos nimis acutos. Concordat cum Septuag. Cypr. et Theodoret. In mss. petrinos de petra acuta. S. Augustinus quaest. 6: Fac tibi ipsi cultros de petra acutos; vel sicut habet graecus, de petra acuta.

Non enim propheta sic ait, et dixit Dominus ad me. Mendum habent omnia exemplaria, in quibus pro Dominus, legitur Jesus. Nam textus ipse Scripturae Sacrae sic habet, ut nos excudendum curavimus; et sic recte eum protulit ipsemet Firmianus paulo supra, ad quem locum ista referuntur.

Auses. Ita juxta Septuag. Numeror., c. XIII nomen hoc efferunt Tertullianus adv. Judae. et S. Aug., lib. XVI, contra Faust., c. 19, τὸν Αὐσὴν υἱὸν Ναυὴς. Vulg. habet ex Hebraeo, Osée.