Caput XXIX.

Rediens rursus in Gallias. An. scilicet 307, circa mensem Augustum, ut ex libello de praefectis Urbis, a Cuspiniano primum et Onuphrio, tum a Bucherio in lucem edito, intelligitur. Pagius .

Ubi aliquantulum moratus est, profectus ad hostem, etc. Elegantius verbum substantivum post profectus 0761D inferatur. Tollius .—Vel cum supplemento alterius est legere oportet, ubi aliquantulum moratus est, profectus est ad hostem: vel distinguendum, ubi aliquantulum moratus, est profectus, etc. Boherellus .—Item, quod ad posteriorem distinctionem attinet. Ego, quin propter afferendas proxime rationes posterius priori longe praeferendum sit, nullus dubito.

Profectus ad hostem filii sui Maximianum. Id est, ad alterum Maximianum. Versio anglica.—Hoc est, ad Galerium in Pannoniam, uti transtulit Maucroixius. Omnia admitto. Agi enim cum de Galerio Maximiano (qui ab Herculio Maximiano diversus, vere inde alter Maximianus fuerit) tum de eodem degente tunc temporis Carnunti in Pannonia, et ad quem Herculius profectus sit et pervenerit e Zozimo atque aliis certissimum est. Quaero tantum, quomodo potuerit Herculius, redeundo, ut fecit, ex urbe Roma in Gallias, Carnuntum proficisci? Qui enim ex Urbe in Galliam 0762A ibant, tergum prorsus obvertebant Carnunto; Herculiusque non se tantummodo in viam versus Gallias dedit, adeo ut cum Mediolanum, verbi gratia, pervenisset, susceptum iter deseruerit, ibique coeperit in Pannoniam tendere: sed rediit reapse in Gallias, quin et aliquandiu in Galliis post reditum fuit commoratus; nec nisi post eam commorationem ad Galerium filii sui hostem profectus est: «Rediens rursus in Gallias, ubi aliquantulum moratus est, profectus ad hostem filii sui Maximianum:» unde, vel si nolim, denuo rogandum, qui potuerit Herculius illo ipso tempore quo redibat ex Italia in Gallias, nec cessavit ad Gallias pergere, Carnuntum, Pannoniae oppidum, cui dorsum vertebat, proficisci?

Hanc difficultatem eruditorum nemo, non dicam solvit, sed ne quidem tetigit. Solvet vero facile, opinor, receptae interpunctionis mutatio, paulo altius repetita, in hunc modum. «Quorum (militum) ira et clamore perturbatus est senex impius, et ab urbe Roma, tamquam Superbus alter, exactus est rediens 0762B rursus in Gallias, ubi aliquantulum moratus est, profectus ad hostem filii sui Maximianum.» Ita quippe Herculius concionem, in qua a Maxentii humeris purpuram deripuit, non in urbe Roma habuerit, sed extra urbem, et fortassis etiam procul ab urbe, et ad hoc vel illud Latii oppidum, Hernicorum puta territorii; «advocavit enim populum ac milites,» uti superius narratum. Idemque postea, ira et clamore militum de ipsius facto gravissime indignantium perturbatus, consilium subito ceperit in Gallias per urbem Romam revertendi. Mox autem, Roma ipsa, tamquam Superbus alter, fuerit exactus; idque, cum suum illud consilium exequeretur, hoc est, dum reapse in Gallias per urbem Romam rediret, ad quas deinde pervenerit, et a quibus denique, in illis aliquantisper moratus, contenderit in Pannoniam ad Galerium Maximianum filii sui hostem. Vides, ni admodum fallor, quam parvo labore non parva historiae series secum cohaereat; item, quomodo contra Tollii sententiam 0762C τὸ est post exactus non ineptum sit et redundans; postremo, uti quoque nihil necesse sit alterum est post profectus supplere, sed tantum distinguere: «ubi aliquantulum moratus, est profectus, etc.»

De componendo Reipublicae statu. Locutio valde propria, sicut ante initio capitis 26 notavimus. Vide sis. Estque alias haec Sulpicii Severi quam simillima, paulo post rebus domi compositis. Locus integer, quo melius judices, sic habet: «Nec multo post Tirchac Rex Aethiopum regnum Assyriorum invadit. Quo nuntio Sennacherib ad sua tuenda conversus, fremens et clamitans victori sibi victoriam eripi, bellum omisit, missis ad Ezechiam litteris, cum verborum contumeliis denuntians se paulo post, rebus domi compositis, ad excidium Judeae mature rediturum.»

Cum eo disputaret. Non quo sensu vulgo disputandi sumitur, sed illo, quem ex Cicerone stabilitum supra videas in Cuperi Notis, et in Maucroixii Burnetique versionibus feliciter expressum hoc pacto: Sous prétexte de conférer avec lui des affaires de l'empire. 0762D Maucroix .— He pretended that he went to concert with him, etc. tralatio anglica. Quae in utroque interprete latine sonant, quasi ut de imperii negotiis consilia conferrent et caperent.

Regnum ejus. Id est, ut optime versio anglica, eam imperii partem quae Galerio obtigerat: his share of the empire. Regnum enim proprie dictum non fuisse certum est. Sed, ut illis temporibus Imperatores et Caesares nonnunquam regis nomine donabantur, ita quoque regni appellatione eorum ditiones.

Exclusus a suo, quocumque venisset. Ex Aurelio Victore, quod nec noster capite 8 negabat imperii portio, quam Diocletianus administrandam Herculio commiserat, Italiae atque Africae limitibus continebatur. Sed nuspiam noster, postquam semel capite XXVI resumpti ab Herculio imperii mentionem fecit, vel tantillulum Africam ut Herculii regnum, aut ut regnum ad quod fuerit profectus, et a quo undique, 0763A etsi suo, fuerit exclusus, nominavit, verum unice Italiam, quam sibi Herculius, ut suam, vindicare voluerit; tum Galliam, in quam bis fugerit. Quare non dubitamus, quin regnum, a quo nunc, quocumque venisset, exclusus fuisse dicitur, intelligere proprie oporteat de Italia: sive non alia pars prioris imperii reddita fuerit Herculio per filium, quod satis crediderim; sive simul reddita sit Africa, quod videtur supra praeferre amplissimus Cuperus, nec negaret forsitan Pagius, qui in Crit. Baron. ad annum Christi 336, num. 12, diserte ponit Felicem illum, praetorio praefectum, ad quem lex 21 Codicis Theodosiani inscripta est, ita fuisse praefectum praetorio Italiae, ut in ea Africae quoque praefectura contineretur.

Quocumque venisset. Nullum habet sensum, nisi dispescas a priori membro, et fiat initium sequentis periodi. Allix .—Putabam, sensum optimum sine receptae distinctionis mutatione elici posse in hunc modum: nullam fuisse urbem in Italia, ad quam se Herculius recipere tentaverit, quae non ei portas 0763B obseraverit, atque ita, quocumque veniret, exclusum fuisse a suo regno, id est, a regno, quod sibi olim Diocletiani dispositione commissum solus rexerat, et habuerat postea commune cum filio, quasi postliminii jure.

Aderat ibi Diocles. Hoc est, apud eum Maximianum, ad quem ante dictus est Herculius fuisse profectus, proindeque apud Galerium Maximianum, seu, quod eodem redit, in aula Galerii, si cum Maucroixio ad sensum potius quam ad praecedentia vocabula volueris respicere: Galérius avait depuis peu fait venir à sa cour Dioclès, etc.

Diocles. Haec prima occasio, quae data sit nostro loquendi de Diocletiano post istam capitis 19 pericopen: «Huic purpuram Diocletianus injecit suam, qua se exuit, et Diocles iterum factus est.» Unde, cum illum jam non Diocletianum, sed Dioclem nominari audimus, videtur sequi Diocletianum, purpuram deponendo, ad pristinam suam Dioclis nuncupationem 0763C rediisse. Praesertim cum pariter capite 37, legamus: «Nam si quid reliqui vel Diocles, vel Maximianus reliquerunt,» et iterum capite 52: «Ubi sunt modo magnifica illa et clara per gentes Joviorum et Herculiorum cognomina, quae primum a Dioclete et Maximiano assumpta?» Vide sis tamen, ne quid tale incautius colligas. Noster enim capite 41, non Dioclem, vel Diocletem, sed Diocletianum denuo appellabit his verbis: «Augusta vero in desertas quasdam Syriae solitudines relegata, patrem suum Diocletianum per occultos gnarum calamitatis suae fecit;» et Eutropius quoque de eodem ad privatam vitam regresso: « Diocletianus, inquit, privatus in villa, quae haud procul a Salonis est, praeclaro otio senuit.» Adde, ne nunc plures adducam, Hieronymi locum superius allatum, Maucroixius, quasi nostrum corrigens, Galérius, aut quid potius eligeret ambigens, avait depuis peu fait venir à sa cour Dioclès, ou Dioclétien, son beau-père; ad verbum: Galerius Dioclem, seu Diocletianum, socerum suum, recenter in 0763D aulam suam acciverat.

Ego sane quid potius eligendum sit dijudicasse nolim. Sed quocumque tandem nomine Diocletianus post imperii abdicationem vocandus, aut reapse vocitatus fuerit, erat certe tunc vel Diocles iterum, sine alio addito, ut cum noster supra, Diocles iterum factus est, scribebat; vel Diocles, seu Diocletianus iterum privatus, si adjicienda sit simul mentio conditionis; vel Diocles, seu Diocletianus secundum privatus, eo modo, quo qui olim secundum consulatum apud Romanos agebant, secundum consules dicebantur; 0764A vel denique Diocles, seu Diocletianus bis privatus. sicut supra Herculius, capite 26, bis Augustus nominabatur. Et jam harum omnium locutionum numerales litterae nunquam magis fatalem numerum bestiae Apocalypticae, si quis ea de re Meldensis episcopi exemplo cogitare velit, conficient, quam in caeteris superius memoratis contigit; quod ideo addo, ne se forsan aliquo elabi posse crediderit vir clarissimus. Vide notulas ima pagina subjectas. .

A genero nuper accitus, ut, etc. Diocletianus, si vera essent quae ab eodem episcopo ad caput 13 Apocalypseos ponuntur, caeteros omnes imperatores ad Licinium usque fecerat, fuitque cunctorum quasi pater et origo; quin et Diocli (postquam is, abdicato imperio, imperatoris nomini valedixisset) conservata fuit quodam modo, secundum Cl. praesulem, potestas alios creandi. Hincque, pergente eodem, Diocletianum Galerius Maximianus ad se, cum vellet Augusti titulum Licinio dare, accersivit. Sed primo, ut 0764B liquet ex cap. 24, Constantinum, non Diocletianus, sed Constantius Chlorus Augustum nominavit, eique imperium per manus tradidit. Neque item Severum Diocletianus, sed Galerius Augustum nuncupavit, cap. 25, in fine. Neque pariter Maxentium Diocletianus, sed praetorianorum manus imperatorem fecit, cap. 26. Neque magis Severum Diocletianus, sed Galerius ad recipiendum imperium hortatus est, et reapse perpulit, ibidem. Neque iterum magis Herculium Diocletianus, sed Maxentius bis Augustum nominavit, ibidem rursus. Neque postremo in sequentibus Diocletianus, sed Galerius tres derepente jubebit imperatores, praeter se et Licinium jam Augustos, sublatis Caesarum nomine priscaque simul Diocletiani dispositione, numerari, cap. 32. Imo omnia ista non modo non praesente Diocletiano, sed ne quidem consulto facta esse, apparebit ex iisdem capitibus. Ne et addam, Severum etiam, insciente plane Diocletiano, missum fuisse a Galerio ad Herculium ante ipsam 0764C Diocletiani abdicationem, ut ab Herculio purpura indueretur. Quare quae ex laudati episcopi in Joannis Apocalypsin observationibus initio hujus notae retulimus, mera sint oportet somnia hominis causae studio abrepti. Hacque tandem simplici et propria de causa accitus fuerit Diocletianus a Galerio, quando, praesente illo, imperium Licinio dare voluit, ut solennior esset inauguratio.

A genero. A Galerio. Maucroixius .

Imperium Licinio daret. Baluzius longam instituit hic loci disceptationem de anno, quo Licinius factus est imperator, aliis in annum 307, aliis vero in sequentem rejicientibus, quorum palmarium argumentum est, Galerium intra tam paucos menses tot terrarum spatia emetiri non potuisse; quibus tamen id reponi potest, inquietum et ferox Galerii ingenium, imperii praesertim retinendi cupiditate accensum, ea cito perrupisse repagula, quae animis paulo sedatioribus obicem posuissent. Edit. Oxon. et Cant.—Licinium currenti anno 307, Augustum appellatum, 0764D recte scripsit Baronius, et nos in dissertatione Hypat. demonstravimus. Quare errat Idacius in Fastis, ubi hanc dignitatem anno sequenti ei collatam tradit. Recte tamen uterque annotavit, eam nuncupationem Carnunti in Pannonia, idque 3 idus novembris peractam. Sed Licinius prius Caesar, ac non multo post Augustus appellatus, ut ibidem ostendi. Pagius , in Critica Baron. ad an. Ch. 307, n. 14 ubi et plura in eam rem.

Substituto in Severi loco. Recte, qui malunt, in Severi locum. Tollius .—Rectius quidem crediderim. 0765A Nam sic, verbi gratia, Florus lib. I, cap. 6: Ergo inter Tarquinii mortem, annitente regina, substitutus in locum regis (Servius Tullius). Sed uno verbo, quod communiter in manum tradere, in matrimonium postulare, aliaque hujus generis innumera melioris aevi scriptores dicebant; noster e contrario, et Sulpicius Severus, et Vulgatus interpres Bibliorum non raro in manu tradere, in matrimonio postulare, in matrimonio accipere, et sic de reliquis, dixerunt. Hinc inferius, capite 35, «commendatis Licinio conjuge sua et filio, atque in manu traditis;» et capite 39, «Legatis praemissis, in matrimonio postulat;» et apud Sulpicium Severum, lib. I, cap. 9: «Jacob . . . amore virginis conflagrabat, eamque sibi in matrimonio postulans, etc.,» ac rursum, cap. 43, «Achab . . . Jezabel (id est, Jezabele) filia Bazae regis ex Sidone in matrimonio accepta, Baali idolo aram lucosque constituit;» qui tamen alibi, «Moyses . . . apud Jethro . . . diversatus, filiam ejus Sephoram in matrimonium accepit;» et alibi rursum «Saul . . . filiam Malchol . . . Faltim cuidam 0765B in matrimonium dedit;» quibus et alia apud eumdem similia, ut quoniam ita quarto Christianismi saeculo politiores Patres promiscue utraque phrasi usi sunt, non debeat, meo judicio, hujus loci scriptura temere interpolari. Confer quae ad capita 35, et 39, observabimus.

Itaque fit utroque praesente. Diocletiano nimirum, et Maximiano sene, ut non male tam ex antecedentibus quam e proxime sequentibus supplevit, vel explicuit Maucroixius. Mox enim sequitur senex Maximianus, et paulo ante praecessit Diocles.

Sic uno tempore sex fuerunt. Locus sine dubio corruptus, vel mutilus. Quid hoc enim, sex fuerunt? cum nulla vox praecesserit, quae jam plurali numero intelligi, et, quod aiunt, ἀπὸ τοῦ κοινοῦ subaudiri possit. Additum autem supplementi vice vocabulum Imperatores ab ambobus interpretibus. Il y eut donc alors six personnes qui portaient le nom d'empereur. Maucroix . And now there were all at once six emperours, 0765C versio anglica. Miror, non proprie sane, quod id vocabuli neutro numero in toto hujus capitis initio, imo nec in toto superiori capite 28, legatur: sed quoniam qui tunc temporis rempublicam gerebant, nondum omnes imperatores erant, sed ex antiqua Diocletiani dispositione per Galerium confirmata, partim imperatores, partim Caesares. Vide modo, si quid dubitas, totum caput 32. Intelliges, tantum abesse, ut, Licinio semel imperatore nuncupato, sex praefuerint reipublicae imperatores, ut contra distinctio Caesarum ab imperatoribus obtinuerit adhuc aliquandiu, nec denique nomen Caesarum vere sublatum fuerit e medio, nisi postquam temporis lapsu scripsisset ad Galerium Maximinus, sese salutatum fuisse Augustum ab exercitu, et, acceptis iis litteris, jussisset demum Galerius, ut qui quatuor, praeter se, hoc aut illo jure et titulo imperium Romanum administrabant, imperatores quoque in posterum nominarentur, sicut suo loco firmabimus. Quae cum ita sint, quomodo horum verborum, sic uno tempore sex fuerunt, 0765D sensus esse posset, sic uno tempore sex fuerunt imperatores? Potius ergo, detur conjecturae venia, scripserit noster: Sic uno tempore sex praefuerunt; Reipublicae nimirum, cujus mentio in antecedentibus hac perioche: «Quasi ut de componendo reipublicae statu cum eo disputaret.»

Sic uno tempore sex fuerunt. Herculius scilicet, Galerius, Maximinus Daza, Constantinus, Maxentius et Licinius. Edit. Oxon. et Cant.

Impeditis consiliis senex Maximianus. Maximien frustré de son espérance. Maucroixius .—Latine, Maximianus, quem sua spes frustrata fuerat. Praestiterit sine dubio ex sequentibus Terentii versibus explicare:

P. Ehodum, bone vir, quid ais? Viden' me consiliis tuis
Miserum impeditum esse? D. At jam expediam.
Ubi vide, si vacat, aut opus est, commentatores.

0766A Tertiam quoque fugam moliebatur. Locus varie acceptus ab interpretibus. Maucroixius per praesens, se prépare à une troisième fuite. Ad verbum, tertiam fugam parat. Non male, cum in ejusmodi locutionibus verba praesentis et imperfecti temporis eleganter idem valeant. Serviusque alias ad illud Aen. I:

Saepe fugam Danai Troja cupiere relicta
Moliri.
Moliri, inquit, id est, parare.

Versio autem Anglica per praeteritum: Fled again for the third time; se tertia vice in fugam dedit, inducto sic Herculio non fugam post plus minus temporis parante, sed jam fugiente. Suspicabar, scripsisse nostrum, Tertiam quoquo fugam moliebatur, hoc est, aliquo fugiendi certus, in quem potius locum ex multis, qui in mentem veniebant, abiturus esset, cogitabat, et res interim, quae ad fugam necessariae erant, parabat. Cicero II, de Divin. Ita quoquo se verterint Stoici, etc.

0766B Plenus malae contagionis ac sceleris. Malebat Heinsius, Plenus malae cogitationis ac sceleris. Contagioni hic nullum esse locum putabat. Cogitationes has malas in verbis sequentibus prodit. Graevius .— Contagionis. Corrige meo periculo, et lege, cogitationis. Contagio sane hic locum non habet; nec juvant allata a clarissimo Columbo, pag. 380, col. 1. Tollius .— Contagionis. Cogitationis. Sic lib. V Institut., §. 12, de Justitia. Gale .—In laudato tamen Lactantii loco, non modo nuspiam cogitationis vox ullo casu comparet in meis editionibus: sed videtur etiam recepta lectio, purum ab omni sceleris contagione praestare, sensum habere optimum. Judica tu. Locus integer talis est: «Adeone apud vos perit innocentia, ut ne morte quidem simplici dignam judicetis: sed supra omnia facinora habeatur, nullum facinus admittere, pectusque purum ab omni sceleris contagione praestare?

Ut Constantinum Imperatorem. Quem necdum tamen 0766C Galerii concessu licebat imperatorem vocari, sed tantummodo Caesarem. Verum noster plane Constantii dispositionem, de qua in fine capitis 24, antiquiorem habuit Galeriana, de qua pariter in fine capitis 25, mentio est. Hincque, sicut is supra statim a Constantii obitu, Suscepto, inquit, imperio, Constantinus Augustus, ita nunc idem post annum et amplius ab ejusdem Constantii excessu, Constantinum imperatorem vocat. Cui locutioni mox similes plures hoc ipso capite videbis; ut ea propter potuerit quidem aliquando hic scriptor quinque, ante sublatum Caesarum nomen per Galerium, numerare imperatores, sed non sex, quia eousque Maximinus Daza mero Caesaris nomine seu titulo gaudebat.

Generum suum. Utpote qui Faustam Maximiani filiam in uxorem duxerit. Edit. Oxon. et Cant.

Generi filium. Id est, Constantii, qui, Helena repudiata, Theodoram, Herculii filiam, duxit, seu, ut alii malunt, privignam. Edit. Oxon. et Cant.

Dolo malo. Qui bonae fidei opponitur. Vide Brissonii 0766D formulas. Tollius .

Dolus malus est, cum aliud agitur, aliud simulatur. Julius Paulus lib. Sentent. receptar. tit. 9.

Regiam vestem. Quae mox alio nomine purpura vocabitur. Repente purpuram sumit; et a Lactantio similiter his verbis: Romanis indumentum purpurae insigne est regiae dignitatis assumptae, lib. IV Instit., cap. 7, ut inde valide firmentur quae superius diximus.— Les ornements impériaux. Maucroixius. Ad verbum, ornamenta imperatoria, multitudinis numero. The imperial habit. Versio angl. Id est, Imperatorium habitum, numero unitatis.

Francorum gens in armis erat. Illud Francorum bellum, de quo Lactantius loquitur, non videtur ab eo diversum, de quo Eusebius in Vita Constantini, lib. I, cap. 25, ubi ait, Constantinum adversus Britannicas gentes trajecisse. Pagius , in Critica Baron. ad annum Christi 307, num. 7.—Sed jam igitur anno 0767A aerae Christi Dionysianae 307, Franci totam Galliam pervasissent, et in Britannia Gallica consedissent, quod me nuspiam legere memini; contra vero, diversissima apud Eginhardum et alios. Adde Baluzium, ad haec verba, relicta militum parte; et quem sequi malim, Cuperum.

Britannia Gallica hoc nomen accepit circa annum Christi 460, cum Placidi Valentiniani tempore, Rivalus Anglorum dominationem fugiens, cum magna Britannorum multitudine trajecit in Galliam, et Venetorum, et Osismiorum fines occupavit, ac de sua gente Britanniam appellavit. Graevius .

Barbaros. Francos lingua Attica Valentinianus imperator a feritate et duritia atque audacia vocari voluit, inquit Ivo Carnotensis initio Chronici de regibus Francorum; quod hunc locum (ubi noster eamdem gentem, quam paulo ante Francos nominavit, simpliciter barbaros appellat) valde illustraret, nisi Francorum nomen utriusque Valentiniani temporibus antiquius esse, hic liber, plurimaque alia veterum 0767B monumenta, docerent et evincerent. Sed an ideo mollior olim huic auctori barbarorum appellatio, cum de Gallis ageret? Minime sane. Nam ita Carpos odiose capite 4, ita Persas capite 5, barbaros nuncupavit, haud alia mente alibi barbaram libidinem, barbariem naturalem, barbarum aliquem generum, barbaram servitutem, et hujusmodi alia nominans.

Credit adolescens. Ce jeune Prince. Maucroixius —Haud male, modo non de principe admodum juvene intelligas. Tunc enim Constantinus annum aetatis agebat circiter tricesimum sextum. Confer dicta ad caput 24.

Imperatori. Constantino scilicet, quod merito maluit Burnetus, perspicuitatis gratia, repetere, quam cum nostro, variata appellatione, obscurius loqui.

Opprimitur homo. Senex nempe Maximianus, quod ex parte interpretes declararunt, idemque adeo, qui paulo ante opprimere ipse Constantinum cogitaverat. Praecessit enim: «Persuadet nihil suspicanti (Constantino) ne omnem secum exercitum duceret . . . . ut 0767C et ipse (Senex Maximianus) haberet exercitum quem occuparet, et ille (Constantinus) opprimi posset ob militum paucitatem.

Quod ipsum praecipue non deceret. Quia et ipsius Constantini socer erat, et patris fuerat Constantii, et imperator provectae aetatis, quem omni honore exceperat, adeoque patris loco, quia Augusti Caesarum patres dicebantur. Tollius .

Tum subito a tergo ejus portae reserantur, milites recipiuntur. Planissimo sensu, modo neutrum strictius a tergo Herculii accidisse, sed in remota urbis parte, cui tergum vertebat, intelligas, cujus observationis ratio et necessitas per se patent.

Adtrahitur ad imperatorem rebellis imperator. Vide ut pergat noster ad aliorum potius dispositionem respicere, quam ad Galerianam. Omnino, si vel locum istum capitis 26: «Patri suo post, Herculio scilicet, depositum imperium in Campania moranti, (Maxentius) purpuram mittit, et bis Augustum nominat, cum hoc capitis 32, contuleris: Victus contumacia 0767D (Galerius) tollit Caesarum nomen, et se Liciniumque Augustos appellat, Maxentium et Constantinum filios Augustorum,» intelliges adeo, non habitum fuisse per plus minus temporis Herculium pro imperatore a Galerio, ut in ista fere ultima Galerii dispositione nulla fiat Herculii mentio, nedum ut imperatoris.

Pater impius. Pater nempe, proprieque dictus, ratione filiae Faustae, quam Constantinus uxorem duxerat: Impius autem, id est, crudelis, inhumanus, immisericors, sicut contra pius pater de patre benigno, humano et misericorde usurpatur. Cicero: Non secus in me pius, quam pater in filios: ut non proinde solam filiorum erga parentes pietatem vel impietatem Latini memoraverint, sed parentum quoque in filios. Imo, aeternam Dei pietatem, hoc est misericordiam in gregem suum laudabit noster sub finem hujus libri, capite 52.

0768A Audit scelera quae fecit, etc. Hoc est, quamprimum vero ad Constantinum fuit adductus, exprobravit illi Constantinus, quomodo non se pro patre et socero gessisset, sed scelerate, impie, perfide. Tum autem detracta ei vestis; ac denique, postquam ita fuisset increpitus, vita donatus est.

Vestis. Regia scilicet. Purpuram Maucroixius, Imperatoriam purpuram Burnetus, rotunde transtulerunt.