SUMMARUM.

Tripliciter dari substantiam, sensibilem mobilem, sensibilem immobilem, et immaterialem. De quo lib. 7. hujus t. 10. Explicat substantiam mobilem, et ejus occasione, naturam materiae, quae est in potentia ad terminum mutationis, et susceptiva contrariorum, de quo 7. hujus text. 4.

Substantiae vero tres sunt. Una quidem sensibilis, cujus alia quidem sempiterna, alia corruptibilis, quam omnes confitentur, ut plantae et animalia. Sempiterna autem, cujus elementa necesse est accipere, sive unum, sive multa. Alia vero immobilis. Hanc dicunt quidam esse separabilem. Hi quidem in duo dividentes. Alii in unam naturam species ponentes, et Mathematica. Alii horum Mathematica solum.

Illae quidem naturales, cum motu enim sunt. Et haec alterius, si nullum illis principium commune est.

Ubi exequitur de intento determinando de substantia immobili. Circa quod duo facit. Primo praemittit quamdam divisionem de substantia. Secundo exequitur de partibus divisionis. Secunda ibi : Sensibiles vero. Dicit ergo, quod Substantiae vero sunt tres. Una quidem sensibilis, cujus, scilicet duae sunt partes. Alia quidem substantia est sempiterna, ut sunt corpora caelestia. Alia est corruptibilis quam omnes confitentur, ut sunt plantae et animalia. Et Subdit, quod sempiterna autem. puta caelum est cujus elementa, id est, principia necesse est supple accipere in hoc libro, sive unum sunt, sive multa. Quid flet inquirendo de substantiis separatis, quae sunt tam prima moventia, quam etiam fines orbium caelestium, ut dicetur infra. Utitur tamen improprie nomine elementi, cum elementum sit principium materiale et intrinsecum, ex 5. hujus, cap. de Elemento, tamen substantiae immateriales, quae hic dicuntur elementa caeli, non sunt principia intrinseca, sed extrinseca caeli. Et subdit : Alia vero substantia, quae est tertia, est immobilis, et haec est insensibilis, de qua opinio. Unde addit quod hanc dicunt quidem esse separabilem, scilicet a sensibilibus, quorum opinio bipartitur, quia Hi quidem dividentes, qui dividunt substantiam separabilem,

ponentes eam in duplici genere, scilicet in Ideas, et Mahematica intermedia, ut dictum fuit 1. et 3 hujus. Alii ponentes species, id est, Ideas, et Mathematicam unam naturam non distinguentes inter eas, ut primi, et isti omnes fuerunt Platonici. Alii autem de numero horum, scilicet Pythagorici solum Mathematica posuerunt, et non supple Ideas. Et subdit quod Illa quidem substantia, scilicet sensibilis, sive sit sempiterna, sive corruptibilis est naturalis, et per consequens de consideratione Physici. Cujus causam subdit : Enim pro quia, talis substantia est cum motu. Naturalis autem considerat de omni ente mobili, sed haec, scilicet substantia immobilis et separabilis est alterius, id est de consideratione alterius scientiae. Et hoc si nullum principium commune est ipsis, quod dicit pro tanto, quia si substantiae mobiles, et immobiles conveniant in aliquo communi, consideratio de utraque pertinet ad aliquam scientiam, quae considerat illud commune. Unde Philosophia naturalis considerat de substantia mobili, et sensibili tantum. Sed Metaphysica considerat de substantia tam mobili quam immobili, inquantum conveniunt in aliquo communi, quod est ens.

Notandum, sententiam hujus partis stare in hoc, quod substantia quaedam est sensibilis et mobilis. Quaedam insensibilis et immobilis. Sensibilis autem est duplex. Quaedam sempiterna, ut caelum. Quaedam corruptibilis, ut ista inferiora, puta animalia et plantae. Et sic habentur tres substantiae in genere. De separabili fuerunt duae opimones. Quia quaedam diviserunt eam in duo, scilicet in Ideas et Mathematica, quae ponebant media inter Ideas et sensibilia. Quorum alii dixerunt ambo tam Ideas quam Mathematica esse unius naturae. Alii vero sola Mathematica posuerunt, non dividentes substantiam immobilem in duo. De substantia autem sensibili considerat Philosophus Naturalis, sed de immobili Philosophus primus, qui etiam considerat de utraque substantia, inquantum ad aliquod commune, scilicet ad ens reducitur utraque. Deinde cum dicit:

Sensibilis vero substantia mutabilis. Si autem mutatio est ex oppositis et mediis, sed oppositis non omnibus. Non album enim vox, sed ex contrario. Necesse subesse quidem mutabile in contrarietatem. Non enim contraria transmutantur. Amplius hoc quidem manet, aliud vero contrarium non manet. Est igitur aliquid tertium praeter contraria materia.

Exequitur de partibus divisionis. Circa quod duo facit. Primo determinat de substantia sensibili et mobili. Secundo de insensibili. Secunda ibi: Sed quoniam tres erant substantiae. Prima in duas : Primo determinat de principiis substantiae sensibilis. Secundo inquirit de eorum identitate : Utrum scilicet sint eadem principia substantiae sensibilis, et aliorum entium. Secunda ibi: causae autem, et principia. Prima in duas. Primo agit de materia. Secundo de forma. Secunda ibi : Tres vero sunt causae. Prima in duas. Primo de materia veritatem ostendit. Secundo ex dictis quamdam dubitationem solvit. Secunda ibi: Dubitabit autem utique. Prima in tres. Primo probat quod materia sit in rebus sensibilibus. Secundo ostendit quale ens sit. Tertio quod diversimode in entibus existit. Secunda ibi : Si itaque transmutationes. Tertia ibi : Omnia vero materiam habent. Dicit ergo, quod Substantia sensibilis est mutabilis, ut jam dictum est; si pro quia, omnis mutatio est ex oppositis et mediis, non autem ex omnibus oppositis. Vox enim est non album, et tamen cum supple album dicitur fieri ex non albo, non fit ex voce, sed ex contrario, puta ex non albo, quod est nigrum vel medium. Et hoc verum est in quacumque mutatione, sive in substantia, sive in accidente, loquendo de terminis concomitantibus mutationes, quae sunt ipsae formae contrariae vel mediae. Quia inquam sic est : necesse est subesse quidem mutabile, id est aliquid subjectum, quod possit mutari in contrarietatem, id est, a contrario in contrarium, quod patet dupliciter. Tum primo, quia contraria non transmutantur invicem; albedo enim non fit nigredo, et ideo oportet esse aliquid tertium commune, quod transit de uno ad alterum, quod nec est album, nec est nigrum. Tum secundo, quia amplius in gmni supple mutatione hoc quidem manetcommune, scilicet subjectum, quod manet successive sub utroque contrariorum. Aliud vero contrariorum non manet, scilicet quod est in termino a quo, quia illud corrumpitur. Concludit ergo, quod Est igitur aliquod tertium praeter contraria, inter quae fit mutatio, et illud est materia. Deinde cum dicit:

Si itaque transmutationes sunt quatuor,

aut secundum quid, aut secundum quantitatem, aut secundum qualitatem, aut ubi. Generatio quidem simpliciter, et corruptio secundum hoc. Et augmentum, et decrementum, quae secundum quantitatem. Alteratio autem quae secundum passionem. Latio autem quae secundum locum. In contrarietates utique erunt eas, quae secundum unumquodque transmutationes, necesse itaque transmutari materiam potentem ambo.

Inquirit de materia quale ens sit. Circa quod tria facit. Primo ostendit, quod materia est ens in potentia ad utrumque contrariorum, et ad terminum mutationis. Secundo ex hoc solvit dubitationem antiquorum negantium generationem rerum. Tertio adaptat suae positioni opinionem quorumdam aliorum antiquorum affirmantium generationem. Secunda ibi : Quoniam autem duplex est. Tertia ibi : Et hoc est Anaxagorae. Dicit ergo, Si pro quia, itaque transmutationes sunt quatuor, aut secundum quid, id est secun dum Substantiam ; aut secundum Qualitatem, aut secundum Quantitatem, aut secundum Ubi, quod exponit. Generatio quidem et corruptio simplex, id est, simpliciter est mutatio secundum hoc, id est secundum substantiam. Augmentum vero et decrementum, quae secundum Quantitatem. Alteratio, quae secundum Passionem, quae est tertia species Qualitatis, in qua est proprie alteratio, ut probatur 7. Phys. t. c. 14. et inde. Latio autem, id est, loci mutatio est quae secundum locum, id est secundum Ubi: quia inquam sic est omnes supple dictae transmutationes erunt utique in eas contrarietates, quae sunt, secundum unumquodque genus in quo est mutatio, cum omnis mutatio, ut dictum est, sit a contrario in contrarium.

Ex quo infert, Necesse est itaque materiam, quae scilicet ponitur tertium in mutatione transmutari, ut subjectum, potentem ambo, id est, quae est in potentia ad utrumque extremorum contrariorum. Et hoc verum est in omni mutatione tam substantiali quam accidentali, quia sicut corpus quod movetur ab albo in nigrum, neutrum habet quantum est de se: sic materia quae mutatur de forma substantiali in formam substantialem, nullam habet quantum est de se, sed est in potentia subjectiva, quantum est de se ad utramque.