SUMMARUM.

Dari tria principia substantiae sensibilis, materiam, formam et privationem, et duo prima esse per se principia,tertium per accidens, de quo i. Phys. c. 7. Item solum compositum generari, de quo vide Doctorem 7. hujus q. 8. 9. et 10. Item formam semper induci quodammodo univoce, de quo 7. hujus text. 30.

Tres vero sunt causae, et tria principia, Duo quidem contrarietates. Cujus hoc quidem ratio et species. Illud vero privatio. Tertium vero materia.

Postquam Philosophus determinavit de materia, nunc determinat de forma. Circa quod duo facit.Primo praemittit unam divisionem de rerum principiis. Secundo exequitur de altero principio, quod est forma. Secunda ibi : Postea quia nec fit materia. Dicit ergo, quod tres sunt causae, et tria principia, supple substantiae sensibilis. Duo quidem contrarietates, id est duo contraria. Cujus hoc quidem est ratio, et species, id est forma ; illud vero privatio, quae habet aliquo modo rationem contrarii ut est dictum 10. hujus. tc. 9. et 15. et circiter. Tertium autem est ipsa materia, quam necesse est supponi omni transmutationi, ut praeostensum est. Haec autem tria principia naturae sic se habent, quod duo sunt principia per se, scilicet materia et forma, quae realiter inexistunt rei quam principiant et causant, sed privatio est principium per accidens, ex eo quia, scilicet quod non inexistit rei generatae, licet sit ad generationem naturalem necessario requisita, et pro tanto dicitur principium per accidens. Deinde cum dicit :

Postea quod non fit materia nec species. Dico autem ultima. Omne namque transmutat aliquid, et ab aliquo, et in quid. A quo quidem primo movente, cujus vero materia. In quo vero species. In infinitum ergo sunt, si non solum aes fit rotundum. Sed et ipsum rotundum, aut aes. Necesse est itaque stare.

Determinat de altero principio,

quod est forma. Circa quod duo facit. Primo determinat de forma secundum se. Secundo in comparatione ad substantiam compositam. Secunda ibi : Substantiae autem tres sunt. Prima in duas. Primo ostendit, quod forma non fit per se, nec generatur. Secundo quod semper inducitur univoce aliquo modo. Secunda ibi : Postea quia quaeque. Dicit ergo, quia postea supple est sciendum, quod nec materia, nec species, id est forma fit, id est generatur supple per se. Dico autem ultima, quia intelligendum est de materia ultima et forma similiter, quod dicit pro tanto, quia aliqua materia, puta subjectum alterationis, quae est substantia composita, per se generatur. Et subdit rationem dicti: Omne namque transmutat aliquid, id est, quod in omni transmutatione est aliquid a quo transmutatur, quod est ipsum movens, et ex aliquo, id est, aliquid quod est subjectum transmutationis, quod est materia, et in quid, id est aliquod in quod, ut in terminum fit transmutatio, quod est forma, et hoc est quod subdit : A quo quidem primo movente, cujus vero materia, in quod vero species, id est forma. Si igitur non solum fit, id est generatur aes rotundum, quod est compositum, sed etiam generatur ipsum rotundum, quod est forma, aut aes, quod est materia, ergo sunt in infinitum. Quia cum omne, quod generatur generetur ex materia, ut dictum est, si materia generetur, generabitur ex alia materia et forma. Similiter si forma nova, quae erit pars ejus ad quam generatio terminabitur, et tunc quaeretur de illa materia ex qua, et de forma formae ad quam generatio terminetur, et sic esse) processus infinitus in materiis et formis. Ideo concludit, quod necessi est itaque stare, id est, devenire ac ultimam materiam et formam, quae ulterius non generantur. Et haec est ratio eadem quae posita est 7. hujus cap. 5. text. com. 27. et circiter. Utitur autem exemplo artificiali de aere rotundo tanquam notiori, ut per artificialia, naturalia intelligamus similiter se habere. Deinde cum dicit :

Postea quia quaecumque ex univoco fit substantia. Nam, et quae natura sunt substantiae, et alia, aut enim arte, aut natura sunt, aut fortuna, aut casu. Ars igitur principium est in alio. Natura autem principium in ipso. Homo namque hominem generat, reliquae vero causae horum privationes.

Ostendit quod forma semper inducitur univoce aliquo modo, dicens quod postea supple est sciendum, quia quaeque id est quaecumque substantia fit ex univoco, id est, ex agente simili secundum formam, quod probat inductive. Nam et quae sunt natura substantiae, et alia, id est, quod quaecumque substantia, sive naturalis, sive alia, fit supple ex univoco, id est agente ; nam supple omnes substantiae, aut fiunt arte, aut natura, aut fortuna, aut casu. Et subdit differentiam inter artem et naturam, dicens quod ars igitur est principium agendi extrinsecum, et in alio. Natura autem est principium in ipso, id est, principium intrinsecum motus, et quietis in eo in quo est. Et subdit : Homo namque hominem generat, et ideo patet quod generatio naturalis est ex univoco. Reliquae vero causae puta casus et fortuna sunt privationes et defectus horum, scilicet artis et naturae, nam sunt causae per accidens, et reducuntur ad agens naturale, et ad artem sive a proposito, ex 2. Physicor. text. com. 50. et inde ; unde fortuna est intellectus agens praeter intentionem. Casus autem est natura agens praeter intentionem, et ideo ea quae fiunt a casu et a fortuna, non oportet assimilari suis agentibus, respectu quorum dicuntur sic per accidens generare, cum casus et fortuna sint causae per accidens, non per se.

Advertendum autem, quod de arte non posuit exempla, quia est quasi per se manifestum, quomodo generatio artis est ab univoco. Nam aedificator per formam domus, quam habet in mente producit domum extra, ita quod ex domo sine materia fit domus in materia, ut dictum fuit septimo hujus, text. com 30. et circiter. Deinde cum dicit :

Substantiae autem tres sunt. Materia quidem hoc aliquid substantia in apparere. Nam quaecumque sunt tactu et non connascentia materia et subjectum. Natura vero hoc aliquid inquantum habitus quidam . Amplius tertia quae est ex his singularis, ut Socrates et Callias.

Determinat de forma in comparatione ad substantiam compositam. , Circa quod duo facit.Primo ostendit circa hoc veritatem. Secundo excludit falsitatem. Secunda ibi : Palam itaque. Prima in duas. Primo praemittit quamdam divisionem. Secundo accedit ad inquisitionem. Secunda ibi : In quibusdam igitur.

Dicit ergo, quod substantiae quidem tres sunt. Materia quidem hoc aliquid substantia in apparere, id est, quod substantia dicitur uno modo materia, quae quantum ad id quod apparet est substantia hoc aliquid. Nam primi Philosophi Naturales solam materiam dixerunt esse substantiam, ut dictum est primo et septimo hujus. text. com. 11. et circiter, text. com. 8. Quarum rationem subdit: Nam quaecumque tactu, et non connascentia materia et subjectum, id est, quod quia viderunt quod artificialium, quae fiunt per contactum, et non per unionem naturalem tota substantia est materia sola, quia formae artificialium sunt accidentia ex 8. hujus, text. com. 12. ideo putaverunt similiter esse in rebus naturalibus. Ideo subdit : Natura vero hoc aliquid. id est, quod alio modo dicitur substantia ipsa forma, quae est natura rei, et hoc aliquid, inquantum est habitus quidam. Amplius est tertia substantia, quae est ex his singularis, id est, compo sita ex materia et forma, ut So crates et Callias.