Articulus II.

De hujus libri manuscripto codice, quam imperfectus 0848B sit, et quam foede a librario latinae linguae penitus ignaro corruptus.

Iniqua plane fuit hujus libelli, sicuti et aliorum quam plurimorum fortuna. Per plurima enim saecula in bibliothecarum angulis sepultus, neminique cognitus, cum blattis et tineis luctatus est. Sed anno tandem 1678 vir clarissimus D. Foucault, tum in Aquitania regius quaestor, nunc vero Comes Consistorianus, manuscriptum illius codicem invenit in Moissiacensi olim ordinis sancti Benedicti monasterio, seu Abbatia mille monachorum, quae jam a pluribus annis a canonicis, ut aiunt, saecularibus incolitur. Nulla vero, vir eximius interposita mora, illum aliosque complures ibi repertos, transmisit ad illustrissimum virum Joannem Colbertum regni administrum, 0848C qui pro summo suo in litteras studio hunc cum aliis undique conquisitis jussit in sua bibliotheca reponi. Paruit itaque nobilissimi viri mandatis Stephanus Baluzius, qui tum ditissimae illi bibliothecae praeerat, atque anno subsequente 1679, hunc de mortibus persecutorum librum ex illo unico codice typis edi curavit.

Monitos autem nos ille fecit huncce ipsum codicem esse quidem integrum, sed mendis infectum pluribus, eumque ab annis circiter octingentis ab imperita manuscriptum videri. Sed quia plures novis illius editionibus postea praepositi; conquesti sunt negatam sibi fuisse ejusdem codicis, vel semel quidem inspiciendi facultatem, nos idcirco breve illius specimen, quo ab omnibus cujus formae et aetatis sit, agnoscatur, 0848D hujusce dissertationis initio exhibendum esse censuimus. Nobis autem illius, jubente illustrissimo abbate Colberto, copiam fecet D. Carolus Duchesne, Colbertinae bibliothecae nunc praefectus, vir omnibus utique non minus pietate quam doctrina commendandus.

In illo autem Colbertini codicis specimine jussimus accuratissime excudi integram pene primam illius paginam, iisdem omnino expressam litteris et characteribus, quibus totus ipse a scriba exaratus est. Quae vero in secunda et tertia linea cernes omissa, haec glutinoso quodam corpore superinducto deleta legi non possunt. Breviores vero ejusdem paginae hiatus facti sunt putredine et tabo, quibus 0849A discissae sunt extremae illarum partes. In aliis quoque nonnullis hujusce libri locis aliae lacunae, his plane similes, eamdemque ob causam reperiuntur. At haec semel saltem observanda esse idcirco duximus, quia secundae et aliis deinceps hujus libri editionibus praepositi, cum harumce lacunarum spatium scire non potuerint, in eo conjecturis suis replendo inutilem fere semper posuerunt operam.

Praeterea ex hoc specimine animadvertere poteris haec verba; Serius quidem, sed graviter, ac digne, in omnibus ad nostram usque editionibus omissa fuisse. Nulla autem hujus praetermissionis mentio ullibi facta est. Sed animum satis non attenderunt unicum in eo subesse librarii errorem, quod seruit, pro serius, ultima littera s in t mutata, scripserit. Nemo autem 0849B non videt quantum haec verba Cecilii instituto necessaria sint, et subsequentibus connectantur.

Paulo post in editis legitur: Et eumdem mortem digna ultione superbis et impiis ac persecutoribus inrogare. Sed haec gratis ficta sunt. In manuscripto enim codice nihil aliud scriptum videtur, nisi et eumdem judicem digna judice (aut digno judicio), supplicia impiis ac persecutoribus inrogare. Nihil quippe aliud in codice scriptum videtur, et haec sane verba ad auctoris propositum satis aperte conducunt.

Quaedam vero, sed pauca quidem in hoc libro occurrunt, quae librarius adjecit, nisi aliqua iis a Cecilio praeposita omisisse dicatur. Talia profecto sunt haec verba: Ab hoc capite suos persequi (Cap. 26) , quae nullam cum antecedentibus aut subsequentibus 0849C habent connexionem. Caetera porro in eo codice quaecumque aut dempta, aut addita, aut transposita fuerunt, haec ne eadem repetamus, suo loco annotabuntur.

At longe plurima toto passim in eodem codice ostendemus loca, quae non solum librarii, ut adsolet, aut oscitatione ac negligentia, aut nimia scribendi festinatione, sed magna etiam linguae latinae ignoratione depravata sunt, penitusque corrupta. Visne quibusdam saltem exemplis id tibi nunc probari? Animum, quaeso, ad haec verba adverte, quibus Cecilius de nobilibus foeminis, etsi innocentibus, ad supplicium tamen ductis sic loquitur: «Ne impetu populi de carnificum manibus raperentur, promoti militari modo instruc tibile mens essagitari persequuntur 0849D (cap. 40) .» Quis autem primis latinae linguae elementis imbutus, ita umquam scribere potuit? Nec magis sanus est alius Cecilii nostri locus, ubi de inhumanis Maximini imperatoris exactionibus sic disputat: «Armentorum, ac pecorum greges ex agris rapiebantur ad sacrificia cotidiana, quibus eos adeo corruperat, ut aspernarentur annonam, et effundebant passim sine delictu, sine modo culites universos, quorum numerus ingens erat, pretiosis vestibus nummis expungerent (cap. 37) .»

Tertium, si lubet, exemplum addemus, inde desumptum, ubi de Herculio, Galerii filii sui insaniam timente, haec scribuntur: «Urbe munita, et rebus ceptis inimicis diligenter instructis proficiscitur in 0850A Galliam (cap. 27) .» Summam denique librarii imperitiam evidentissime probant alia verba ab illo in hunc modum transcripta: «Cessere Phillides, cirona, metonius melamphius (cap. 33) .» Ibi enim Cecilius citat illud Virgilii carmen:

·: Cessere magistri
Phillyrides Chiron, Amythaoniusque Melampus.
(Lib. III Georgic., in fin.)

Cum igitur unicus ille Ceciliani libri codex, tot tantisque mendis infectus, hactenus repertus fuerit, nonne ingenue fatendum est huncce librum, tam imperita manu descriptum, ad nos nec incorruptum, nec plane integrum pervenisse? Scimus quidem non parum laboris a doctis quibusdam viris insumptum, ut his omnibus vulneribus mederentur. Sed nihil aliud saepius protulerunt, nisi meras conjecturas, 0850B easque sic incertas, et a se invicem discrepantes, ut nullus asserere audeat utrum aliquis, aut quis ex illis veram invenerit auctoris nostri lectionem. Aliis igitur codicibus, Colbertino emendatioribus, aut uno saltem alio iisdem mendis carente opus est; ut hic Cecilii nostri liber pristinae et integrae sanitati restituatur.