Articulus V.

De Donato, cui hic liber nuncupatur, ac tribus judicibus, Flaccino, Hierocle, et Priscilliano, quorum 0869A jussu variis ille propter Christi confessionem suppliciis affectus est.

Palam in superiori articulo, nisi plane decipiamur, omnibus fecimus duos diversosque esse Donatos, quorum uni memoratus Lactantii de Ira Dei liber, et alteri hic Cecilii nostri de Mortibus persecutorum inscribitur. Quis autem posterior iste Donatus fuerit, qui te doceat, vix alium, praeter Cecilium ipsum, invenies scriptorem. At ille ubi de persecutione, a Diocletiano in christianos commota, disserit, sic eumdem Donatum alloquitur: «Quid opus est illa narrare, praecipue tibi, Donate charissime, qui praeter caeteros tempestatem turbidae persecutionis expertus es? Nam cum incidisses in Flaccinum praefectum, non pusillum homicidam, deinde in Hieroclem ex 0869B vicario praesidem, qui auctor et consiliarius ad faciendam persecutionem fuit, postremo in Priscillianum successorem ejus, documentum omnibus invictae fortitudinis praebuisti. Novies enim tormentis cruciatibusque variis subjectus, novies adversarium gloriosa confessione vicisti. Novem praeliis Zabulum cum satellitibus suis debellasti; novem victoriis saeculum cum suis terroribus triumphasti . . . Nihil adversus te verbera, nihil ungulae, nihil ignis, nihil ferrum, nihil varia tormentorum genera valuerunt . . . Denique post illas novem gloriosissimas pugnas, quibus a te Zabulus victus est, non est ausus ulterius congredi tecum, quem tot praeliis expertus est non posse superari. Et cum tibi parata esset victrix corona, desiit amplius provocare, ne jam sumeres. Quam licet non acceperis 0869C in praesenti, manet tamen integra tibi pro virtutibus tuis, et meritis in regno Dei reservatur.» Audisti sane quae, et quanta, ac quamdiu Donatus ob Christi confessionem tormenta, ac quorum iniquo judicio, quamque constanti fortitudine perpessus sit.

Tum deinde Cecilius narrat datum fuisse a Galerio Imperatore, morti jam proximo, in christianorum gratiam edictum; atque postea Donatum his verbis iterum compellat: Tunc apertis carceribus, Donate charissime, cum caeteris confessoribus a custodia liberatus es, cum tibi carcer sex annis pro domicilio fuerit. Ibi porro adjecit propositum fuisse illud edictum Nicomediae pridie kalendas maias, ipso Galerio octies, et Maximino iterum consulibus, id est, anno Christi 311, ut infra ostendemus. Donatus itaque sex antea, 0869D uti dictum est, annis, hoc est, anno Christi 305 detrusus in carcerem, tot tamque variis cruciatibus tortus fuerat.

Eam autem ob causam illum, aliosque similibus tormentis excruciatos, Cecilius appellat glorioso confessorum nomine. At Cyprianus, quemadmodum nonnulli observarunt, hoc nomen, quo saepe saepius in epistolis suis utitur, iis tribuit, qui ab ethnicis judicibus interrogati, Christum citra ullas poenas verum Deum esse constanter profitebantur. Jure ergo longe potiori Cecilius tanti honoris nomen et titulum Donato aliisque dedit, qui ob eamdem Christi confessionem variis dirisque tormentis tamdiu discruciati sunt.

0870A Quod vero spectat ad memoratos a Cecilio judices, quorum inhumana prorsus crudelitate Donatus in carcerem conjectus, totque suppliciis excarnificatus est, quidam opinantur Flaccinum Bithyniae tunc praefuisse. Quamvis autem nullam opinionis suae afferant rationem; in eam tamen abiisse videntur, quod existimaverint Donatum in hac provincia, et Nicomediae quidem, aut non ita procul ab hac urbe poenis, paulo ante memoratis, fuisse affectum. Alii vero putant hunc Flaccinum praefectum fuisse Praetorio, et jure forsitan meliori. Nam is distinguitur a duobus aliis judicibus, qui praesides vocantur. At provinciarum urbiumque praesides solebant quidem praefecti nuncupari, sed addito provinciae, vel urbis, cui praeerant, aut alio insuper nomine. Flaccinus 0870B autem simpliciter, et quasi per antonomasiam praefectus vocatur. Cui autem melius, quam praefecto Praetorio hoc nomen convenire potest?

Duo porro alii Hierocles, et Priscillianus, ejus successor, a Cecilio dicuntur praesides, sive rectores et gubernatores illius haud dubie provinciae, ubi Donatus iniquo eorum furori restitit. In Bithynia autem, uti jam monuimus, id factum arbitrantur. Ab Epiphanio autem scripto traditum legimus Hieroclem tunc Alexandriae praefectum fuisse, cum Diocletianus et Maximianus in christianos saeviebant. Ad haec vero, Eusebius narrat Aedesium martyrem, jubente Alexandriae praeside, cujus nomen tacuit, in mare fuisse praecipitatum. In Graecorum etiam Menaeo Hierocles Aegypti praeses dicitur. Verum ille 0870C non in Bithynia tantum, sed in Aegypto quoque, vario tempore praesidis dignitatem obtinere potuit. Denique hunc esse tradunt, qui cum christianam religionem scriptis publicis infamare molitus temere fuisset, Lactantio, ut alibi annotavimus, occasionem dedit libros suos de divinis Institutionibus conscribendi. Tota autem haec opinio quibusdam nititur conjecturis, quibus et si res ipsa certo non demonstretur, eae tamen aut vero satis similes videntur, aut nihil habere, quod veritati omnino repugnet.

Tertius demum judex ab Cecilio Priscillianus cognominatur. At in martyrologio Romano legimus Nicaeae in Bithynia Antoninam in Diocletiani persecutione a Priscilliano praeside jussam fustibus caedi, suspendi in equuleo, lateribus laniari, et flammis incendi, 0870D ac demum gladio necari. An autem is ipse sit, cujus meminit Cecilius, expendant peritiores critici ac pronuntient.

Impio itaque horum judicum jussu Donatus iis, quae memoravimus, suppliciis ob Christi confessionem excruciatus est. Cecilius autem (Cecil. cap. 1, 35 et 52) , illum charissimi nomine saepius compellat. Arctissimo igitur amicitiae vinculo conjunctus erat cum illo sanctissimo confessore, cujus mirabilem in tot cruciatibus patientiam, quis alius praeter Cecilium praedicaverit, scriptorem nullum hactenus habere potuimus.

Caeterum auctor noster adjecit jucundum fuisse Deo spectaculum cum victorem Donatum cerneret, 0871A non candidos equos, aut immanes elephantos, sed ipsos potissimum triumphatores currui suo subjugantem. Ad eum autem Romanorum imperatorum morem his verbis alludit, qui triumphantes currui suo equos albos, aut elephantos jungebant, vel etiam subjungebant. Quamobrem quidam suspicatur in textu Cecilii legendum subjungentem, non subjugantem, sed id aliqua alterius, aut manuscripti, aut scriptoris auctoritate probandum erat. Plura autem imperatorum equis albis et elephantis trimphantium exempla protulit Bulengerus, confirmatque Onuphrius Panuinus, ejusque interpres Johannes Maderus, quorum libros consulere quilibet facile poterit.