Articulus IV.

De templis antiquorum christianorum, eorumque bonis et possessionibus, de operum bonorum meritis, et utrum Cecilius aliquid de Christi millenario in terris regno tradiderit.

Certo sane certius est magna amplaque ante Diocletiani 0892A imperium constructa fuisse a christianis templa. Paulo enim ante vidimus, quod postea clarius explicabitur, editissimum non solum a Cecilio nostro; sed etiam a Lactantio (Lactant. lib. IV Inst. cap. 27) memorari Nicomediense templum, quod initio persecutionis, ab eodem Diocletiano commotae, solo adaequatum est. Testatum vero Eusebius (Euseb. lib. VIII histor. Eccles. cap. 1) , facit neminem esse, qui possit cumulate describere innumerabilem hominum tunc quotidie ad fidem Christi confugientium turbam, magnumque ecclesiarum in singulis urbibus numerum, ac frequentissimos populorum in eas concursus.

Neque sua tantummodo christianis erant templa, sive ecclesiae, sed alia quoque bona et possessiones, quae ad eorum corpus, sive civilem ipsorum communitatem 0892B ac societatem pertinebant. In Licinii namque et Constantini Magni edicto, quod auctor noster (Cecil. cap. 47) integrum retulit, haec leguntur: «Et quoniam iidem christiani non in ea loca tantum, ad quae convenire consueverunt, sed alia etiam habuisse noscuntur, ad jus corporis eorum, id est, Ecclesiarum, non hominum singulorum pertinentia, ea omnia lege, qua superius, comprehendimus, citra ullam prorsus ambiguitatem, vel controversiam usque iisdem christianis, id est, corpori et conventiculis eorum reddi jubebis.» Eusebius vero (Euseb. lib. VII histor. Eccles. cap. 30) , narrat Aurelianum imperatorem, a christianis interpellatum, jussisse, ut Paulus Samosatenus haereticus pelleretur domo Ecclesiae τῆς ἐκκλησίας οἴκου, et haec domus iis traderetur, 0892C quibus Italici christianae religionis antistites, et Romanus episcopus scriberent. Alibi autem memoriae prodidit (Idem, lib. II de Vita Constant., cap. 39) . Constantinum Magnum praecepisse similiter, ut omnia quae ad Ecclesias recte visa fuerint pertinere, sive domus, sive possessiones, sive agri, sive horti, sive quaecumque alia, nullo tamen jure, quod ad dominium pertinebat, imminuto, restituerentur.

Operae praeterea pretium est illa hic animadvertere, quae de bonorum operum meritis a Cecilio nostro tradita legimus. De Donato enim aliisque Christi confessoribus, qui pro tuenda illius fide varios cruciatus mira invictaque patientia pertulerant haec ille (Cecil. cap. 1) scribit: Gloriosa confessione sempiternam coronam pro fidei suae meritis quaesierunt. Vides sane 0892D quam diserte fidei meritum praedicet, asseratque eo sempiternam coronam comparari. Sed Columbus respondet verbum mereri saepe accipi pro nancisci, adipisci, et sortiri, ita ut eventum potius quam jus, et dignitatem, vel eventum etiam, non solum jus et dignitatem significet. Esto sane, hoc verbum aliquando eo sensu a bonis auctoribus accipiatur. Non de iis quaeritur, sed quo sensu Cecilius illud adhibuerit. At certe ab eo non sumitur pro fidei eventu. Quo enim sensu vir sana mente praeditus dicere potuit confessores Christi pro fidei suae non jure et merito, sed eventu coronam sempiternam quaesierunt? Numquid id solo casu fortuitoque eventu accidit? Ad haec vero quamquam Columbo daremus meritum ibi significare eventum, 0893A quid inde proficiet? Quisnam esse potuit ille fidei eventus, nisi ipsummet illius meritum, quo confessores Christi sempiternam coronam quaesierunt? Magis ergo laudanda Baudrii, etsi ejusdem, atque Columbus, sectae scriptoris sincera confessio, qua ingenue declarat haec Cecilii nostri aliaque aliquot veterum Ecclesiae Patrum verba de bonorum operum mercede et meritis esse intelligenda.

Neque porro ibi tantum id asseruit Cecilius, sed alibi postquam varia retulit tormenta, quae idem Donatus pro asserta Christi fide perpessus fuerat: Corona integra tibi, inquit (Idem, cap. 16) pro virtutibus et meritis in regno Dei reservatur. Nonne ibi Cecilius apertissime causam rationemque profert, nempe virtutes et merita, propter quae corona illi in regno 0893B Dei reservabatur? Sana igitur et orthodoxa de bonorum operum meritis doctrina clarius asseri explicarique non poterat. Citatus autem Baudrius nobis hic promiserat se eam in singulari dissertatione enodaturum, sed morte praeventus promissis non stetit. Nos autem in superioribus nostris dissertationibus, pro ut se se dedit occasio, illam pro virili parte nostra exposuimus.

Denique observabimus quosdam opinari ab auctore nostro designari millenarium Christi regnum, ubi ait (Cecil. cap. 2) in fine mundi fore initium Christi sanctum et sempiternum, cum descendere coeperit. Sed e contrario aliis multo potiori jure videtur his verbis illud idem millenarium Christi in terris regnum destrui evertique funditus. Millenarium quippe sempiternum 0893C esse non potest. At si haec vera sit Cecilii opinio, is profecto Lactantius esse non potest, qui totis viribus falsum illud Christi regnum, ut alibi vidimus, asserere frustra conatus est. Scimus quidem mutilum et hiantem esse hunc Cecilii locum: sed vacua ibi spatia brevissima sunt, nulloque modo videntur potuisse quidquam comprehendere, quo illud millenarium Christi regnum denotetur.