Articulus II.

De Domitiano, secundo Ecclesiae persecutore, ejusque interitu, atque eversis imaginibus et honorum titulis.

Transit Cecilius (Cecil. cap. 3) a prima Ecclesiae 0898A christianae persecutione ad secundam, quae a Domitiano commota est. Sed in tota hac narratione ne semel quidem illum, ut supra animadvertimus, proprio suo nomine appellavit. Primo autem narrat illum exortum esse, interjectis aliquot, id est, viginti post Neronem annis, illumque eodem Nerone non minorem fuisse tyrannum. Tertullianus vero (Tertul. Apologet. cap. 5) postquam de Nerone, uti superius annotatum est, verba fecit, haec citata ab Eusebio (Euseb. lib. III Histor. Eccles., cap. 20) , et graece reddita, confestim adjecit verba: «Tentaverat et Domitianus, portio Neronis, de crudelitate.» Et alio in libro (Tertull. lib. de Pallio, cap. 4) : «Tacendum impuriorem Physione, et molliorem Sardanapalo Caesarem designare, et quidem Subneronem. Quin etiam 0898B idem Domitianus, teste adhuc Eusebio (Euseb. ibid. cap. 17) , jactitabat se ipsum Neronianae impietatis, bellique et odii adversus Deum fuisse successorem. Petilianus autem apud Augustinum (August. lib. II contr. Lit. Petil., tom. IX) vocat illum Neronis maximam partem. Nec christiani tantum Scriptores, sed poetae etiam ethnici illum Neronem alterum nuncuparunt. Audi, quaeso, Juvenalem (Satir. 5, vs. 37 et seqq.) :

Cum jam semianimum laceraret Flavius orbem
Ultimus, et calvo serviret Roma Neroni.
Hunc secutus est Ausonius his versibus:

Et Titus imperii felix brevitate, secutus
Frater, quem calvum dixit sua Roma Neronem.
Crudelis tamen ille imperator, pergit Cecilius (Cecil. 0898C cap. 3) , quam diutissime, tutusque regnavit, donec impias manus adversus Dominum tenderet. Qua autem ratione, inquies, regnasse diutissime dicitur, qui annis tantum quindecim, ut ait Eusebius (Euseb. lib. III Histor. Eccles. cap. 20) , et aliquot, sicut aliqui putant, insuper mensibus imperavit? Num quia superioribus aliis imperatoribus, si Augustum, Tiberiumque excipias, et diutius regnavit, et securius? An vero quia saevissimi tyranni imperium, per annos quindecim exactum, longissimum est? Quanti ponderis sint hae rationes, aut utrum Cecilius erraverit, doceas, velim, et pronunties.

Ast ubi intolerandus ille tyrannus instinctu daemonum ad vexandos christianos animum sub vitae finem appulit, tunc, inquit Auctor noster (Cecil. ibid.) , traditus 0898D in manus inimicorum, luit poenas. Nam quarto decimo, ait Hieronymus (Hieronym. Catal. Script. Eccles. § 9) , imperii sui anno, secundam post Neronem Domitianus ille persecutionem movit, quemadmodum ab Eusebiani Chronici (Euseb. Chron. ad ann. Christ. 95) auctore id confirmatur. Ipsemet autem Eusebius (Euseb. lib. III Histor. Eccles., cap. 17) scribit illum post multa crudelitatis suae specimina, ad extremum secundam concitavisse adversus christianos persecutionem. Multorum etiam opinio est illam his designari Juvenalis versibus, Satir. IV, vs. ult.:

Sed periit postquam cerdonibus esse timendus
Coeperat, hoc nocuit Lamiarum caede madenti.
Arbitrantur enim cerdonum nomine ibi christianos, 0899A tamquam tenuis fortunae, et infimae plebis homines, a satirico poeta notari. Scimus quidem hanc persecutionem Scriptoribus nonnullis antea excitatam videri: sed eorum argumentum tam levis, quam ea, quae retulimus, gravis sunt momenti.

Deo autem scelerum ejus vindici debitas nefandus iste tyrannus solvit poenas, cum domi, sicut ait Cecilius, interfectus fuit. Etenim haec ipsa Suetonii (Sueton. in Vita Domit., § 16) de illius morte verba legimus; Summotis omnibus, in cubiculum se recepit, atque ibi occisus est. Quomodo autem, et a quibus necatus fuerit, si scire aveas, ab ipso postea narrante, discere haud difficiliter poteris. Ita enim ille prosequitur. «Stephanus Domitillae procurator . . . sinisteriore brachio, velut aegro, lanis fasciisque per aliquot dies ad avertendam suspicionem obvoluto, ad 0899B ipsam horam dolum interjecit, professusque conspirationis indicium, et ob hoc admissus, legenti traditum a se libellum, et attonito suffodit inguina. Saucium ac repugnantem adorti Clodianus Cornicularius, et Maximus Parthenii libertus, et Saturius Decurio Cubiculariorum, et quidam e gladiatorio ludo vulneribus septem contrucidaverunt.» Eadem quoque traduntur in Dionis Epitome, atque ut Philostratum, (Philostrat. in Vita Apollon., cap. 10) qui rem paulo aliter retulit, et alios omittamus, certe Eutropius (Eutrop. Hist. Rom. lib. VII, in fin.) narrat illum interfectum fuisse in palatio. Denique Plinius (Plin. Paneg. Trajan. circ. med., § 49) postquam illius, quem immanissimam belluam appellat, horrendam crudelitatem 0899C atque ferocitatem ante omnium posuit oculos, haec de morte ejus subjungit: «Ille tamen quibus sibi parietibus et muris salutem suam tueri videbatur, dolum secum, et insidias, et ultorem scelerum Deum inclusit. Dimovit perfregitque custodias poena, angustosque per aditus et obstructos, non secus ac per apertas fores, et invitantia limina irrupit, longeque tunc illi divinitas sua, longe arcana illa cubilia, saevique secessus, in quos timore, et superbia, et odio hominum agebatur.»

Neque porro haec dira crudelissimi imperatoris caedes satis ad scelerum ejus ultionem fuit: Cum multa enim vero mirabilia, inquit Cecilius (Cecil. cap. 3) opera, quae a Suetonio (Sueton. in Vit. Domit. § 5) , et in Eusebii Chronico (Euseb. ad ann. Christ. 90) 0899D enumerantur, atque etiam Capitolium, teste adhuc Plutarcho (Plutarch. in Vit. Public.) fabricasset, Romanus senatus nomen ejus ita persecutus est; ut nulla vel imaginum, vel titulorum illius vestigia reliquerit. Et vero memoriae Suetonius (Sueton. in Vit. Domit., § 23) commendavit senatum Domitiani nece adeo laetatum: «Ut repleta certatim curia non temperaret, quin mortuum contumeliosissimo atque acerbissimo acclamationum genere laceraret, scalas etiam inferri, clypeosque et imagines ejus coram detrahi, et ibidem solo affligi juberet, novissime eradendos ubique titulos, abolendamque omnem memoriam decerneret.» Vel, sicut ait Eusebius (Euseb. lib. III Histor. Eccles., cap. 20) , καθαιρεθῆναι τὰς Δομιτιανοῦ 0900A τιμάς. Omnes honorum Domitiani titulos abrogari; sive, ut scribit Macrobius (Macrob. lib. I Saturnal. cap. 12) , infaustum ejus vocabulum ex omni aere, vel saxo eradi, ac deinde sublatas, ut aiebat Dion, (Dion Epit. de Nerva) statuas illius aureas et argenteas ex quibus grandis pecunia redacta est.