Articulus II.

De persecutionis a Diocletiano in christianos commotae praeludiis et exordio, quam ob causam, quibusve consiliis ad eos vexandos impulsus fuerit.

Quam Diocletianus ob causam in christianos concitatus sit, hunc Cecilius noster (Cecil. cap. 10.) exposuit 0912D in modum: Pecudes ille diis suis immolabat in partibus Orientis, id est, Alexandriae, sive in Aegypto, ut quidam opinantur, sive ut alii, Antiochiae, ubi quaedam leges ab eo tunc datae memorantur. Prae timore autem, de quo antea dictum est, scrutator rerum futurarum, aut, ut ait Aurelius Victor ( Aurel. Vict. de Caesar. ubi de Dioclet.) imminentium, in earumdem pecudum jecoribus futura inquirebat. Sed immortali crucis signo, ab assistentibus quibusdam fronti imposito, fugati sunt daemones; turbatisque sacris ac frustra repetitis, nullum illi prorsus responsum reddiderunt. Hujus autem silentii non aliam, nisi profanos, hoc est, christianos homines, qui ibi aderant, causam esse dixit magister aruspicum Tagis, 0913A quo quidem nomine is a Cecilio nostro (Cecil. cap. 10) vocatur, qui inspiciendis pecorum extis praeerat. A Tage enimvero aruspicinae ut in alia dissertatione animadvertimus, inventore cum derivatum sit hoc nomen, eo magister aruspicum postea appellatus est. Quod autem de daemonum silentio responsum a Tage seu aruspicum magistro Cecilius noster, illud Lactantius (Lactant., lib. IV Inst., c. 27) non ab eo tantum, sed ab aruspicibus datum esse perhibet. Nonnulli vero arbitrati sunt hanc sive unius, sive plurium aruspicum responsionem ipsam esse, qua Apollo, ut narrat Eusebius (Euseb. lib. II de Vita Constant. cap. 50) . non ex hominis ore, sed ex tenebroso quodam specu dixisse ferebatur se a justis hominibus praepediri, quominus oracula vera proferret. Sed in 0913B dubium vocari potest utrum una et eadem sit, quae a Cecilio et Eusebio narratur historia. Nobis vero haud aegre persuadebitur illam esse duplicem. Nam Cecilius de Apollinis responso sermonem postea facere videtur, uti mox videbimus.

Caeterum tam Eusebius, quam Cecilius asseverant illud silentium, quod christiani daemonibus imposuerant, veram fuisse causam cur Diocletianus in illos furere et bacchari coeperit. Enimvero statim sanguinolenta, inquit Eusebius, edicta cruentis, ut ita dixerim, mucronibus scripsit, διατάγματα λύθρων μιαιφόνοις, ὡς εἰπεῖν, ἀκωκαῖς συνέταττε (Euseb. ibid. cap. 51) . Judicibus autem praecepit ut ad excogitanda acerbiora suppliciorum genera animum intenderent. Cecilius (Cecil., c. 10) itaque ait illum ira furentem, 0913C jussisse primum, ut milites et omnes qui in palatio erant, ad nefanda, datis eam in rem litteris, sacrificia cogerentur. Et certe Eusebius (Euseb. lib. VIII histor. Eccles. cap. 1) tradit persecutionem incoepisse a christianis, qui militabant. Verum ibi Auctor noster significare potius videtur illud fuisse persecutionis dumtaxat praeludium. Addit quippe hoc quidem tunc, sed nihil amplius contra Dei religionem a Diocletiano factum. In Eusebiano autem Chronico (Euseb. Chron. ad. ann. 302) haec annotantur. «Veturius, magister militiae, christianos milites persequitur, paulatim ex illo jam tempore persecutione adversus nos incipiente,» Porro autem nos Cecilius admonet id contigisse aliquanto tempore, antequam Diocletianus in Bithyniam hyematum venisset. 0913D At quidam putant haec acta esse anno 398, quatuor videlicet annis priusquam generalis persecutio anno 302, ut notatur in Eusebii Chronico, incoepta sit. Sed veremur ne hanc explicationem pati non possint citata Cecilii verba, atque ideo maxime quod dixerit Diocletianum ab illo tempore ex summa felicitate cecidisse, quo christianos vexare aggressus est. Nam his ille verbis significare videtur tunc depositam a Diocletiano imperatoris dignitatem, uti ex postea dicendis manifestius patebit.

Dehinc narrat (Cecil., c. 11) Diocletianum, elapso aliquanto tempore, Nicomediam, quae Bithyniae urbs erat, venisse, quo Galerius accurrit. Ibi vero hic superstitiosae matris suae querelis stimulatus, eumdem Diocletianum 0914A ad tollendos christianos acerrime excitabat, sed non tam facile flexit illius animum. Nam Diocletianus consilio cum eodem soloque Galerio per totam hyemem habito, conatus est deflectere, ita in manuscripto codice, praecipitis hujus hominis insaniam. Satis enimvero ille esse aiebat Palatinos, id est, eos, uti paulo ante dictum est, qui in palatio degebant, et milites a christiana religione prohiberi. Quoniam autem Galerius eum urgebat, in consilium, inquit Cecilius, admissi sunt judices pauci, et pauci militares, qui contra christianos sententiam tulerunt. At cur ibi, inquies, pauci dicuntur, quandoquidem proxime Cecilius dixerat solitum esse Diocletianum multos simili in causa ad consilium vocare? Quidam itaque pro multos legendum putant alios, sed contra 0914B apertam manuscripti codicis reclamationem. At nihil in textu mutandum, bonamque esse illius lectionem inde confici potest, quod pauci ex uno, et pauci ex alio ordine judices assumpti multos efficiant. Fatendum tamen est Cecilium loqui de re singulari, quae secreta adhuc erat, nec tum patiebatur tam magnum arbitrorum numerum in consilium admitti.

Porro autem Diocletianus nondum in Galerii et judicum de torquendis christianis sententia acquievit. Aruspicem etenim misit ad Apollinem Milesium, qui respondit, ut divinae, inquit Cecilius, religionis inimicus. Atque haec ille, nec plura de illo Apollinis responso. At vide, quaeso, an illud sit, paulo antea a nobis ex Eusebio transcriptum (Euseb. lib. II. de vita Constant., cap. 50) quo Apollo edixit sua oracula ab hominibus justis impediri.

0914C Omnibus porro his consiliis, et Apollinis responso Diocletianus reluctari amplius non potuit. Itaque permisit christianos divexari; ita tamen ut nullius sanguis funderetur. Contra vero Galerius volebat eos omnes vivos cremari.