Articulus Primus.

Quando et ubi Maximianus Herculius factus sit imperator; quae ejus cum Diocletiano consensio, quantaque illius avaritia, inclementia, ac libido, et ubi imperium primo deposuerit.

Maximianus senior dictus est Herculius, uti Cecilius (cap. 8 et 52) aliique omnes ultro confitentur. Cognomen autem illud sibi ipse vindicaverat, in Herculis, ut superius a nobis observatum est, 0942B honorem, vel potius, ut ab eo ortus crederetur. Ad imperii vero societatem a Diocletiano adscitus est anno Christi 385, sicuti putant aliqui, aut certe, ut aliis placet, hoc ipso anno renuntiatus fuit Caesar tantum, ac subsequenti 386, imperator et Augustus. Ubi autem regali purpura indutus fuerit, si a Cecilio nostro perconteris, hoc accipies ab illo responsum: «Erat locus altus extra civitatem» Nicomediam, «ad tria fere millia, in cujus summo Maximianus ipse purpuram sumpserat.» Sed non minima tamen inter aetatis nostrae scriptores contentione disceptatur quonam ille de Maximiano, an Herculio, vel Galerio ibi loquatur. Quidam enim haec de priore, alii plures de posteriore intelligenda esse arbitrantur. Verumtamen ii omnes consensu satis unanimi fatentur eumdem 0942C Herculium, sicut in Chronico Alexandrino habetur, Nicomediae creatum fuisse imperatorem. Post haec porro frater ejus Diocletianus ab Cecilio nostro dicitur. Solebant enim imperatores, tametsi minime consanguinei, sese invicem fratrum nomine appellare.

At quamvis Herculius consanguinitate non esset Diocletiano conjunctus, ipsi nihilominus similis fuit. Nam in utroque, inquit auctor noster, mens una, eadem cogitatio, par voluntas, aequa sententia. Magno enim voluntatum sententiarumque consensu regnaverunt. Communem autem singularemque illorum concordiam Mammertinus plurimum extollit (Mammert. Panegyric. Maxim. § 41, et Genethl. § 7) . At certe Herculius Diocletiano, tamquam minor majori, in 0942D vexandis christianis, omnibusque, ut testatur Eutropius (Eutrop. Brev. Rom. histor.) , severioribus consiliis, ac sui usque ad imperii abdicationem obsecutus est.

Itaque hoc solum, pergit Cecilius, differebant, quod avaritiae minori altero fuit plus, majori vero minus, sed plus timiditatis. Majorem autem dixit Herculii avaritiam; quia etiamsi in custodiendis opibus non esset tam diligens ac Diocletianus; eas tamen summa iniquitate ac crudelitate congerebat. Quando namque hae ipsi deerant, tunc illas rapiebat ex locupletissimis senatoribus, quos nefaria seductione testium jubebat plecti capite. Nec difficile ei erat infinitas divitias malis illis artibus tempore brevissimo cogere; 0943A quandoquidem subjectas ditioni suae habebat opulentissimas provincias, Italiam, vel Africam, vel Hispaniam, quomodo supra a nobis explicatum est.

Neque avarus tantum a Cecilio nostro dicitur (Cecil. cap. 15) , sed homo non adeo clemens. Quantum enim a clementia alienus fuerit, nemo est qui ex mox dictis non videat. Si quis tamen id jam sibi adhuc probari velit, hic audiat Eutropium (Eutrop. loc. cit.) , de illo sic loquentem: «Herculius manifestissime et propalam crudelis, a moderatione et societate alienus, aspectu ac vultus horrore asperitatem prae se ferebat.» (Idem, lib. X, pag. 229; Zozim. pag. 673.) Aliis vero verbis id postea repetit, atque infidelitatis praeterea eum, sicuti Zozimus, insimulat.

Non minori porro libidinis, quam avaritiae crudelitatisque 0943B aestu Herculius urebatur. Satis quippe pestifero homini non erat, mores, ita quidem in manuscripto codice legitur, contra omne jus et fas corrumpere, sed primorum etiam filias, et avulsas ab parentum conspectu virgines violabat. Uno verbo eam putabat imperii sui esse felicitatem, si libidini nihil denegaret. Cecilio autem haec dicenti si non credas, aliumque desideres testem, tibi dabimus Aurelium Victorem, a quo effroenata ipsius libido, aliaque ejus vitia his verbis in Epitome notantur: «Aurelius Maximianus cognomento Herculius, ferus natura, ardens libidine, consiliis stolidus, ortu agresti.» In suo autem de Caesaribus libro: «Libidine, inquit, tanta agebatur, ut ne ab obsidum corporibus quidem animi labem comprimeret.» Si autem inde inferas 0943C in textu Cecilii legendum mares, non mores, uti quibusdam placuit, ages procul dubio contra manuscripti codicis fidem, et contra gradationem, quam Cecilius a generali morum ad specialem virginum corruptelam fecit. Ipsius enimvero haec totidemque sunt verba: «Jam libido in homine pestifero non modo ad corrumpendos mores, quod est odiosum, ac detestabile, verum etiam ad violandas primorum filias.» Miramur itaque quomodo illa fictitia Ceciliani textus emendatio, vel potius depravatio, in eorum, quorum mores penitus corrupti non sunt, mentem venire potuerit.

Nulli porro mirum videbitur, si hic imperator libidine, impudicitia, totque aliis vitiis depravatus, Diocletiano, cui similis erat, morem semper gerendum 0943D duxit, ac tum maxime cum ei scripsit, ut Christianos, sicuti ipse, persequeretur. Et certe acceptis illius litteris, libens, uti auctor noster loquitur (cap. 15) , paruit per Italiam, homo non adeo clemens. Quis autem, nobis plane silentibus, non facillime perspiciat quot quantisque tormentis christiani plurimi in illis, quibus praeerat, provinciis excarnificati sint, suumque pro invicta religionis suae confessione fuderint sanguinem? Si tamen Cecilium nostrum audire adhuc cupias, ille his, quae supra retulimus, citatis Virgilii carminibus tibi dicet hunc, et Diocletianum, ac Galerium tres fuisse acerbissimas bestias, quae ab oriente in occasum tanto furore in Christianos saeviebant; ut id nullis verbis possit ab ullo explicari. Nemini ergo 0944A dubium esse potest quin Herculius, homo minime clemens, ingenitae feritati tunc laxaverit habenas, nec umquam sanguini pepercerit Christianorum.

Quantumvis autem ille Diocletiano, uti diximus, fuerit audacior, Galerius tamen ut eum ad supremam imperatoris dignitatem deponendam cogeret, terruit armorum civilium metu. Datis itaque Herculius ad Diocletianum litteris, illum et consiliorum Galerii commonefecit, et aucti revera ab illo post comminationes exercitus. At ex Cecilio nostro discimus quidem redditas fuisse Diocletiano hasce illius litteras, quid autem ipse Diocletianus ei responderit, alto Cecilius praetermisit silentio. Nobis tamen haud obscure significat eumdem Herculium, accepto illius responso, sese exuisse purpura, qua Severum, quemadmodum 0944B Diocletianus, uti dictum est, Maximinum sua induit. Ubi vero ac quando hoc factum sit, his praeter alios Eusebiani Chronici auctor verbis explicat: «Secundo anno persecutionis Diocletianus Nicomediae, Maximianus Mediolani purpuram deposuerunt.» Sed de hac abdicatione supra egimus, de Severo autem et Maximino infra disputandum.