Articulus II.

Quomodo Maximianus Herculius, resumpta purpura, Romam obsidione liberaverit et venerit ad Constantinum, quem, collocata ei in matrimonium minore filia, decipere conatus est: de secundo illius Romam reditu, ubi Maxentium imperio privare frustra conatus, inde ignominiose ejectus fuit.

0944C Suprema imperatoris et Augusti dignitate sese Herculius abdicavit non lubenti quidem, si Cecilio credas, animo, sed omnino invitus, vel sicut jam ex Eutropio annotavimus, postquam Diocletianus id illi aegre persuasisset. Quapropter eum, teste Eumenio, puduit eximiam ejusdem Diocletiani, qui ad vitam privatam tam gloriose descenderat, imitari moderationem. Nec mirum profecto. Rerum enimvero novarum, uti Cecilius loquitur, cupidus, et φύσει ὢν, Zozimi verba sunt, φιλοπράγμων, καὶ ἄπιστος, Natura inquietus, sive libenter aliis negotia facessens, et infidus erat. Post depositum itaque imperium, cum in Campania moraretur, missam sibi a Maxentio filio, Severum metuente, purpuram rursus tamque laeto 0944D animo arripuit, quam invito antea eam exuerat.

Tum deinde Severo Romam obsidenti occurrit, vel e Lucania, ut loquitur Eutropius, illuc advolavit, et in Urbem obsidione liberatam ingressus est. Sed timuit ne Galerio, ob Severi necem irato, et ad se fortasse cum Maximino duplicatis copiis venienti, resistere non posset. Quamobrem Urbe munita et rebus coeptis inimicis diligenter instructis, proficiscitur in Galliam. Ita in manuscripto codice haec scripta sunt, sed mendosissime nulloque sensu. Singuli itaque pro suo quisque ingenio hunc locum emendare tentarunt. Quae autem vera sit lectio, quis sine altero meliori codice asseverare audeat? Sensus tamen Cecilii esse videtur: Herculium, relicta Urbe munita, 0945A et rebus, quae ex inimicis captae erant, diligenter instructa, profectum esse in Galliam.

An Constantinum igitur ibi degentem venit; ut eum partibus suis conciliaret suae minoris filiae nuptiis, in manuscripto nostro codice, sic minoris familiae nuptiis, simili procul dubio, atque antea, librarii errore. Narrat autem Zozimus Herculium post mortem Severi venisse ad Diocletianum (Zozim., lib. II histor.) . Sed cum illum, inquit, ad purpuram resumendam frustra excitasset, ad Constantinum, superatis Alpibus, contendit. Ei autem filiam hoc dolo malo collocavit, quo ad persequendum Galerium compelleret. Faustae porro nomen huic Constantini Magni conjugi fuisse non solum Zozimus, sed Eutropius aliique omnes fatentur (Eutrop. lib. X Breviar. hist. 0945B Rom.) . Cur vero Cecilius eam Herculii filiam minorem appellaverit, valde incertum est, nisi forte majorem ejus filiam esse putaverit Theodoram privignam, ex Eutropia uxore sua genitam, et Constantii patris Constantini conjugem. De illo enim Aurelius in Epitome: «Genuit ex Eutropia Syra,» inquit, «muliere Maxentium et Faustam conjugem Constantini, cujus patri Constantio tradiderat Theodoram privignam.» Magnis porro laudibus Julianus imperator hanc Faustam exornat (Julian, orat. 1) , ex qua Constantinus Magnus suum prae caeteris filium Constantium suscepisse perhibetur.

Herculium autem improba decipiendi Constantini spes plane frustrata est. Quamobrem Romam confestim se contulit ad Maxentium suum, ut mox dictum 0945C est filium. Ibi vero commune quidem cum eo imperium habebat, sed Maxentii major erat potestas. Invidia ergo impius ille pater laceratus, publica in concione purpuram ab filii humeris detraxit. Verum milites tantam perfidiam detestati, excipiunt filium, ac patrem tamquam Superbum, id est, Tarquinium Roma ejiciunt. Testes alios tam indigni facinoris habemus, ac primum quidem incertum panegyrici, Constantino Magno dicti, auctorem, qui illud sic enarrat: «Ipse» Herculius, qui pater «illius,» Maxentii, «credebatur, discissam ab humeris purpuram detrahere conatus, senserat in illud dedecus sua fata transisse.» Secundus vero testis erit Eutropius (Eutrop., lib. I Breviar.) , cujus haec sunt verba: «Herculius Maxentii pater in medio exercitu 0945D concionatus, filiumque suum imperio depellere conatus, seditionem et multa militium convicia tulit.» Zonaras tamen nos docet (Zonar., lib. XI Annal. § 33) id paulo aliter ab aliis quibusdam narrari; sed eos nominatim non appellavit. Secus adhuc Socrates (Socrat., lib. I, cap. 2) , qui litteris mandavit Herculium, cum filium suum interficere niteretur, a militibus fuisse prohibitum. Sed illud in animum ii facile induxerunt, qui eum a filio purpuram diripere videbant.