Articulus II.

De Constantini Magni parentibus, patria, eximiis corporis animique dotibus, ubi educatus, quanta aliorum, atque in primis Galerii in illum invidia, quibusve insidiis ab eis appetitus fuerit.

Quae in superiori articulo, et antea a nobis disputata sunt, haec omnibus satis aperte demonstrant 1002A Constantinum Constantii Chlori, quemadmodum Cecilius noster tradidit, fuisse filium. Qua vero ex matre, et ubi natus fuerit, cum ille taceat, nullam nobis, qui in ejus vestigiis insistimus, illud diligentius investigandi dedit occasionem. Adnotasse igitur sufficiat certiorem videri, ac jam praevaluisse eorum sententiam qui Constantinum Helena matre, ut ait Anonymus Valesianus, in oppido Naiso ortum esse existimant.

Primum autem de illo sermonem Cecilius noster instituit in memorato a nobis Diocletiani et Galerii dialogo, in quo de creandis novis Caesaribus Nicomediae disceptarunt. Ibi autem de illo his totidemque verbis loquitur. «Constantio filius erat Constantinus, sanctissimus adolescens, et illo imperii fastigio dignissimus, qui insigni et decoro habitu corporis, et industria 1002B militari, et probis moribus, et comitate singulari a militibus amaretur, a privatis et optaretur.» At eximias hasce Constantini virtutes, egregiasque animi et corporis dotes, tot, praeter Eusebium testem oculatum (Euseb. lib. I de vita Constant. cap. 12) , scriptores cum antiqui tum recentiores ita certatim celebrarunt; ut eas fusius enarrare nihil plane necesse sit. Neque putaveris illas ab his scriptoribus exaggerari. Ab aliis quippe eadem litteris publicis consignata invenies, videlicet ab incerto panegyrici a nobis jam citati auctore, Eutropio, Aurelio Victore et Praxagora apud Photium, in quos omnes cadere non potest ulla adulationis suspicio.

Ante praefatum autem Diocletiani et Galerii anno 304 colloquium, Constantinus, uti auctor noster ait, 1002C «Jam pridem a Diocletiano factus erat Tribunus primi ordinis.» De his autem Tribunis jam egimus. At ex illis aliisque Cecilii nostri verbis colligitur Constantinum, tametsi adhuc adolescentem, jam a longo tempore in aulam venisse Diocletiani, quo illum a patre suo eruditionis causa missum esse Praxagoras et Zonaras testificantur. Anonymo autem Valesiano si credimus: «Obses apud Diocletianum, et Galerium sub iisdem fortiter in Asia militavit.» Quin etiam Galerius eum in urbe Roma, inquit Aurelius Victor, religionis specie obsidem retinuit. Praxagoras vero, a nobis paulo ante laudatus, non minus perspicue tradidit Constantinum a patre suo missum, non quidem Romam, sed Nicomediam εἰς Νικομέδιαν ad imperatorem Diocletianum, ubi, si Cecilio credimus, 1002D praefato Galerii ejusdemque Diocletiani colloquio interfuit. Nonne autem inde colligi potest Constantinum adhuc juvenem se hisce imperatoribus pluribus simul, aut separatim comitem in iis locis praebuisse, in quibus commorabantur, aut ad quos se interdum conferebant? Sed quid conjecturis opus est? Nonne Eusebius diserte dixit illum adhuc adolescentem, et juvenili lanugine decorum, Moysis instar, substitisse in ipsis aedibus tyrannorum, apud quos summo fuit in honore?

Sed parum sincera haud dubie erat horum veneratio. Nam invidia, inquit adhuc Eusebius, et metu perculsi, ipsum oblata occasione non solum contumeliis vexare conati sunt; sed insidias etiam ei semel et 1003A iterum posuere, quas Dei nutu patefactas declinavit. At multo magis Galerius illi invidebat. Quamobrem pluribus illum, ut scribit anonymus Valesianus, periculis objecit, vel sicuti ab auctore nostro traditum jam animadvertimus, ei quoque insidiatus est, sed clam et occulte; ne contra se arma civilia, et militum, a quibus, quemadmodum paulo ante dictum est, amabatur, odia concitaret. Quae autem fuerint hae insidiae, si quis scire aveat, is primum audiat Cecilium nostrum, qui illum sub lusus, atque exercitii specie feris objectum asserit. Haec autem, nec plura de hisce feris memoriae ab eo mandata sunt. At Praxagoras, a Photio citatus, narrat Constantinum a Galerio inductum, ut cum fero leone pugnaret, quem ille non divino quidem, ut ait Zonaras, sine auxilio interfecit. Neque tamen illum in hoc tantum, sed in alia non minus 1003B metuenda adduxit praeliorum pericula. Nobis autem si omnino non credis, audi, quaeso, Anonymum Valesianum, illud his totidemque verbis enarrantem. «In Sarmatas juvenis equestris militans, ferocem barbarum, capillis tentis raptum, ante pedes supplicem Galerii Imperatoris adduxerat. Deinde Galerio mittente, per paludem equo ingressus suo, viam caeteris fecit ad Sarmatas, ex quibus pluribus stratis, Galerio victoriam reportavit.»