§ III.— De decreto quod Marcello adscribitur, ubi de usu quo pueros monasteriis parentes offerebant, disseritur.

1. Apud Gratianum, 20, quaest. I, c. 10, et exinde in editionibus Conciliorum, Marcelli nomine insignitum est hoc decretum: «Illud autem statuendum esse censemus, ut si minori aetate filii monasterio oblati fuerint, vel sacram tonsuram vel velamina susceperint, dignum quidem duximus, ut decimo quinto anno a praelatis moniti, verbis inquirantur, utrum in ipso habitu permanere cupiant, an non. Si vero permanere professi fuerint, ulterius poenitendi «(Hoc est, habitum mutandi et ad saeculum revertendi),» locum minime 0022C amplecti possunt. Si vero ad saecularem habitum reverti voluerint, redeundi licentia nullo modo denegetur: quia satis inutile est, ut coacta servitia Domino praestentur.» Labbeus vero notat, ab auctore Glossae apud Gratianum Martino tribui, ejusque temporibus magis convenire.

2. Obscurum certe non est hoc decretum ad ea pertinere tempora, quibus de illo usu derogari coepit, qui jam pridem obtinebat, videlicet ut pueris, postquam monasteriis a parentibus fuissent oblati, propositum deserere, et ad saeculum regredi nefas esset. Hunc autem usum apud Graecos numquam receptum esse colligitur tum ex his Theodori, Cantuariensis archiepiscopi (Spicil., to. IX, p. 62) : «Basilius judicavit pueris licentiam ( leg. licere) nubere ante sexdecim annos, 0022D si abstinere non potuerint, quamvis monachi fuissent, tum ex ipsis Basilii verbis in Regulis fusius disputatis, interrog. 15, et in Brevioribus.

3. At usum illum in Occidente asserit Benedictina Regula, cap. 59, eamque firmant non modo Isidori, Magistri, et aliorum Regulae, sed et plurium conciliorum tum in Gallia, tum in Hispania aut Germania habitorum, ac summorum pontificum decreta. His praeiverat Ecclesiae mos, Siricii Zosimique decretis stabilitus, quo filios ab infantia sacrae cleri militiae consecrare, et lectorum officio dicare fas erat, necnon usus qui ab incunabulis Ecclesiae constanter obtinuit, ut nimirum baptizarentur infantes, atque exinde christianis legibus ita tenerentur, «ut non 0023A impune desererent majores» (verba sunt concilii Toletani VIII, can. 7) , «quod parvuli vel nesciendo vel nolendo perceperant.» Et hoc quidem exemplo mox dictum concilium evincit eos, qui, «aut eventu necessitatum aut metu periculorum adepti fuerant ecclesiasticarum officia dignitatum. «Horum officiorum legibus obligari, licet «cum illis haec imponerentur, id sibi fieri noluisse testarentur.» Quocirca concilium Aurelianense V, anno 549 habitum, can. 19, et Matisconense I, anno 581, can. 12, puellas, «seu propria voluntate monasterium expetant, «seu a parentibus offerantur,» si «aut voluntarie aut parentibus suis rogantibus religionem professae vel benedictionem consecutae, postea conjugium aut illecebras saeculi» transierint, communione privant. Anno 633, can. 49, 0023B Toletanum IV, concilium edixit: «Monachum aut paterna devotio, aut propria professio facit. Quidquid horum fuerit, alligatum tenebit. Proinde his ad mundum reverti intercludimus aditum, et omnem ad saeculum interdicimus regressum.» Idem decretum firmavit, anno 656, Toletanum X concilium, can. 6, atque illustravit his verbis: «Si in qualibet minori aetate, vel religionis tonsuram, vel religioni debitam vestem in utroque sexu filiis aut unus aut ambo parentes dederint, certe aut nolentibus vel nescientibus se susceptam, non mox visam in filiis abdicaverint, sed vel coram se, vel coram ecclesia, palamque in conventu eosdem filios talia habere permiserint, ad saecularem reverti habitum ipsis filiis quandoque penitus non licebit.» Gregorius 0023C II, anno 726, a Bonifacio Moguntino interrogatus: «Si pater vel mater filium vel filiam intra septa monasterii in infantiae annis sub regulari tradiderint disciplina, utrum liceat eis postquam pubertatis impleverint annos, egredi et matrimonio copulari,» haud dubius respondet: «Hoc omnino devitamus, quia nefas est, ut oblatis a parentibus Deo filiis voluptatis frena laxentur.» Verum ex hac Bonifacii interrogatione discimus, saltem nonnullis duram jam videri coepisse illam legem. Nihilo tamen minus eam in Germania ad annum 868 viguisse liquet ex Moguntiacensis concilii, hoc anno Ludovici pii jussu habiti, canone 22, quo sancitur: «Si pater et mater filiam filiamque intra septa monasterii in infantiae annis sub regulari tradiderint disciplina; non liceat eis, 0023D postquam ad pubertatis pervenerint annos, egredi et matrimonio copulari.» Quae verba ad propositam Bonifacii quaestionem omnino sunt accommodata. Prosequitur exinde concilium: «Igitur non liceat eis susceptum habitum umquam deserere: sed convicti quod tonsuram aut religiosam vestem aliquando habuerint, in religionis cultu habituque, velint nolint, permanere cogantur.» Et haec rursum expressa sunt ex canone 6 Toletam X concilii, tantum his verbis canonis, «ad religionis cultum habitumque revocentur, et sub aeterna (seu strenua) districtione hujusmodi observantiae inservire cogantur,» nonnihil mutatis, ut mutandi habitus potestas sublata planius enuntiaretur. Tum idem concilium, can. 23, renovat 0024A ac proprium sibi facit laudatum Toletani IV concilii statutum, quod sic effert: «Monachum ergo aut paterna devotio aut propria devotio facit. Quidquid horum fuerit, alligatum tenebit. Proinde huic ad mundum reverti intercludimus aditum, et omnes ad saeculum interdicimus regressus.»

4. Quamobrem cum Capitulare Aquisgranense anni 817, c. 36, statuit, «Ut puerum pater et mater tempore oblationis offerant ad altare, et petitionem pro eo coram laicis testibus faciant, quam tempore intelligibili ipse confirmet,» haec postrema clausula majoris cautionis ergo addita censenda est, non quasi puero maturiori aetate jam facto parentum oblationem irritam facere liberum esset. Eo quidem saeculo Gotthescalcus, ut ex opusculo Rabani a Mabillonio 0024B nostro, to. II Annal. Bened., pag. 726 et seqq. edito colligitur, parentum, a quibus puer oblatus monasterio fuerat, voto refragatus est: verum non ea utebatur ratione, quia puer tum et impos sui erat, sed quia hoc parentes ejus coram idoneis testibus minime praestiterant, et cum ipsis, utpote Saxonibus, avita lege «nisi de propria sua esse gente testis posset, alienos adhibuerant.»

5. Circa idem tempus, ut in epistola Nicolai I, apud Gratianum, 20, quaest. 3, cap. 4, et Ivonem, p. 6, c. 356, legitur, Lambertus quidam ab Athone patre suo inter octavum et undecimum annum cucullam indutus, a praedicto pontifice, ut et a monasticae vitae degendae obligatione absolveretur, et ne paterna el materna haereditate fraudaretur, petens, non id 0024C causatus est: quia paterna oblatione teneri non posset, sed: quia «absque patris oblatione vel abbatis percepta benedictione monastico habitu indutus» fuerat; id pariter testante ipsius patre, quia «Neque ego, pater ejus, palla altaris, «ut Benedictina Regula praecipit, «indutum illum obtuli, neque a quocumque sacerdote vel abbate, ut mos deposcit, benedictione percepta, regulae umquam subactus est:» adeoque neque oblatus dici aut existimari debuit. Eadem ratione S. Bernardus, epist. I, ad Robertum nepotem, qui inter diversas suae a Cisterciensibus ad Cluniacenses defectionis causas, hanc afferebat: quod Cluniacensibus a parentibus suis oblatus fuerat, usus est in hunc modum: «Quamquam dubium non sit promissum illum fuisse, non donatum; nec enim petitio, quam 0024D Regula praecipit, pro eo facta fuit a parentibus, nec manus illius cum ipsa petitione involuta palla altaris, ut sic offerretur coram testibus.» Quamvis autem Nicolaus I, in judicio de Lamberti causa prolato, nequaquam existimare se rescribat, «Lambertum debere sub tali violentia fieri monachum,» quia «quod quis non elegit, nec optat, profecto non diligit; quod autem non diligit, facile contemnit:» tamen aliquanto post Rabanus istarum oblationum morem opusculo apud Mabillonium, ut superius dictum est, in lucem edito acriter propugnavit. Et quidem, anno 895, concilium Triburiense, can. 16, constituit: «Quem progenitores ad monasterium tradiderunt, et in ecclesia coeperit cantare et legere, nec uxorem ducere, nec monasterium 0025A deserere poterit. Sed si discesserit, reducatur; si tonsuram dimiserit, rursum tondeatur; uxorem si usurpaverit, dimittere compellatur.»

6. Eumdem morem ad saeculum XII, perseverasse, cum ex epistola I Bernardi superius laudata, tum ex epistola Siberti ad Rodulfum abbatem sancti Trudonis, qui hoc saeculo florebat, necnon ex ea quam idem abbas rescripsit, perspicuum est (Decret. Gregorii IX, lib. III, tit. 31, cap. 11 et 12) . Ipsi etiam saeculo illo desinente obsequendum esse censuerunt Alexander III et Clemens III. Tandem horum successor Coelestinus, de puero quem ante discretionis annos pater suus fecerat habitum monachalem suscipere, interrogatus, respondet (Ibid., c. 14) : «Si dictus puer ad annos discretionis pervenerit, et habitum retinere noluerit monachalem, si ad hoc induci 0025B nequiverit, non est ullatenus compellendus; quia tum liberum sibi erit eum dimittere, et bona paterna, quae sibi ex successione proveniunt, postulare.»

7. Ea tamen lex jam antea nonnullis in locis antiquari coeperat. Et Nicolao quidem I, ut supra audivimus, durior visa erat, et libertatem, quam hujusmodi status electio desiderat, laedere. Nec alia de causa Bonifacius Moguntinus antea Gregorium II sibi de illa consulendum duxerat. Postmodum vero Cluniacenses quoddam ei temperamentum videntur adhibuisse. Horum quippe consuetudines ante medium saeculum X describens S. Udalricus lib. III, c. 8, relata puerorum oblatione ejusque ritu, proxime subjicit: 0026A «Postea induitur (puer) cuculla, et de caetero benedictio ejus differtur usque ad legitimam aetatem, id est, si non amplius, vel usque ad Quindecim Annos.» Eumdem morem innuere videtur et Clemens III, loco jam citato, ubi puellae, ante discretionis annos a parentibus monasterio traditae ad saeculum revertendi aditum penitus interdicens, istam interdicti hujus rationem adjicit: «Non enim videtur illa monasticae professionis a se posse jugum excutere, cum eam non constet evidenter contradixisse, cum benedictionem accepit, quam nonnisi in aetate discretionis recipiunt quae velantur, praesertim si ratihabitione secuta, etsi eam quandoque contradixisse constiterit, roboratur.» Tria quippe complectitur haec ratio: 1º puellas benedici non consuevisse, nisi cum ad aetatem discretionis pervenissent; deinde, eis tunc benedictioni 0026B hujusmodi contradicendi potestatem fuisse; postremo, contradicentibus aditum ad saeculi regressum patuisse.

8. Porro ex omnibus testimoniis quae colligere aut videre nobis hac de re licuit, nullum est, quod cum decreto nostro magis consentiat, quam quod ex consuetudinibus Cluniacensium protulimus. Quare illud ad exitum saeculi noni aut initium decimi referre licet. Aut etiam serius est differendum, si benedictio, quam Cluniacensium consuetudines aetate legitima praecipiunt, instituta sit, ut puer jam sui compos ratam faceret atque confirmaret parentum oblationem, non ut optio ei daretur repetendi saeculum.