§ IV.— Melchiadis sententia de Caeciliani causa.

5. Eodem anno 313, Octobris secundo die, qui in 0033C sextam feriam incidebat, in domum Faustae, Constantini uxoris, in Laterano convenerunt et consederunt judices: Miltiades, episcopus urbis Romae; Maternus Agrippinae civitatis, Reticius Augustodunensis, Marinus Arelatensis, Merocles Medionalensis, aliique quatuordecim episcopi Itali, quorum et nomina et sedes Optatus recenset. «His decem et novem considentibus episcopis,» inquit idem Optatus, «causa Donati et Caeciliani in medium missa est a singulis. In Donatum (A Casis Nigris, ut liquet ex Augustino brevic. Coll. diei III, n. 36, et lib. ad Donat. post Coll. n. 17) sunt hae sententiae latae: Quod confessus sit se rebaptizasse, et episcopis lapsis manum imposuisse; quod ab Ecclesia alienum est. Testes inducti a Donato confessi sunt se non habere quod in Caecilianum 0033D dicerent.» Caecilianus omnium supra memoratorum 0034B sententiis innocens est pronuntiatus, etiam Miltiadis sententia, qua judicium clausum est his verbis: «Cum 0034C constiterit Caecilianum ab iis, qui cum Donato venerunt, juxta professionem suam non accusari, nec a Donato convictum esse in aliqua parte constiterit; suae communioni ecclesiasticae integro statu retinendum esse censeo.» Melchiadis sententiam integram ab Optato relatam non esse liquet ex Augustino, epist. 43, olim 162, n. 16, qui eam ibidem laudibus extollit in hunc modum: «Qualis ipsius Melchiadis ultima est prolata sententia, quam innocens, quam integra, quam provida atque pacifica, qua neque collegas, in quibus nihil constiterat, de collegio suo ausus est removere, et Donato solo (a Casis Nigris) quem totius mali principem invenerat, maxime culpato, sanitatis recuperandae optionem liberam caeteris fecit, paratus litteras communicatorias mittere 0034D etiam iis, quos a Majorino ordinatos esse constaret; ta ut quibuscumque locis duo essent episcopi, quos 0035A dissensio geminasset, eum confirmari vellet, qui fuisset ordinatus prior, alteri autem eorum plebs alia regenda provideretur! O virum optimum! o filium christianae pacis et patrem christianae plebis! . . . Hic nec mansuetudo integritatem corrupit, nec integritas mansuetudini repugnavit.»

6. Et in hac quidem sententia triplex suspicere est providi pastoris temperamentum, quod deinceps Ecclesiae similibus in causis magno usui fuit: primum, quod totius mali principem Donatum damnare contentus, caeteris ejus consortibus liberam resipiscendi facultatem reliquit. Alterum, quod etiam a Majorino, qui Carthaginensi ecclesiae in Caeciliani locum a schismaticis praefectus fuerat, ordinatos ad communionem suam admittere non recusavit. Postremum, 0035B quod in his ecclesiis, in quibus duo essent praesules, unus a Majorino, alter a Catholicis ordinatus, ei qui prior erat ordinatus ecclesiam ipsam, quam regebat, sic adjudicavit, ut et alteri plebem aliam regendam provideri simul juberet.

7. Primum ex his temperamentis secutus Hilarius Pictavensis episcopus se cum Gallicanis episcopis a Saturnini et Ursacii et Valentis, qui Arianorum in Occidente duces erant, communione separavit, «Indulta caeteris consortibus eorum resipiscendi facultate; ut nec pacis abesset voluntas, et principalium morborum foetida et in corruptionem totius corporis membra proficientia desecarentur.» Idque postea regulae instar in Ecclesia constanter obtinuit.

8. Alteri morem gesserunt non solum Africani catholici 0035C erga Donatistas ad unitatem redeuntes, sed et longe postea Felix II, papa, ut ecclesiarum ob Acacii causam scissarum redintegrationem expeditiorem facilioremque redderet, «nobis,» inquit epist. 12, ad Flavitam, n. 4, «Deo inspirante provisuris rationabiliter . . . ut eorum quos ordinavit vel baptizavit Acacius, salva confessione catholica, pro charitatis Ecclesiae redintegratione nihil pereat.» Quod quidem illaesa fide indulgeri posse Afri catholici in epistola, quae collationis Carthaginensis cognitioni 1, cap. 16, inserta est, hac ratione probant: «Neque enim in eis divinae sacramenta veritatis, sed commenta humani detestamur erroris; quibus sublatis, fraternum pectus amplectimur Christiana nobis charitate conjunctum.» Eamdem rationem pluribus 0035D explicat et illustrat Anastasius II, papa, scribens ad Anastasium imp., n. 8. Ubi in antecessum praemonemus, quam frustra idem Anastasius papa apud Hincmarum, tom. II, pag. 278, sacris canonibus et decretis decessorum non convenire atque concordare idcirco dicatur, quod ordinatos ab Acacio damnato in suis ordinibus recipere non detrectaret; cum illum ea in re, et decessorum suorum Melchiadis ac Felicis, et Afrorum decretis obsecutum esse palam sit.

9. Tertium imitati sunt Africani episcopi, per epistolam, quae collationis Carthag. cognit. I, cap. 16, inserta est, quaeque apud Augustinum exstat epist. 128, Donatistis pollicentes, eos a se, si convicti ad 0036A unitatem redierint, sic recipiendos esse, «ut non solum viam salutis inveniant, sed nec honorem episcopatus amittant. Poterit quippe, inquiunt, unusquisque nostrum, honoris sibi socio copulato, vicissim sedere eminentius, sicut peregrino episcopo juxta considente collega. Hoc cum alternis basilicis utrisque conceditur, uterque ab alterutro, mutuo honore praevenitur: quia ubi praeceptio charitatis dilataverit corda, possessio pacis non fit angusta; ut uno eorum defuncto deinceps jam singulis singuli pristino more succedant. Nec novum aliquid fiet: nam hoc ab ipsius separationis exordio, in eis qui damnato nefariae discissionis errore unitatis dulcedinem vel sero sapuerunt, catholica dilectio custodivit.»

10. Istud porro de duobus episcopis in una ecclesia 0036B simul relinquendis consilium primum Arelatensis synodi charitate inventum atque auctoritate fultum Tillemontius, tom. VI, pag. 49, existimat. Nec aliam affert opinionis suae rationem, nisi quod Romano in concilio aliud circa eosdem episcopos a Melchiade et sociis decretum fuit. Verum cum horum sententia neque ab Optato, neque ab Augustino, neque ab ullo alio integra transmissa fuerit, affirmari certo nequit, illud alterum, quod Afri «ab ipsius separationis exordio» apud se custoditum esse testantur, in illa sententia minime fuisse propositum. Potuit enim fieri, ut Romana synodus, cui Melchiades praeerat, non unam in ecclesiis, in quibus duo essent episcopi, componendae pacis viam panderet. Hoc certe ab iisdem Afris factum legimus, 0036C qui cum unius ecclesiae curam duobus episcopis simul permittendam proposuissent, hoc alterum de duobus amovendis statim subjiciunt: «Aut si forte Christiani populi singulis delectantur episcopis, et duorum consortium, inusitata rerum facie, tolerare non possunt: utrique de medio secedamus, et ecclesiis, in singulis damnata schismatis causa, in unitate pacifica constitutis, ab his qui singuli in ecclesiis singulis invenientur, unitati factae per loca necessaria constituantur episcopi.» Quae verba Augustinus in Breviculo, coll. primae diei, cap. 5, sic summatim reddit, pactum esse a catholicis docens, ut «si plebes duos in una ecclesia episcopos ferre non possent, utrisque de medio recedentibus, singuli constituerentur episcopi, ab eis episcopis ordinandi, qui in suis 0036D plebibus singuli invenirentur.» Et iis quidem novi hujus temperamenti ante Arelatensem synodum, si rem ex ordine narrat Optatus, jam praeluxerat exemplum: cum Carthaginem missi sint Eunomius et Olympius, qui duobus inde amotis, unum ordinarent.

11. Nempe Optatus verbis, quibus Melchiadis judicium clausum est, relatis proxime subjicit: «Sufficit ergo et Donatum tot sententiis percussum esse, et Caecilianum tanto judicio esse purgatum. Et tamen Donatus appellandum esse ab episcopis credidit.» Ubi si appellatio a Melchiadis sententia indicatur, ad eamdem attinere videtur, quod idem Optatus subnectit: «Ad quam appellationem Constantinus imperator sic respondit: O rabida furoris audacia! Sicut in 0037A causis Gentilium fieri assolet, appellationem interposuerunt. Eodem tempore idem Donatus petiit, ut ei reverti licuisset ( ita ms. German.), nec ad Carthaginem accederet. Tunc a Filumino suffragatore suggestum est, ut bono pacis Caecilianus Brixiae retineretur: et factum est. Tunc duo episcopi ad Africam missi sunt, Eunomius et Olympius: ut remotis duobus unum ordinarent. Venerunt et apud Carthaginem: fuerunt per dies 40, ut pronuntiarent ubi esset catholica. Hoc seditiosa pars Donati fieri passa non est. De studio partium strepitus quotidiani sunt habiti. Novissima sententia eorumdem episcoporum Eunomii et Olympii talis legitur, ut dicerent illam esse catholicam, quae esset in toto orbe terrarum, et sententiam decem et novem episcoporum ( hoc est 0037B Melchiadis et sociorum), jam dudum datam non posse dissolvi.» Sed appellationem ab Optato notari, quae Arelatense concilium excepit, et ad id, quod post idem concilium contigit, reliquam narrationem pertinere hinc plane nobis est persuasum: 1º quod superiora Constantini verba, «O rabida furoris audacia! Sicut in causis Gentilium, etc.,» ex Imperatoris hujus epistola ad episcopos qui Arelate convenerant (apud Lab., tom. I Concil., pag. 1431, d. c.) descripta sint: deinde quod Augustinus, epist. 43, n. 20, Arelatensis concilii judicium et ab eo appellationem, necnon aequam Imperatoris indignationem hoc ordine perstringat: «Neque enim ausus est christianus imperator sic eorum tumultuosas et fallaces querelas suscipere, ut de judicio episcoporum, 0037C qui Romae sederant, ipse judicaret; sed alios, ut dixi, episcopos dedit, a quibus tamen illi ad ipsum rursum Imperatorem provocare maluerunt: qua in re illos quemadmodum detestetur audistis.» Postremo quod Optatus Melchiadis et sociorum adversus Donatum sententiam non ut recens, sed ut jam dudum prolatam commemoret. Sed et illud observatione dignum, ut cum post Arelatense concilium Eunomius et Olympius Carthaginem ad sedandos Donatistarum tumultus missi fuerint, nulla hujus concilii mentione facta,» sententiam decem et novem episcoporum (Melchiade praeside) jam dudum datam non posse dissolvi» pronuntiarint. Unde id, quod Carthagine gesserunt, non tam ex Arelatensis concilii, quam ex Melchiadis sententia gessisse merito videantur.

0037D 12. Uno verbo Melchiades ea sententia, quam laudat Augustinus, unitatis resarciendae viam praemonstravit: adeo ut diversos illos modos, quibus Afri catholici schismaticos sibi conciliare et ad concordiam revocare, sive in collatione, sive ante, tentarunt, spectare liceat veluti diversos aditus pacificae ejus viae, quam Melchiades illis aperuerat. Ipse clericis et episcopis a schismate recedentibus gradus et honores suos per indulgentiam servando, gravissimum restaurandae pacis removit impedimentum. Deinde vero Afri pacem hac via initam, variis modis, qui ab illa non recedebant, coagmentare, prout tempus exigebat, studuerunt. Qua de re vide et Codicem canonum eccl. Afric., c. 117 et 118.

0038A 13. Unum adhuc, unde disciplina ecclesiastica illustratur, circa sententiam Melchiadis ab Augustino superius laudatam, observandum restat: quod videlicet in quibuscumque locis duo essent episcopi ita eum confirmari voluit qui fuisset prior ordinatus,» ut tamen «alteri eorum plebs alia regenda committeretur.» Cui judicio in Carthaginensi collatione, cogn. I, cap. 16, congruentes Afri, ubi non unus tantum, sed et ambo episcopi, postulante populo, removendi sunt, singulis singulas ecclesias tribuendas esse decernunt. Ideo vero istud observatu dignum puto, quia effluxisse hinc videtur mos subinde usitatus, episcopos qui a propriis plebibus aut non admissi aut expulsi sunt, ad alias ecclesias tranferendi. Inde sane nihil praeter antiquam disciplinam commisisse 0038B comprobantur, sive Leonis decessor Xystus III, epist. 8, cum Perigenem Patrensibus ordinatum episcopum, sed ab his recusatum, Corinthiis praeficiendum curavit; sive ejusdem Leonis successor Hilarius, ubi Hermen, qui se a Biterrensibus exclusum dicebat, Narbonensibus praeesse permisit (Hilar., ep. 8) , seu Joannes III, cum Joanni Alexandrino episcopo e propria civitatate expulso Nolanam ecclesiam regendam tradidit (Liberat., c. 18) . Ea ipsa ratione excusator quoque migratio Aprunculi, qui, uti Gregorius Turonensis, lib. II de Gestis Francorum, c. 23, et Baronius, ad annum 484, referunt, «Lingonicae civitatis episcopus, apud Burgundiones coepit haberi suspectus: cumque odium de die in diem cresceret, jussum est ut clam gladio feriretur. Quo 0038C ad eum perlato nuntio, nocte a castro Divionensi per murum demissus, Arvernos advenit, ibique juxta verbum Domini . . . undecimus datur episcopus.»