Disputatio Secundae Diei.

Postera die adhibito iterum notario, res acta sic est.

Fort. dixit: Dico quod nihil mali ex se proferat Deus omnipotens, et quod quae sua sunt incorrupta maneant, uno ex fonte inviolabili orta et genita: caetera vero quae in hoc mundo versantur contraria, non ex Deo manare, nec principe Deo paruisse in hoc saeculo, id est, quod non ex ipso originem trahant. Haec ergo in fide suscepimus, quod aliena sint mala a Deo.

20. Aug. dixit: Et nostra fides haec est, quod malorum genitor non sit Deus, neque ullam naturam fecerit malam. Sed cum uterque nostrum consentiat incorruptibilem Deum et incoinquinabilem, prudentium est aestimare et fidelium, quae sit fides purior et majestate Dei dignior: illa ubi asseritur, vel virtus Dei, vel pars aliqua Dei, vel sermo Dei posse commutari, violari, corrumpi, ligari; an ea ubi dicitur et omnipotentem Deum et omnem ipsius naturam et substantiam nulla parte unquam posse corrumpi, sed mala esse voluntario peccato animae, cui dedit Deus liberum arbitrium. Quod liberum arbitrium si non dedisset Deus, judicium puniendi nullum justum esse posset, nec meritum recte faciendi, nec praeceptum divinum ut ageretur poenitentia de peccatis; nec ipsa indulgentia peccatorum, quam nobis Deus per Dominum nostrum Jesum Christum donavit. Quia qui non voluntate peccat, non peccat. Hoc arbitror omnibus apertum esse atque perspicuum. Quapropter non nos movere debet, si aliqua in iis quae Deus fecit molesta patimur pro meritis nostris. Sicut enim ille bonus est, ut constitueret omnia; sic justus est, ut peccatis non parcat. Quae peccata, ut dixi, nisi libera voluntas esset in nobis, peccata non essent. Si quis enim, verbi causa, ligaretur ab aliquo caeteris membris, et de manu ejus falsum scriberetur sine ejus propria voluntate; quaero, si hoc judici patefieret, posset hunc hominem falsitatis crimine condemnare? Quare si manifestum est, peccatum non esse ubi non est liberum voluntatis arbitrium, volo audire, anima, quam dicitis aut partem, aut virtutem, aut sermonem, aut aliud quodlibet Dei, quid mali fecerit, ut a Deo puniatur, aut poenitentiam agat peccati, aut veniam mereatur; cum nihil ipsa peccaverit.

0122A Fort. dixit: De substantiis proposui, quod bonorum tantummodo Deus creator, ultor vero malorum habeatur, eo quod mala ex ipso non sint. Merito ergo hoc sentio, et ulcisci Deum mala, quia ex ipso non sunt. Caeterum si ex ipso essent, aut daret licentiam peccandi, quod dicis liberum arbitrium dedisse Deum, consensor jam inveniebatur delicti mei, eo quod delicti mei auctor esset: aut ignorans quid futurus essem, delinqueret , quem ipse non se dignum institueret. Hoc ergo propositum est a me, et quod interrogo nunc, utrum Deus mala instituerit, necne; et utrum ipse finem malorum instituerit. Etenim quae ab ipso diximus facta esse, ut opifice Deo, uti ab ipso creata et genita incorruptibilia haberi, his rebus apparet, et fides evangelica docet. Haec ego et proposui quae sunt credulitatis nostrae, et quae a te possunt in ista professione nostra firmari, ita tamen ut non desit auctoritas fidei christianae. Et quia nullo genere recte me credere ostendere possum, nisi eamdem fidem Scripturarum auctoritate firmaverim: id ergo est quod insinuavi, quod dixi. Aut si mala auctore Deo in mundo paruerunt, hoc ipse dicere dignare: aut si recte creditur mala ex Deo non esse, hoc etiam praesentium contemplatio prosequi debet et suscipere. De substantiis dixi, non de peccato quod in nobis versatur. Si enim originem non haberet quod cogitamus delicta facere; non cogeremur ad peccatum venire, vel ad delictum. Nam quia inviti peccamus, et cogimur a contraria et inimica nobis substantia, idcirco sequimur scientiam rerum. Qua scientia admonita anima et memoriae pristinae reddita, recognoscit ex quo originem trahat, in quo malo versetur, quibus bonis iterum emendans quod nolens peccavit, possit per emendationem delictorum suorum, bonorum operum gratia, meritum sibi reconciliationis apud Deum collocare, auctore Salvatore nostro, qui nos docet et bona exercere, et mala fugere. Propositum est enim nobis, quod non ab aliqua contraria natura, sed sua sponte homo aut justitiae serviat, aut peccatis se obnoxium faciat: cum nulla existente contraria gente, si sola versatur anima in corpore constituta, cui Deus, ut dicis, liberum arbitrium dedit, sine peccato esset, nec peccatis se obnoxium faceret.

21. Aug. dixit: Ego dico peccatum non esse, si non propria voluntate peccetur : hinc esse et praemium, quia propria voluntate recta facimus. Aut si poenam meretur, qui peccat invitus; debet et praemium mereri, qui bene facit invitus. Quis autem dubitet non deferri praemium, nisi ei qui bona voluntate aliquid fecerit ? Ex quo intelligimus et poenam inferri ei qui voluntate mala aliquid fecerit. Sed quoniam me ad priores naturas et substantias revocas, fides mea est, omnipotentem Deum, quod maxime animadvertendum est, et animo figendum, omnipotentem Deum, justum et bonum, fecisse bona. Sed 0123A ea quae ab illo facta sunt, non possunt esse talia, qualis est ipse qui fecit. Injustum est enim et stultum credere , quod opera paria sint artifici, et condita conditori. Quapropter, si pia fides est ut omnia bona Deus fecerit, quibus tamen ipse multo est excellentior longeque praestantior; origo et caput mali est peccatum, sicut Apostolus dixit: Radix omnium malorum est cupiditas: quam quidam sequentes, naufragaverunt a fide, et inseruerunt se doloribus multis (I Tim. VI, 10) . Si enim radicem omnium malorum quaeris, habes Apostolum dicentem, radicem omnium malorum esse cupiditatem. Radicem radicis quaerere non possum. Aut si est aliud malum, cujus radix non est cupiditas, non erit omnium malorum radix cupiditas. Si autem verum est, omnium malorum radicem esse cupiditatem, frustra aliud aliquod mali genus quaerimus. Tua vero natura contraria quam inducis; quoniam jam respondi objectis tuis; quaeso ut tu mihi dicere digneris, si illa natura contraria est totum malum, neque peccatum potest esse nisi ex illa, poenam ipsa sola debet mereri, non anima a qua non est peccatum. At si dicis ipsam solam mereri poenam, et animam non mereri; quaero cui data sit poenitentia, quae sit jussa poenitere. Si anima jussa est poenitere; ab illa peccatum, et ipsa voluntate peccavit. Nam si cogitur anima facere malum, neque illa est quae malum facit ; nonne stultum est et plenum dementiae, ut gens tenebrarum peccaverit, et me poeniteat de peccatis? Nonne plenum dementiae est, ut gens tenebrarum peccaverit, et mihi detur indulgentia peccatorum: qui possum dicere secundum fidem vestram, Quid feci? quid commisi? Apud te fui, integer fui, nulla labe contaminatus fui: tu me huc misisti, tu necessitatem passus es, tu cavisti regnis tuis, cum magna eis labes et vastitas immineret. Cum ergo noveris necessitatem qua hic oppressus sum, qua respirare non potui, cui resistere non potui; quid me accusas quasi peccantem? aut quid promittis indulgentiam peccatorum? Ad hoc sine ambagibus responde, si placet, sicut tibi ego sine ambagibus respondi.

Fort. dixit: Hoc nos dicimus, quod a contraria natura anima cogatur delinquere: cui non vis esse radicem, nisi hoc tantum, quod in nobis malum versatur; cum constet exceptis nostris corporibus mala in omni mundo versari. Non ista quae in corporibus solum habemus in toto mundo versantur, et nominibus valent, bona; mala radix haeret. Nam dixit Dignatio tua quod haec sit radix malorum, cupiditas, quae in nostris corporibus versatur: cum quando non est cupiditas mali ex nostris corporibus, ex principali illa contraria natura versatur in toto mundo. Apostolus etenim nominavit id radicem esse malorum cupiditatem, non unum malum, quam dixisti radicem omnium malorum. Cupiditas vero non uno modo intelligitur, quam dixisti radicem esse omnium malorum, quasi quae in corporibus nostris solum versetur: cum 0124 constet hoc quod in nobis versatur malum, ex auctore malo descendere, et portiunculam esse mali hanc radicem quam tu esse dicis; ut non sit ipsa radix, sed sit portiuncula mali, ejus mali quod ubique versatur. Quam radicem et arborem malam Dominus noster appellavit, nunquam fructus bonos afferentem, quam non plantavit Pater suus, ac merito eradicari et in ignem mitti (Matth. XV, 13, et III, 10) . Nam quod dicis, contrariae naturae peccatum debere imputari; illa natura mali est: et id esse peccatum animae, si post commonitionem Salvatoris nostri et sanam doctrinam ejus a contraria et inimica sui stirpe se segregaverit anima, et purioribus se adornans anima; aliter non posse substantiae suae reddi. Dictum est enim: Si non venissem et locutus eis fuissem, peccatum non haberent. Nunc vero quia veni, et locutus sum, et noluerunt mihi credere, veniam de peccato non habebunt (Joan. XV, 22) . Unde patet recte esse poenitentiam datam post adventum Salvatoris, et post hanc scientiam rerum, qua possit anima, ac si divino fonte lota, de sordibus et vitiis tam mundi totius, quam corporum in quibus eadem anima versatur, regno Dei, unde progressa est, repraesentari. Nam dictum est ab Apostolo, quod prudentia carnis inimica sit Deo: legi enim Dei non est subjecta; nec enim potest (Rom. VIII, 7) . Patet ergo his rebus, quod anima bona, factione illius quae legi Dei non est subjecta, peccare videtur, non sua sponte. Namque idem sequitur, quod caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus curnem; ut non quaecumque vultis, illa faciatis (Galat. V, 17) . Dicit iterum: Video aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae, et captivum me ducentem in lege peccati et mortis. Ergo miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus, nisi gratia Dei per Dominum nostrum Jesum Christum (Rom. VII, 23-25) , per quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo (Galat. VI, 14) ?

22. Aug. dixit: Agnosco et amplector testimonia divinarum Scripturarum, et fidei meae quemadmodum congruant, sicut Deus donare dignabitur, paucis exponam. Liberum voluntatis arbitrium in illo homine fuisse dico, qui primus formatus est. Ille sic factus est, ut nihil omnino voluntati ejus resisteret, si vellet Dei praecepta servare. Postquam autem ipse libera voluntate peccavit, nos in necessitatem praecipitati sumus, qui ab ejus stirpe descendimus. Potest autem unusquisque nostrum mediocri consideratione invenire verum esse quod dico. Hodie namque in nostris actionibus antequam consuetudine aliqua implicemur, liberum habemus arbitrium faciendi aliquid, vel non faciendi. Cum autem ista libertate fecerimus aliquid, et facti ipsius tenuerit animam perniciosa dulcedo et voluptas, eadem ipsa sua consuetudine sic implicatur, ut postea vincere non possit, quod sibi ipsa peccando fabricata est. Videmus multos jurare nolle: sed quia jam consuetudinem lingua tenuit, non posse refrenare, quin ea exeant de ore ipsorum, quae non possumus 0125 dicere ad mali stirpem non pertinere. Ut enim vobiscum his verbis agam, quae utinam sicut de ore vescum his verbis agam, quae utinam sicut de ore vestro non recedunt, ita et corde intelligantur: Per Paracletum juratis . Si ergo vultis experiri verum esse quod dico, instituite non jurare. Videbitis illam consuetudinem ferri quo solet. Et hoc est quod adversus animam pugnat, consuetudo facta in carne. Ipsa est nimirum carnis prudentia, quae quamdiu ita legi Dei subjici non potest, tamdiu prudentia carnis est: sed illuminata anima, desinit illa esse carnis prudentia. Sic enim dictum est, prudentiam carnis non posse legi Dei esse subjectam, quemadmodum si diceretur, glacialem nivem calidam esse non posse. Nullo enim pacto, quamdiu nix est, calida esse potest. Sed quemadmodum illa nix calore resolvitur, et desinit nix esse, ut possit calescere: sic illa carnis prudentia, id est, consuetudo facta cum carne, cum fuerit mens nostra illuminata, et ad arbitrium divinae legis totum hominem sibi Deus subjecerit, pro illa consuetudine animae mala facit consuetudinem bonam. Ex quo illae duae arbores, bona arbor et mala arbor quas commemorasti, verissime dictum est a Domino quod suos fructus habeant; id est, neque bona possit dare malos fructus, neque mala bonos, sed quamdiu mala est. Accipiamus duos homines; bonum hominem, et malum hominem. Quamdiu bonus est, malos fructus dare non potest: quamdiu malus est, fructus bonos dare non potest. Sed ut intelligas istas duas arbores sic esse a Domino positas, ut ibi significaretur liberum arbitrium, non naturas esse istas duas arbores, sed voluntates nostras, ipse ait in Evangelio: Aut facite arborem bonam, aut facite arborem malam (Matth. XII, 33) . Quis est qui possit facere naturam? Si ergo imperatum est nobis ut faciamus arborem aut bonam aut malam, nostrum est eligere quod velimus. De isto ergo peccato hominis, et de ista consuetudine animae facta cum carne Apostolus dicit : Nemo vos seducat (Ephes. V, 6) : omnis creatura quae a Deo facta est, bona est (I Tim. IV, 4) . Dicit idem apostolus quem tu ipse commemorasti: Sicut per unius inobedientiam, peccatores constituti sunt multi; sic et per unius obedientiam, justi constituentur multi (Rom. V, 19) . Quoniam per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum. Quamdiu ergo portamus imaginem terreni hominis (I Cor. XV, 21, 49) , id est, quamdiu secundum carnem vivimus, qui vetus etiam homo nominatur, habemus necessitatem consuetudinis nostrae, ut non quod volumus faciamus. Cum autem gratia Dei amorem nobis divinum inspiraverit, et nos suae voluntati subditos fecerit, quibus dictum est, Vos in libertatem vocati estis (Galat. V, 13) ; et, Gratia Dei liberavit me a lege peccati et mortis (Rom. VIII, 2) . Lex autem peccati est, ut quicumque peccaverit, moriatur. Ab ista lege liberamur, cum justi esse coeperimus. Lex mortis est, qua dictum est 0126 homini: Terra es, et in terram ibis (Gen. III, 19) . Ex ipso enim omnes sic nascimur, quia terra sumus, et ipso enim omnes sic nascimur, quia terra sumus, et in terram ibimus propter meritum peccati primi hominis. Propter autem gratiam Dei, quae nos liberat a lege peccati et mortis, ad justitiam conversi liberamur: ut postea eadem ipsa caro quae nos poenis torsit in peccatis manentes, subjiciatur nobis in resurrectione, et nulla adversitate nos quatiat, quominus legem Dei et divina praecepta servemus . Unde quoniam ego respondi tuis, dignare tu respondere illud quod desidero, quemadmodum fieri possit ut si est Deo natura contraria, nobis imputetur peccatum, qui in illam naturam non voluntate, sed ab ipso Deo, cui noceri nihil poterat, missi sumus.

Fort. dixit: Hoc genere quemadmodum et Dominus dixit discipulis suis, Ecce ego mitto vos sicut oves in medio luporum (Matth. X, 16) . Hinc sciendum est quod non inimica mente Salvator noster agnos suos, id est, discipulos suos in medio luporum dirigere voluit, nisi esset aliqua contrarietas, quae in similitudine luporum eam deponeret, ubi et discipulos suos miserat: ut quae forte in medio luporum animae possent decipi, ad propriam substantiam revocarentur. Hinc ergo apparet antiquitas temporum nostrorum quam repetimus, et annorum nostrorum , ante mundi constitutionem hoc more missas esse animas contra contrariam naturam, ut eamdem sua passione subjicientes, victoria Deo redderetur. Nam dixit idem apostolus, quod non solum esset luctatio contra carnem et sanguinem, sed et contra principes et potestates, et spiritualia nequitiae, et dominationem tenebrarum (Ephes. VI, 12) . Si ergo utrobique mala versantur et nequitiae habentur; jam non solum est malum in notris corporibus, sed in toto mundo, ubi videntur versari animae, quae sub coelo isto versantur et implicatae sunt.

23. Aug. dixit: Agnos suos Dominus in medio luporum misit, id est, homines justos in medio hominum peccatorum, ad praedicationem Evangelii tempore hominis suscepti ab inaestimabili divina Sapientia, ut a peccato ad justitiam nos vocaret. Quod autem ait Apostolus, nobis colluctationem non esse adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates, et caetera quae sunt commemorata; hoc significat diabolum et angelos ejus, sicut etiam nos, peccato cecidisse et lapsos esse, et obtinuisse terrena, id est homines peccatores, qui quamdiu peccatores sumus, sub jugo eorum sumus; quemadmodum, cum justi erimus, erimus sub jugo justitiae: et contra illos luctam habemus, ut migrantes ad justitiam, ab eorum dominatione liberemur. Ergo et tu dignare mihi breviter ad unum quod interrogo respondere. Noceri Deo non poterat, an poterat? Sed 0127 quaeso mihi ut, Non poterat, respondeas.

Fort. dixit: Non poterat noceri.

24. Aug. dixit: Quare ergo huc nos misit secundum vestram fidem?

Fort. dixit: Professio mea haec est, quia noceri non poterat Deo, et quod Deus huc nos direxit. Sed quia id tibi contrarium est, tu dic qua ratione hic apparuit anima, quam nunc cupit Deus noster, et mandatis, et proprio Filio directo liberare?

25. Aug. dixit: Quoniam video te interrogatis meis respondere non potuisse, et me aliquid interrogare voluisse, ecce satisfacio tibi, dummodo memineris te ad id quod interrogavi non respondisse. Anima quare hic sit in mundo involuta miseriis, non modo, sed paulo ante nescio quoties a me dictum est. Peccavit anima, et ideo misera est. Liberum arbitrium accepit, usa est libero arbitrio, quemadmodum voluit: lapsa est, ejecta de beatitudine, implicata est miseriis. Ad hoc tibi recitavi testimonium Apostoli dicentis: Sicut per unum hominem mors, sic et per unum hominem resurrectio mortuorum. Quid quaeris amplius? Unde tu responde; cui noceri non poterat, quare huc nos misit?

Fort. dixit: Causa haec quaerenda est, cur huc venerit anima, aut quare eamdem Deus hinc cupit liberare, quae in medio malorum vivit.

26. Aug. dixit: Hanc causam abs te quaero; id est, si Deo noceri non poterat, quare huc nos misit?

Fort. dixit: Quaeritur a nobis, si Deo malum nocere non possit, quare huc anima missa fuerit, aut qua ratione mundo permixta sit. Quod in eo manifestum est quod ait Apostolus: Numquid dicit figmentum ei qui se finxit, Cur me ita formaveris (Rom. IX, 20) ? Si ergo causanda est haec res, interrogandus est cur animam direxit nulla cogente se necessitate. Si autem necessitas fuit mittendi animam, merito est et voluntas liberandi eam.

27. Aug. dixit: Premitur ergo Deus necessitate?

Fort. dixit: Jam hoc est: noli ad invidiam excitare id quod dictum est, quod non necessitati facimus subditum esse Deum, sed voluntarie misisse animam.

28. Aug. dixit: Recita quod supra dictum est. Et recitatum est: Si autem necessitas fuit mittendi animam, merito est et voluntas liberandi eam. Aug. dixit: Audivimus: Si autem necessitas fuit mittendi animam, merito est et voluntas liberandi eam. Tu ergo dixisti fuisse necessitatem mittendi animam. Sed si modo voluntatem vis dicere, et hoc addo : Cui noceri nihil poterat, crudelis voluntas fuit mittendi animam ad tantas miserias. Quod refellendi causa quia loquor, veniam peto ab illius unius misericordia, in quo spem liberationis habemus ab omnibus erroribus haereticorum.

Fort. dixit: Nos dicere asseveras crudelem esse 0128 Deum mittendo animam: fecisse vero Deum hominem, et insufflasse in eum animam, quam utique praescivit in futuram miseriam involvi, et beneficio malorum non posse haereditati suae repraesentari. Hoc aut ignorantis est, aut dantis animam ad haec mala quae supra memorata sunt. Id commemoravi, quia dixisti ante tempus non multum, quod adoptaverit sibi Deus animam, non quod ab ipso sit; aliud est enim adoptare.

29. Aug. dixit: De adoptione nostra memini me ante dies dixisse, secundum testimonium Apostoli, qui dicit nos vocatos in adoptionem filiorum (Ephes. I, 5) . Non ergo meum fuit illud, sed apostolicum responsum. De qua re, id est, de ista adoptione, suo tempore, si placet, inquiramus: et de illa sine dilatione respondebo , cum tu meis objectionibus responderis.

Fort. dixit: Progressum dico fuisse animae contra contrariam naturam, quae natura Deo nocere nihil poterat.

30. Aug. dixit: Quid opus erat isto progressu, ubi nihil habebat Deus quod caveret, cui nocere nihil poterat?

Fort. dixit: Constat apud conscientiam vestram, a Deo venisse Christum?

31. Aug. dixit: iterum me interrogas? Ad interrogata responde.

Fort. dixit: Sic accepi in fide, quod voluntate Dei ipse huc venerit.

32. Aug. dixit: Et ego dico: Deus omnipotens, inviolabilis, incommutabilis, cui noceri nihil possit, quare huc animam ad miserias, ad errorem, ad ista quae patimur, misit?

Fort. dixit: Dictum est enim: Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem accipiendi eam (Joan. X, 18) . Nunc dixit quod voluntate Dei progressa est anima.

33. Aug. dixit: Ego autem causam quaero, quare cum Deo noceri nihil possit . . . . ?

Fort. dixit: Nihil noceri Deo jam diximus, et in contraria natura esse animam diximus, ideo ut contrariae naturae modum imponeret: modo imposito contrariae naturae, sumit eamdem Deus. Ipse enim dixit, Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem sumendi eam. Hanc Pater mihi dedit potestatem ponendi animam meam, et sumendi eam. Deus ergo qui loquebatur in Filio, de qua anima diceret? 0129 Constat esse animam nostram, quae in his corporibus habetur, quod de ejus voluntate venerit, et de voluntate ipsius iterum assumatur.

34. Aug. dixit: Unde dixerit Dominus noster, Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo sumendi eam, omnibus notum est: quia passurus erat, et resurrecturus. Ego autem abs te iterum atque iterum quaero, si Deo nihil noceri poterat, cur huc animas misit?

Fort. dixit: Naturae contrariae modum imponere.

35. Aug. dixit: Et omnipotens Deus, misericors et omnium summus, ut modum imponeret naturae contrariae, ideo illam moderatam esse voluit, ut nos immoderatos efficeret?

Fort. dixit: Sed ideo ad se revocat.

36. Aug. dixit: Si ad se revocat ab immoderatione, si a peccato, ab errore, a miseria; quid opus erat tanta mala animam pati per tantum tempus, donec mundus finiatur: cum Deo, a quo eam dicitis missam, noceri nihil possit?

0130 Fort. dixit: Quid ergo dicturus sum?

37. Aug. dixit: Et ego novi non te habere quid dicas, et me cum vos audirem in hac quaestione nunquam invenisse quod dicerem; et inde fuisse admonitum divinitus ut illum errorem relinquerem, et ad fidem catholicam me converterem, vel potius revocarem, ipsius indulgentia qui me huic fallaciae semper inhaerere non sivit. Sed si confiteris te non habere quod respondeas; omnibus audientibus et recognoscentibus, quoniam fideles sunt, catholicam fidem, si permittunt et volunt, exponam.

Fort. dixit: Sine praejudicio professionis meae dixerim: illa quae a te opponuntur cum retractavero meis cum majoribus, si minus responderint interrogationi huic meae, quae similiter a te nunc mihi offertur; erit in mea contemplatione (quia et ego animam meam cupio certa fide liberari) venire ad hujus rei inquisitionem, quae a te mihi offertur, et ostensurum te polliceris.

Aug. dixit: Deo gratias.