Caput III.

Ait tamen, non esse illa vulgo disputanda, etc. Ponitur hic locus inter fragmenta Ciceronis e III, de Natura deor.

Hoc enim quod oculis subjectum est, non homo, sed hominis receptaculum est, etc. Corpus hominis vocat receptaculum hominis; supra vero, c. 2, in fin. hospitium, infra, c. 13, vasculum et domicilium, l. IV, 0916A c. 26, vestem: sic aliis alibi ejusmodi forte nominibus. Lib. V, c. 22, ait hominem esse solo in animo. Quod autem hic posuit, scripsit etiam, l. VII, c. 12, et l. de Opif. Dei, c. 1 et 20, ubi pene ad verbum exscriptus est Ciceronis locus in fin. Somn. Scipionis: Tu vero enitere, etc. Hujus opinionis auctor Pythagoras, assertor fuit Plato, qui in primo Alcibiad. sive de natura homin. nititur comprobare, hominem esse animam tantum intellectivam, non autem corpus, quo illa tamquam instrumento utatur ad actiones obeundas. Nam cum animam naturae simplicis et incorporeae videret esse, corpore misceri eam non posse existimavit, cum incorporea corporibus minime coalescant: illud etiam ex contraria sententia absurdum sequi opinabatur, quod et anima cum corpore interiret, et majori ejus contagione inquinaretur, cujus quia est expers, si naturae ipsius sinceritatem spectemus, idcirco illam non corpori commistam, sed veluti gubernatricem illi praefectam esse censuit; nec hominem e corpore atque anima compositum 0916B appellat, exterritus difficultate connexionis: sed animam ait corpori inditam illi imperare. At vero Ammonius, Plotini praeceptor, diligentius hanc rem scrutatus, eam inquit intelligibilium rerum esse naturam, ut possit corpora penetrare, et puritate sua retenta illis sese alligare: quod in aeris illustratione cernimus, cum lux, quae incorporea est, illum corporeum perfundens illustret, ipsa tamen minime inquinetur. Sic ergo animam incorpoream alligari putat corpori, ut ei minime misceatur, sed incorrupta manens, illi vitam, motum, sensum omnem afferat. Ita sentit et Gregorius Nyssen., l. de Anima et Resur. et de homin. Opific. qui etiam conatus est ostendere, qualisnam sit illa corporis et animi copulatio; id quod praeclarissime, ut omnia suo more, exequitur S. Thomas II, cont. Gent., c. 56 et seqq. exequi non potuit Lactantius, cum id conaretur, c. 16 de Opific. Dei. Atqui Platonis positio ad suadendam virtutem et formandos mores maxime videtur 0916C accommodata: idcirco, vel ipse, cujus ex metaphysicis praeceptis contrarium astruitur, Aristoteles, ubi de moribus sermonem habet, prope abest a Platonis loquendi more, ut IX Ethic., c. 4 et 8. Sed et Sancti Patres ita locuti quandoque videntur: Arnob., l. II: Quid enim sumus homines, nisi animae corporibus clausae? Sic illas corporibus illigatas saepe solet dicere. Quin etiam ad hunc eumdem modum Scriptura sacra: Genes. primo, Faciamus hominem, etc. Job., X: Pelle, et carnibus vestisti me. Sic corpus a Paulo Apostolo tabernaculum vocatur, secunda ad Corint., c. V; et alibi, domus lutea; Job., IV, carcer, et custodia, ps. CXLI. De hac quaestione integrum scripsit librum Plotinus, qui est primus primae Enneadis, in qua quicquid Platonici arbitrentur, illud porro ex vera philosophia et divina theologia asserendum, animam humanam esse formam informantem ac substantialem ipsius corporis, non autem illi assistentem, ut nauta navi, id quod etiam aliquando sensisse Lactantium apparet ex c. 3, l. VII: 0916D Si regit, inquit, non utique sicut mens corpus regit, etc. Et multis in locis docet Aristoteles, secundo de Anim. text. 24, et 12 Metaphys. text. 16. Sanctus Thom., prima pr. quaest. 76, 1, 6, 7, et contr. Gent., l. II, c. 56, 57, 68 et seqq. et quolibet 12, artic. 12, et ita de intellectiva anima sensisse Aristotelem adversus Aven-Rois disputat idem sanctus doctor secundo cont. Gent., c. 59, et Gregorius de Arimin. secundo Sentent. distin. 16 et 17, quaestione prima; et est conclusio de fide, ut habetur in Clementin. fidei, de summa Trinit. Quare cum in substantiis compositis non sit hoc aliquid forma, vel materia tantum, sed utrumque, ut docet Arist. et commentator in septimo Metaphysic. text. com. 27, et late S. Thom. De ent. et essent., c. 2, ubi Cajetanus, et in prima p. quaest. 75, artic. 4, et quol. 76, art. 1, ideo non animam solam, neque corpus solum dicendum est hominem esse, sed animam simul et corpus, 0917A nempe totum compositum; quae quidem sententia cum ad corporum resurrectionem adstruendam, ut apud Athenagoram in libro de Resurrectione, sanctum Thom. in 4 sentent. distinct. 43, quaest. unic., art. 1, et alios de mortuorum resurrectione disputantes, tum vero ad alias non parum conferat fidei positiones firmandas, de quibus Io, Andr. in d. Clement. fidei, in verb. Intellectivae, de Sum. Trinit. idcirco monere volui, non esse ab ea discedendum, sed cavendum ab ejusmodi locutionibus, quibus corpus dicitur animae vas, instrumentum, receptaculum, indumentum, hospitium: quippe quae videantur allud re partim ad hoc Platonis Placitum, non esse animam corporis formam, partim ad aliud ejusdem in Phaedro et Phaedone dogma de animabus ante corpora conditis, ab Origene receptum primo principior. c. 7 et 8 quod refutat Lactantius ipse in tertio hujus operis, c. 18. Sanctus Epiphan. adversus haeres., l. II, haeres. 64; Mag. sentent. in 2 distinct. 18; Alexander Alens. in 2 p., quaest. 62, memb. 3; sanctus 0917B Thom., l. II cont. Gentes, c. 83 et 84, et p. p. quaest. 47, art. 2; quaest. 90, art. 4, et quaest. 118, art. 3; sanctus Bonavent. 2 sententiar. dicta distinction. 18, art. 2, quaest. 2; quod denique damnat tamquam haeresim Viennen. concilium, et Clemens quintus, ut in d. Clement. fidei legimus. Loca vero sacrae Scripturae et Sanctorum Patrum ex adverso prolata hac interpretatione sunt exponenda, ut dicamus cum sancto Thom. d. quaest. 75, art. 4, ad primum, quod quia illud potissimum videtur esse unumquodque, quod est principale in ipso, idcirco contigit, ut quod in homine principale esse censetur, dicatur homo; et ita quidem aliquando secundum veritatem pars intellectiva, quae dicitur homo interior, aliquando vero pars sensitiva cum corpore secundum existimationem aliquorum, qui tantummodo circa sensibilia detinentur; multo autem minus corpus dicendum fuerit animae laqueus, vinculum, carcer, ut inf. dicam, l. VII, c. 5.

0917C Corpora sunt hominibus carentia. Ita lego, ut in B. T. P. et aliquibus Vatican. non ut vulgo legitur, animabus carentia. In illa enim constat Lactantius opinione, mentem ipsam atque animam cujusque esse hominem.

Et faciunt animos. Lucret., efficiunt animos.

Vertier ad lapidem, atque omnes accedere ad aras, nec procumbere humi, etc. Aldinae, Plantinianae et aliquot aliarum editionum lectionem secutus sum, quae magis Lucretiana visa est; ab omnibus quidem illa Lucretii exemplaribus exhibita, quamvis B. T. P. refragantibus, qui habent, vertere se, etc. Et procumbere, etc.

Si quidem hominum, atque mutorum, vel solum, vel certe maximum in Religione discrimen est. Alibi clarius suam effert sententiam, brutis videlicet inesse rationem, et sola religione ab hominibus, non ratione aut sermone differre, inf. hoc eod. lib. cap. 9, lib. III, cap. 10, de Ira Dei cap. 7. Haec opinio a Pythagora manasse creditur, qui dum in Metempsychosi sua 0917D illa delirat, easdem esse censet animas hominum atque brutorum, ille utique brutorum omnium irrationalior. Ejus opinionis meminit Maro in Georgic.:

His quidam signis, atque haec exempla secuti,
Esse apibus partem divinae mentis, et haustus
Aethereos dixere, etc.
Quam et Plato habuit, ut scribit Plutarch. quinto Placitor. cap. 20, et Porphyr. eum secutus in lib. III de Sacrific., et de qua plurima disserit idem Plutarch. in lib. An brutis sit ratio, et in lib. de Solertia Animal. Galeni verba sunt in principio orationis suasoriae ad bon. art.: An animantium generi, quod irrationale appellatur, nulla omnino data ratio sit sane dubium est; nam etsi caret ea, quae in voce versatur, quam sermonem nominant, quae tamen animo concipitur, quam ratiocinationem dicunt, ejus fortasse particeps omne genus animalium est, quamvis aliis parcius, aliis liberalius tributa 0918A sit, etc. Arnobius ex bruti persona initio septimi: Sed rationales illi sunt, et articulatas exprimunt voces. Et unde illis notum est, an et ego quod facio meis rationibus faciam, et vox ista, quam promo, mei generis verba sint, et solis intelligantur a nobis? etc. Plato in Politic. ait, saeculo aureo non homines modo cum hominibus, sed cum bestiis etiam ratiocinari solitos, illasque interrogare, ac vicissim ab illis responsum accipere; quam Platonis sententiam memorat etiam Euseb. lib. XII Praeparat. cap. 9. Quid quod Pythagoras et Melampus, Tiresias, Thales et Apollonius ad linguas avium interpretandas incubuere? Democritus quidem (ait Plin. lib. XXIX, c. 4) monstra quaedam ex his conficit, ut possint avium sermones intelligi. Verum isthaec deliramenta a sapientioribus ethnicis, nedum a theologis nostris sunt derisa. Quale enim porro absurdum est, quia bruta naturae instinctu quaepiam gerant, ex quibus aliqua prudentiae imago, ut ait Aristoteles, illis inesse videri possit, et quia quasdam voces edant inter se eodem 0918B instinctu notas, ideo illa, vel ratione, vel sermone pollere arbitrari? Quid vero attinebat sola religione differre a brutis hominem asseverare? Quomodo enim circa rationem decepti sunt, ita circa religionem decipi poterant; nam, et gallinis villaribus religionem attribuit Plinius lib. X, cap. 41, et valde mira sunt, quae idem lib. VIII, cap. 1, de Gestis Elephantorum, quae religionis ac pietatis esse videntur, posteris legenda reliquit. Verumtamen omnia ejusmodi geruntur ab illis:

Haud equidem, quia sit divinitus illis
Ingenium, aut rerum fato prudentia major,
Ut ait Maro: sed quia ut in homine ars, prudentia, sapientia, ita brutis inest vis quaedam ejusmodi naturalis, cujus ductu apes, araneae, canes, vulpes, elephanti, et caetera id genus bruta, quae solertiora videntur, gerunt mira nonnulla, in quibus ratio quidem elucet, non tamen ipsorum, sed superioris virtutis 0918C ipsa dirigentis. Sic enim sagitta directe tendit ad signum ex motione illi indita a collimante, perinde ac si ipsa rationem haberet dirigentem; et idem apparet in motibus horologiorum, et aliorum, quae arte fiunt ab humanis ingeniis. Sicut autem comparantur artificialia ad artem humanam: ita comparantur omnia naturalia ad artem divinam; et ideo ordo apparet in iis, quae moventur secundum naturam, sicut in iis, quae secundum artem, ut dicitur in secundo Physic. Quocirca in operibus brutorum quaedam sagacitates apparent, in quantum habent inclinationem ad quosdam ordinatissimos processus, nimirum a summa arte ordinatos; et propterea quaedam animalia dicuntur prudentia, vel sagacia, non quod eis sit aliqua ratio, vel electio: quod hinc apparet, quia omnia, quae sunt unius naturae, similiter operantur, ut docuit Sanctus Thom. in pr. secundae quaest. 13, articulo secundo ad tertium, et eadem fere protulit ipsemet Lactantius inf. cap. 5, dum adversus Ciceronem disputaret rationem sideribus tribuentem. Videnda 0918D etiam, quae disserit sanctus doctor pr. pr. quaest. 78, art. 4, et in pr. secundae quaest. 11, art. 2. Jure ergo illis non prudentiam inesse, sed prudentiae imaginem dicit Aristoteles initio Metaphys. et l. VIII et IX, de Hist. Animal. utrobique cap. primo, in fin. primi de Generatione Animal. et sexto Ethic. cap. 7. Ratione autem carentia etiam sermone carere decuit, ut ostendit Aristoteles lib. I Politicor. cap. 2. Quod si animalium nonnulla arte edocta proferre verba quaedam videntur, non est ea proprie locutio, quia non intelligunt, quae pronuntiant, sed assuetudine quadam id agunt. Quibus cognitis subit hoc loco admirari, Josephum Judae. I Antiquit., cap. 3, sensisse (ut affirmat Tostat. quaest. 429, in cap. XIII Genes.) serpentem, qui primam mulierem decepit, fuisse verum et naturalem serpentem, cui tunc naturale fuerit, intelligendi ac loquendi facultate praeditum esse; et Basilium in Hom. de Paradiso dicentem, bruta omnia 0919A fuisse inter se ante Adami lapsum concorditer viventia, quaeque audirent inter se, et multo loquerentur sensate. Sed contra disserit sanctus Augustinus l. XI, de Genes. ad litteram cap. 29. Denique soli homini rationem tributam esse docet Spiritus Sanctus psalm. XXXI: Sicut equus et mulus, etc. et Psalmo XLIV: Comparatus est jumentis, etc. quod et ipse Lactantius asseruit libro de Ira Dei cap. 7 et 13, et de Opif. c. 2 et 3. Eam haeresim de Brutis rationis participibus Philastrius tribuit Gnosticis et Manichaeis.