Caput XIII.

Spiravit ei animam de vitali fonte spiritus sui, etc. Inf. hoc cap. quarum animae non ex Deo constantes, sed ex communi aere, etc. Item quod est ex coelo, et Deo imperet, etc. Et l. VII, c. 12: Quod ex coelesti spiritu, id constat, etc. Et ibid. paulo inf.: Quoniam ex Dei spiritu, qui aeternus est, etc. Ex his locis videtur Lactantius putare humanam animam ex Dei substantia esse; quanquam quid dicam putare? quid enim hac de re plane putet, assequi ego quidem certe non possum. Superius ad 0931A fin. cap. 10, dixit animam esse igneum quiddam atque calorem; et inf. hoc eod. cap. dicit illam esse ignem: quam positionem ridet Aristoteles II, de Partibus anim. cap. 7: Quod si anima, inquit Lactantius, ignis est, ut ostendimus, in coelum debet eniti, sicut ignis, etc. At quicquid alibi senserit, in supra notatis quidem locis eam de Dei substantia esse opinari videtur. E schola Platonicorum haec fluxit opinio, quam secutus M. Tullius saepe dicere solet, humanos animos ex divina esse delibatos, tractos, haustos, decerptos natura. Hoc errore captus videtur et Philo in lib. quod deter. pot. insid. et Tertullianus, de quo ita Gennadius in lib. de Dogmat. Ecclesiast.: Nihil ex Trinitatis essentia ad creatam naturam credamus esse deductum, ut Plato et Tertullianus, etc. Item secundum Theodoretum capti haeretici Cerdon, Marcion, Gnostici, et Manichaei ex illo Genes. II prave intellecto: Inspiravit in faciem ejus spiraculum vitae. Quia enim flatus ex corpore flantis educi videtur, ideo de Dei substantia ab ipso 0931B inspiratam animam crediderunt. At vero locus ille Genes. nihil opitulatur errori, quia homo, a quo similitudinem sumptam dicunt, non emittit flatum de sua substantia, sed de aere respirato, qui non est de substantia corporis, et multo minus animae; deinde anima non potest facere flatum nisi de corpore, cum non sit creatrix: at Deus cum sit infinitae potentiae, potest animam de nihilo creare; et sic dicitur flasse, in quantum hominis flatum creavit. Ita docet Magister, et omnes doctores, praesertim S. Thomas in II, dist. 17. Illa enim inspiratio Dei corporalis non fuit, sicut nec locutio corporalis, cum dixit, fiat lux, fiat firmamentum, etc. Theodoretus haec habet: Nomine flatus non intelligimus partem aliquam essentiae divinae secundum Cerdonis et Marcionis rabiem, sed animae naturam per id denotari, quod anima sit spiritus rationalis et intellectualis. Damnata est haec haeresis in concilio Toletan. pr. in assertion. fid. et a Leone 1, epist. 91, et in conc. Bracaren. I, cap. 5, et contra 0931C illam disputat. Irenae. lib. I adversus Haeres. cap. 24, et tota schola Theologorum d. distinct. 17, S. Thom. in II cont. Gent. cap. 85, et pr. pr. quaest. 90, art. 1.

Empedocles, quem nescias utrumne inter poetas, etc. Aristoteles quidem in Poeticis potius eum inter philosophos, quam inter poetas censendum scribit: et Plutarch. de Audien. Poet. ipsius carmina sermones potius quam Poeseis dicenda.

Secundam. Correctus est error operarum, quae in al. editionibus fecerant, secunda.

Est enim quasi vasculum, etc. Al. est enim terra quasi vasculum, etc. sed jure a B. abest τὸ terra; pergit enim loqui de corpore, quod tanquam vas et domicilium animae dicit esse. Nobis autem ab ejusmodi locutionibus cavendum et abstinendum esse monui supra ad cap. 3.

Servivit enim foedissimis voluptatibus, etc. Adde Sueton. de claris. Grammatic. cap. 6, Gell. l. XVII, c. 18.

Consevit. Ita lego, ut hic locus ab omnibus citatur, 0931D et habetur in B. T. P. Sic infra cap. 14: Atque vineam sua manu sevit; et arborum consitiones dicuntur. Verumtamen in editis plerisque legitur, conseruit, quam lectionem ex Pandectis Florent. in leg. in fundo alieno, D. de rei vendicat. Aurelio Victore et Livio. sustinet Ciriac. lib. II Observation. cap. 39.

Quae si observasset, immortalis maneret. Contra Pelagium, qui asseruit, Adam mortem obiisse non propter culpam, sed ex naturali conditione, qua interiisset, etiamsi a Dei mandato non recessisset. Haec haeresis damnata est in concilio Milevitan. cap. 1.

In qua posuerat intelligentiam boni et mali. Infra hoc eodem cap. percepta igitur scientia boni et mali, etc. In quanam arborum specie arbos haec fuerit, ab expositoribus super Genes. variae opiniones recensentur: sed nihil certo statuitur. Illud quaeritur, cur arbor scientiae boni et mali appellaretur. Hebraei 0932A sunt opinati, primos parentes creatos fuisse simplicissimos, absque rationis usu infantium similes: quoniam autem arbor illa vim haberet accelerandi rationis usum, et liberi arbitrii, propterea fuisse appellatam arborem scientiae boni et mali; nam secundum Scripturae phrasim, scire bonum et malum, idem sonat, quod habere rationis usum. Hanc opinionem Sibyllis quoque firmatam, ut infra legitur not. 97, secutus est Lactantius, quae communiter ab omnibus reprobatur; est enim maximus error, ne dicam haeresim, asserere, Adam ab initio fuisse boni ac mali nescium, sed ab esu fructus illius arboris scientiam boni ac mali adeptum. Qui enim omnibus animantibus nomina indidit, quae profecto naturis eorum congruere debent, quique admirabilem prophetiae facultatem habuit, quam de inuliere pronuntiavit, Hoc nunc os, etc. quomodo quid bonum, quidve malum esset nesciret? Decuit etiam, ut quemadmodum quantum ad corpus institutus est in statu perfecto, ut statim posset generare, ita etiam institueretur 0932B in statu perfecto quantum ad animam, ut statim posset alios instruere et gubernare. Promuntur hujusmodi rationes ex sancto Augustino in pluribus locis super Genes. et lib. XIV Civit., cap. 17, et ex S. Thom. in p. p. quaest. 94, art. 3. Disputat item contra illam opinionem Chrysostom. Homil. 16, super Genes. et vide Philon. praeclare de primi hominis perfectione disserentem in libro de Mundi Opificio ad fin. Praeterea fere omnes consentiunt, nomen illud scientiae boni et mali non ei ligno a natura sibi a Deo indita convenisse: Eucher. I in Genes., Cyrill. III adversus Julian., S. Augustinus super Genes. et d. cap. 17, Theodoretus quaest. 26, in Genes., Beda item, et Strab. quos sequitur Magister in II Sent., distin. 17. Secunda opinio est Josephi Judaei in primo Antiquitat. cap. 3, ideo sic appellatam, quod ejus fructus, si ederetur ab homine, vim haberet acuendi ingenium et solertiam, atque prudentiam cogitandi, multumque conferret ad percipiendam 0932C scientiam; quam opinionem refellit Lyranus. Tertia est Ruperti in II de Trinitate cap. 27, Tostat. super cap. XIII, Genes., quaest. 154 et 155, Perer. lib. III in Genes., ita appellatam per ironiam, propter mendacium et fallax promissum serpentis, quo pollicitus est, si comederent, eos similes deorum futuros, scientes bonum et malum, ut vel ipso arboris nomine monumentum posteris repraesentaretur tam insignis diabolici mendacii; atque ideo putant, illud nomen ei vel ab Adamo post peccatum, vel a Moyse inditum: et licet in historia Genesis ante congressum serpentis cum Eva bis arbor illa eo nomine vocitetur, id fieri dicunt per anticipationem; revera enim antea non habuisse id nomen: sed cum Deus praecepit Adae ne de ea comederet, vel alio nomine illam appellavisse, vel quasi digito, aut alio modo illam designavisse. Opinio crebrior est, quam habet Chrysostomus super Genes., August. lib. VIII, super Genes. ad lit., cap. 6 et 15, Cyrillus, Bed., Strab. et alii, quos pr. loco citavimus, videlicet, 0932D nomen illud non ei a Deo natura inditum, quasi intelligentiam boni ac mali conferret ac contineret, ut scribit Lactantius, sed ab eventu postea secuto, quia quamprimum homo fructum illius arboris manducavit, discrimen boni et mali, quod antea tantum speculative cognoscebat, practice et per experientiam cognoscere coepit, et quanta differentia esset inter bonum obedientiae et malum inobedientiae. Porro S. August. d. cap. 15, etiam ante sermocinationem serpentis cum Eva hoc nomen illi arboria Deo impositum scribit.

Sententia in peccatorem lata, ut victum sibi labore conquireret. Ita leg. ex B. et aliis mss. optimis, et ex ipsa historia Genes. unde haec sunt desumpta; ibi enim habetur: Et emisit eum Dominus Deus de Paradiso voluptatis, ut operaretur terram, etc. In aliis legitur, Sententia in peccatores lata, ut victum sibi labore conquirerent.

Ipsumque paradisum igni circumvallavit. Historia in 0933A fin. cap. III Genes. ita legitur: Et collocavit ante Paradisum voluptatis Cherubim et flammeum gladium atque versatilem ad custodiendam viam ligni vitae. Quid ibi intelligatur per flammeum gladium, variae extiterunt sententiae. Tertullianus Apologetic. c. 46, per flammeum gladium intellexisse videtur Zonam torridam, ejusque flagrantissimum aestum more gladii eo accedentes ferientem, qua Zona circumdatus est paradisus. Tertullianum sequitur S. Thomas in 2, 2, quaest. 165, art. ult. Sed haec expositio ad litteram non quadrat: clamat autem S. Basil. in 3 Homil. et initio 9, super Genes., S. August. super Genes. ad litter. initio lib. VIII, et Beda ad ea verba, In principio creavit, etc. aliique gravissimi et sanctissimi viri, doctrinam Moysi in opere sex dierum creationis mundi totam historicam esse; ideo historice, proprie et ad litteram, non figurate, non mystice, non anagogice intelligendam. Et zona torrida ibi erat etiam ante hominis lapsum: at Scriptura dicit, flammeum gladium ibi a Deo positum, postquam Adam inde ejectus est. Lactantius 0933B nihil aliud flammeum gladium fuisse censet, quam ingentem quamdam vim et copiam ignis, instar muri et propugnaculi, seu valli, ut hic ait, ante paradisi aditum positi. Secuti videntur Lactantium Petrus Comestor super illum Genesis locum, Nicolaus de Lyra, et Tostatus; quae opinio a nonnullis reprobatur tanquam mutila, quod de Cherubim mentionem non faciat, et tanquam impropria et minime litteralis. Quidam impedimenta designari intelligunt, quibus homo post peccatum ab ingressu paradisi coelestis arcetur. Sed et haec sententia a sensu litterae procul abest. S. Ambrosius super illum versiculum Ps. CXVIII: Retribue servo tuo, etc. flammeum gladium interpretatur ignem purgatorium. Ita et Rupertus in III super Genes. cap. 32 et 33, qui eadem ratione refelluntur. Et gladius flammeus ante paradisum terrestrem fuit positus: ignis autem purgatorius subtus terram ponitur a Theologis. Denique aliorum est sententia, quam probat Benedictus Pererius lib. VI 0933C super Genes. quod haec verba Genes. historice prorsus intelligantur, ut sonant; videlicet, Cherubim, id est, Angelos ad Paradisi custodiam positos fuisse sub specie et figura hominum, tenentes manibus suis gladios acutissimos, et ob vibrationem, quasi emissis scintillis ac flammis coruscantes.

Donec summum judicium faciat in terra, et justos viros cultores suos in eumdem locum revocet, etc. Hoc loco Lactantii et Tertulliani cap. 46 Apolog., notamus errorem, quo putant animas justorum post judicium universale in paradisum terrestrem introductum iri; nam illud nec Sanctae Litterae usquam docent, ut ait Lactantius, neque Sibylla dicit, quae paradisum nominans, forte intellexit illum coelestem. Christus Dominus in regnum coelorum se justos post judicium universale vocaturum denuntiat, Matth. XXV: Venite, benedicti, etc. ut ibi sancti, et doctores omnes interpretantur.

Οἱ δὲ Θεόν τιμῶντες, etc. Leguntur hi versus apud Theophil. ad Autolyc. lib. II; in codice autem Sibyllino 0933D non hi prorsus, sed similes extant Sermon. 1, sub initium, ibi scilicet:

. . . . Τὸν δὴ κέλετ᾽ ἐν παραδείσβ
Ἀμβροσίῳ ναίων.

Ἄνθρωπον, etc. Extant hi versus in carminib. Sibyllin. Serm. 1, sub initium, et Serm. 8, circa medium: sed ibi aliquantulum variant. Serm. 1:

. . . . Τοὺς δὲ μαλ᾽ αἶνος
Ἐξαπάτησεν ὄφις δολίως;
Sermone 8:

. . . . Καὶ ἄνθρωπον πλασθέντα,
Ὄντ᾽ ἐπλάτησεν ὅφις δολίος, etc.
In quibus carminibus illud falsum est, Adam fuisse deceptum, ut ex fructus esu boni et mali acquireret 0934A notionem, si de notione speculativa intelligatur, ut superius est dictum hoc eod. cap.

Ἀγαθοῦ τε, κακοῦ τε. Ita leg. ut in Aldinis et Plantinianis excusis, et in cod. Sibyllino, 1 Serm. non autem, ut in editione Florent. et in cod. Sibyllino, Serm. 8, ἀγαθοῦ τε, καὶ κακοῦ. Nam scansio non constat.

Quae in mille annos propagaretur, etc. Profecto qui mille annis vixerit, in Scriptura comperies neminem, quicquid ipse de tempore vitae Adami tradiderit inf. lib. VII, cap. 14, in fin. ubi eum refutavimus. Attamen non absurde eorum vitam in annos mille propagatam dicimus, qui quam proxime ab eo numero abfuerunt, sicut Jared, sicut Mathusala, et Noe, de quibus cap. V et IX Geneseos.

Ait enim, apud Aegyptios pro annis menses haberi, etc. Non fuit hoc perpetuum apud Aegyptios, licet Macrob. 1 Saturnal. cap. 12, affirmet, anni certum modum apud solos Aegyptios semper fuisse; nam verius est Aegyptios annum variasse, et quandoque 0934B trium, saepius quatuor mensium annum effecisse, ut traditur scripsisse Xenophontem in libro de Aequivocis, his verbis: Annus diversus est; etenim ipsi Aegyptii utuntur anno quandoque menstruo, saepe bimestri, non raro trimestri, saepe quadrimestri, nonnunquam solari. Solin. cap. 3, Aegyptiorum annum quatuor mensium scribit fuisse; et S. August. lib. XV Civit., cap. 12, aliquando quatuor mensium, aliquando menstruum. Sed et Plutarchus in Numa, Aegyptiis menstruum annum, mox quadrimestrem fuisse tradit. Illum tamen plerumque mensis spatio metitos ad cursum lunae scribit Plin. lib. VII, cap. 48, et Censorin. de Die natal. De anni diversitate apud varias gentes, vid. Alex. Neapolitan., Dier. Genial. lib. III, cap. 24; Camert. ad cap. 3 Solin. Gyrald. de Dieb. ann, et mens.

Quod argumentum perspicue falsum est, etc. Cum Varrone tamen sentire videtur et Plin. d. cap. 48, quem S. August. refert ubi supra: sed jure Varronem 0934C refellit Lactantius, et asserit id quod res habet, videlicet annos, quos vixisse ante diluvium homines Scriptura narrat, non menstruos, ut dicebat Varro, sed pares fuisse nostratibus, ut etiam demonstrat S. August. lib. XV Civit., cap. 14. Etenim Scriptura cap. VII Genes. in illo uno anno, quo duravit diluvium, mentionem facit primi, secundi et decimi mensis; et ne quis posset cavillari, menses illos paucioribus diebus constitisse, quam nostros, memoratur ibidem decimus septimus dies mensis secundi, et vigesimus septimus mensis septimi, et vigesimus septimus mensis secundi. Quin etiam si omnes dies, quos memorat Moyses in descriptione diluvii, per unum illum annum computet, reperiet illos ad trecentos et sexaginta. Nec mirum esse debere scribit Josephus Judaeus, aut falsum videri, quod traditur de tam longaeva priscorum hominum vita, quia Dominus illis ob inventionem scientiarum et artium, praesertim astronomiae, ampliora vivendi spatia condonavit. Alias causas multas apud expositores super 0934D Genesim facile quisque reperiet.