Caput V.

Septingentis fere annis. Excusi pleriqe, nongentis 0956B fere annis, vel nongentos fere annos. Duo Vatic. nongentos fere annos. Septem alii ex eisdem Vatic. septingentis fere annis, vel septingentos fere annos. Unus eorum denique in textu cum habeat nongentos, ad oram paginae scriptum habet, alias septingentos. Quare haec lectio de septingentis annis in mss. quidem exemplaribus videtur crebrior; saltem profecto minus habet erroris. Neque enim inficiari possumus, utramcumque lectionem sequare, lapsum fuisse Lactantium; quandoquidem licet chronologi mire varient, et ipsemet Eusebius in Chronic. et de Praeparat. lib. X, cap. 3, constat tamen non amplius, quam quadringentis circiter annis Moysen extitisse ante Trojanum excidium: quod si legas nongentis fere annis, major fuerit lapsus, et secutus fuerit Lactantius Porphyrii impii supputationem, quam castigat Euseb. in praefatione Chron. Caeterum monendus est lector, ne Lactantium aut alium quemquam Scriptorem nimis incuset, sicubi in ratione temporum ineunda lapsus fortasse reperiatur: sed potius venia atque excusatione 0956C dignum putet. Sunt enim historiae atque chronographiae de tam longinqui temporis rebus tot ac tantis tenebris circumfusae, tanta est opinionum varietas, tot librariorum errata, praesertim in notis numerorum, ut vel ab eruditissimis, solertissimis, memoriosissimis viris nusquam proclivius, quam in chronographia peccetur. Videndus autem est praeter Eusebium Cyrillus, qui lib. I cont. Julian. scribit, profligatam Trojam post Moysen annis 410, Eutrop. I, Bed. de Ration. temp. lib. II, Vives ad cap. 8 lib. XVIII De Civit. Dei.

Successorem habuit Jesum. Ut ex fin. lib. Deuteron. constat. Pro Jesum, quod est in B. T. P. et apud ipsum Lactantium inf. hoc lib. cap. 14 et 17, vulgo legitur Josuem; et sane quem Hebraei nominant illum et Josuem et Jesum Interpretes appellant. Jesus recte dicitur ab apostolis ipsis et a septuaginta Interpretibus, quia non solum rebus gestis, sed etiam nomine ipso Jesum Christum Dominum nostrum praefiguravit, 0956D ut et ipse Lact. ait inf. cap. 17.

Qui septem et viginti annis tenuit principatum. Ita quoque Euseb. in Chronic., S. August. XVIII Civit. cap. 10, Sever. Sulp., Isidor., Carion. At Josephus V Antiquit. cap. 4, scribit annos 25, quem sequuntur Hermann in Chron. et auctor Chronic. Sacri; septemdecim vero Beda, Joannes Lucid. et alii nonnulli.

Exinde sub judicibus fuerunt per annos trecentos septuaginta. Ut quamproxime ad verum accedere Lactantii summam possis agnoscere, primo observa, quod e numero judicum, quos praefuisse populo tot annis ipse arbitratur, excludit Moysen, et Josuem, ut illa dictio, exinde, manifeste ostendit. Secundo attendendum est, eos in hac summa comprehendi duntaxat annos, quibus populus sub ipsismet Judicibus fuit, subductis et minime computatis annis interregnorum, quibus fuit sub regibus alienigenis, de quibus Judicum cap. III, IV, VI, X, XIII. Ergo duodecim judices, qui post Moysen et Josuem populo praefuerunt, 0957A et de quibus historia libri Judicum in sacro volumine contexitur, annis ducentis et nonaginta novem praefuerunt, ut ex Sacris ipsis litteris, et omnibus unanimiter chronographis atque historicis traditur. Vid. Hermann. in Chronic. in Samsone, et Magister historiae Scholastic, in lib. Judic. cap. XX, in fin. Jam duodecim illis judicibus Heli ac Samuelem addamus; atque illius quidem regimini annos quadraginta demus, quem numerum habet Josephus in calce postremi cap. libri V; ant. et vulgata Latina editio cap. 4, I Reg. et etiam impressi codices Graecae versionis Septuaginta Interpretum, ut Flaminius de Nobilibus in Annotationibus ad vetus Testamentum ejusdem Graecae versionis latine redditum, et recens Romae excusum, et Melchior Cano de loc. Theologic. lib. II, cap. 5, ad fin., et Genebrard. in I Chronograph. in Heli animadvertunt. Samueli autem ex eodem Josepho VI Antiquit. cap. 13, annos duodecim, quos solus post Heli populo praefuerit, attribuamus, quoniam quotannis Samuel separatim a Saule, 0957B qui fuit primus rex, praefuit, ex Sacris litteris non habetur; et deinde alios octodecim, quos praefuerit cum Saule, ut Josephus eod. lib. VI, cap. 13 et cap. 14 in fin., et quamplurimi chronographi tradunt, praesertim Genebrard. dicto lib. I Chronograph. in Samuele et Saule, prorsus ipsam summam conficiemus trecentorum et septuaginta annorum, uno duntaxat deficiente anno, quibus post Josuem usque ad reges, populo judices praefuisse Lactantius asserit. Huic summae trecentorum septuaginta annorum nihil officit littera Graeca capitis XIII Act. Apostol. ubi Paulus Apostolus in Concione ad Hebraeos haec habet: Καὶ καθελῶν ἔθνη ἑπτὰ ἐν γῇ Κανάαν κατεκληροδότησεν αὐτοῖς τὴν γῆν αὐτῶν, καὶ μετὰ ταῦτα ὡς ἔτεσι τετρακοσίοις, καὶ πεντήκοντα ἔδωκε κριτὰς, ἕως Σαμουὴλ τοῦ 0957D προφήτου· id est, Et destruens gentes septem in terra Chanaam sorte distribuit eis terram eorum, et post haec annis circiter quadringentis quinquaginta dedit judices, usque ad Samuel prophetam. Nam hunc textum continere mendum arbitrantur docti plerique omnes, et juxta lectionem vulgatae Latinae editionis restituendum esse, ut ita legatur: Κατεκληροδότησεν αὐτοῖς τὴν γῆν αὐτὼν ὡς μετὰ τετρακόσια καὶ πεντήκοντα ἕτη, καὶ μετὰ ταῦτα ἔδωκε κριτὰς ἕως Σαμουὴλ προφήτου· id est, sorte distribuit eis terram eorum quasi post quadringentos et quinquaginta annos, et post haec dedit judices usque ad Samuel prophetam, etc. Ubi numerus ille quasi quadringentorum et quinquaginta annorum sumitur a Paulo Apostolo loquente de tempore mansionis filiorum Israel in Aegypto, non de saeculo Judicum, ut late ostendit Genebrard. lib. I Chronograph. sub saeculo Jacob. et sub saeculo Samuel.; et ita quoque sentiunt Beda, Magister histor. Scholast. 0958A Lyran., Chartus. et caeteri super eumdem locum Actuum Apostolorum.

Tum mutato statu, reges habere coeperunt: quibus imperium tenentibus per annos quadringentos sexaginta usque ad Sedechiae regnum, etc. B. et 7 Vatic. habent per annos quadringentos quinquaginta: ego lectionem expressi exhibitam a quinque Vatic., a P. et excusis Aldinis, Florent. caeteris, et quae minus continet erroris. Quod ut clarius ostendam, omnemque ambiguitatem auferam, moneo primum in hujus examine calculi non haberi rationem imperii regum Israel, sed imperii regum Judaeorum. Ad memoriam vocanda sunt quae habentur III Reg. XII et II Paral. X, anno pr. regni Roboam filii Salomonis, qui Roboam fuit rex quartus Hebraeorum, ortam seditionem fuisse inter Hebraeos. Nam decem Tribus inclementem atque saevum regem Roboam fore metuentes, regem sibi creaverunt Jeroboam: Tribus autem Juda et Benjamin secutae sunt Roboam; atque ita scissa monarchia Hebraeorum in duo regna, quae nunquam postea ad unitatem redierunt. 0958B Porro duarum Tribuum regnum dictum est regnum Juda, sive Judaeorum, ob dignitatem Tribus regiae. Regnum vero aliarum decem Tribuum vocatum est regnum Israel, prae sui multitudine servato scilicet sibi Jacob patris sui nomine; enumeranturque in hoc regno Israel reges undeviginti: videlicet Jeroboam, qui anno primo Roboam regis Juda filii Salomonis, ut dictum est, regnare coepit, Nadab, Baasa, Ela, Zambri, Amri, Achab, Ochozias, Joram, Jehu, Joachaz, Joas, Jeroboam, Zacharias, Sellum, Manahem, Phaceia, Phacee, et Osee, sub cujus regni anno nono imperium hoc finem accepit. Atque is nonus annus fuit sextus regni Ezechiae decimi sexti Judaeorum regis, ut dicitur IV Reg. XVIII, et complectitur totum hoc regnum Israel annum unum supra ducentos et quadraginta, menses septem, et dies septem, ut ex ipsa Scriptura constat lib. II Reg. c. XIV, XV, XVI et XXII, et lib. IV, c. XVIII. Non igitur, inquam, habetur ratio regni hujus, quia 0958C Lactantius manifeste indicat, in illa summa annorum quadringentorum et sexaginta efferenda, se respexisse ad seriem regum Juda, cum dicit, Tum mutato nomine reges habere coeperunt. Sic et inf. cap. 10. Nam continuo exactis judicibus regnavit Saul, et deinde reges Juda David, et Salomon; nec incoepit series regni Israel, nisi anno primo Roboam filii Salomonis, ut diximus. Subdit quoque Lactantius, usque ad Sedeciae regnum, qui Sedecias ad regnum Judaeorum pertinet; fuit enim ipsius rex ultimus, ut liquido appareat, Lactantium hoc loco regni Judaeorum cum initium, tum finem memorantem, ad regnum Juda respectum habuisse. In hoc itaque regno comperio tres et viginti reges Judaeorum post Samuelem, quem ultimi judicis loco statuimus, videlicet incipiendo a Saule, sed ab eo tantum tempore, quo ille solus post Samuelis mortem regnavit: id autem tempus fuit duorum annorum, ut constat ex I Reg. c. XIII et Josepho lib. VI Antiq. in fin. cap. ultimi usque ad Sedeciam, ut ait Lactantius, inclusive 0958D scilicet cum ipsius Sedeciae undecim annis, quibus praefuit: hos, inquam, tres et viginti reges regnasse comperio annis in totum quadringentis septuaginta quinque, mensibus sex, et diebus decem, quamvis Josephus lib. X, cap. 10, scribat annis quingentis quatuordecim, mensibus sex, et diebus decem. Vid. Euseb. Hermann. alios. Desunt igitur Lactantii calculo anni quidecim, menses sex et dies decem.

0959B Usque ad Sedeciae regnum, oppugnati a rege Babylonio, captique Judaei, diuturnum servitium pertulerunt. Sedeciae scripsi, non Sedechiae, ut in prioribus editionibus; ita enim prolatum et scriptum hoc nomen puto a Lactantio, ut est apud Septuag. et in Vulg. Usque ad Sedeciae regnum, inquit, inclusive videlicet, ut diximus; nam oppugnatio Judaeorum a rege Babylonio contigit nono regni Sedeciae, IV Reg. c. XXV. Hierem. c. XXXIX et LII, quae duravit usque ad ipsum undecimum, id est, ultimum annum regni ejusdem, quo anno captivitas urbis Hierusalem et populi secuta est, ut eisdem in locis habetur. Ex quibus liquet, veram esse illorum sententiam, qui non aliunde sentiunt septuaginta annos istius captivitatis computandos atque incipiendos esse, quam ab hoc undecimo anno regni Sedeciae, sicut incipit et computat hic Lactantius, Josephus lib. X Antiquit. cap. 10, Clemens Alex. I Strom., African. V Annal., Euseb. 0959C lib. III Praepar. cap. ultimo, et in lib. de Demonst. in disput. de 70 hebdomad., Hieron. super IV cap. Ezechiel., Cyrill. adversus Julian., Isidor. V Orig. cap. ultimo, Bed. de sex aetat. Quamvis sciam, eosdem annos etiam aliunde ab aliis gravissimis scriptoribus incipi ac computari; quidam enim computant a 13 anno regis Josiae, de quibus tacitis nominibus meminit Euseb. in Chronic. sub Olympiad. 58, alii vero a captivitate regis Joachim, quae contigit anno 1 imperii Nabuchodonosor, ut Sulpitius II Histor. Theodoret. ad cap. 9 Daniel, Lyran. ad I cap. Esdr., Vatabl. in Annotat. ad idem cap. IX Daniel.; quidam denique a transmigratione Joachim, sive Jechoniae, ut Rabbi Salomon, quem refert Lyran. et Cajetan. ad ultim. cap. II Paralipom. et Scaliger de Emendation. tempor.

Donec septuagesimo post anno eos Cyrus major terris ac sedibus suis redderet. Jam hic quoque discrepant auctores de tempore solutionis captivitatis Judaicae. Nam alii malunt non ante secundum Darii 0959D Hystaspis annum, ad quem a primo Cyri anno quadraginta anni fluxerunt, ipsos captivitatis Judaicae septuaginta annos completos esse; ex quorum sententia fit, ut a desolatione Hierusalem usque ad primum Cyri annum triginta anni tantummodo fluxerint. Ita opinati sunt Clemens Alexandrinus I Stromat., Euseb. in Chronic. et de Praeparat. lib. X, cap. ult. et VIII de Demonstr., Hieron. in Prooem. super Aggaeum, in cap. I Zachar. et IV, Daniel., Aug. XVIII Civit. cap. 26, Isidor. V Orig. cap. ult. Nonnulli vero distinguunt: alios videlicet fuisse annos captivitatis Judaeorum, quos ordiuntur a transmigratione Jechoniae, terminant primo anno Cyri; alios autem desolationis urbis et templi, quos incipiunt undecimo anno regni Sedeciae, finiunt anno secundo Darii Histaspes, ut Theodoret. ad 9 cap. Daniel. Sed Lactantii positio verior est et receptior, videlicet a Cyro captivitatem solutam, quod non modo Josephus scribit 0960A lib. II Antiquit cap. 1, African. Annal. V, Sulpit. II Histor. Cyrill. VIII cont. Julian., Bed. de Ration. temp., Perer. ad Daniel. lib. X, cap. 9, sed etiam multi supra dictorum scriptorum diversae opinionis aliis in locis asseruerunt, scilicet Euseb. l. X de Praeparation. c. ult., S. Hieronym. ad c. 29 Hierem.

Qui per idem tempus in Persas suscepit imperium, quo Romae Tarquinius Superbus. Non hoc usquequaque caeterorum congruit chronographiae; nam circiter viginti anni a susceptione imperii Cyri interfluxerunt ad Tarquinii Superbi imperium, scriptoribus tamen, ut in omnibus chronologiis fere fit, paululum variantibus. Vide Euseb. in Chronic.

Ut errorem suum sentiant, qui Scripturam sacram coarguere nituntur, tanquam novam et recens fictam, etc. Videndi sunt Josephus contra Appion. lib. I, Justinus Martyr cont. Gent., Theoph. ad Autolyc. Serm. 3, Euseb. lib. X Praeparat. c. 3, Theodoret. II de Curat. Graec. affect. Certe Pythagoras, qui antiquissimus Graecorum Sapientum censetur, ponitur 0960B ab Euseb. in Chronic. contemporaneus Aggaei, Zachariae, Malachiae, qui novissimi fuerunt prophetarum.