Homilia XXXV. De eo quod scriptum est: Quando vadis cum adversario tuo, et caetera, usque ad eum locum ubi ait: Et novissimum minutum reddes.

Nisi esset nobis natura insitum, id quod justum est judicandi, numquam Salvator diceret: Quare autem, et a vobismetipsis non quod justum est judicatis (Luc. XII) ? Verum ne ad probationem hujus sententiae longius evagemur, maxime cum multa difficiliora huic capitulo subnexa sint, tantum superbos significasse sufficiet. Quin potius animarum nostrarum ad Deum 0294D vela pandamus, deprecemurque adventum sermonis ejus, ut interpretetur parabolam de qua scribitur: Quando vadis cum adversario tuo ad principem, in via da operam, ut liberes te ab eo, ne forte tradat te judici, et judex tradat te exactori, et in carcerem mittaris. Amen dico tibi, non inde exies, donec novissimum minutum reddas (Ibidem) . Quatuor personas poni video, adversarii, principis, judicis, exactoris, et quia videtur evangelista Matthaeus simile quid locutus in eo quod ait: Esto benevolus adversario tuo dum es in via cum eo, quaero utrum idem sensus sit, an aliqua sit vicinia, siquidem apud Matthaeum una persona 0295A praetermissa sit, et alia immutata. Praetermissus est princeps, et pro exactore minister insertus: adversarius vero et judex similiter ab utroque sunt positi. Imus itaque cum adversario nostro ad principem, et oportet nos, dum adhuc in via sumus, fortiter laborare, ut liberemur ab eo. Quoniam ambiguum quippe verbum est, et potest tam ad principem quam adversarium, referri: Ne forte tradat te, sive adversarius, sive princeps, judici, et judex tradat te exactori, et non inde exies, donec novissimum neutrum reddas: pro quo Matthaeus ait: Donec reddas novissimum quadrantem (Matt. V) . Verbum vero novissimum uterque scribit: discrepare autem sunt visi, quod hic quadrantem, ille minutum posuit: quaedam mihi sunt secretiora tangenda, ut intelligamus 0295B alium esse adversarium, alias tres personas, id est, principem, judicem, exactorem. Legimus (si tamen cui placet hujusmodi Scripturam recipere) justitiae et iniquitatis angelos super Abrahae salute et interitu disceptantes, dum utraeque turmae suo eum volunt coetui vindicare. Quod si cui displicet, transeat 353-354 ad volumen quod titulo pastoris scribitur, et inveniet cunctis hominibus duos adesse angelos: malum, qui ad perversa exhortatur, et bonum qui ad optima quaeque persuadet. Scribitur alibi, quod assistant homini, sive in bonam, sive in malam partem duplices angeli. De bonis etiam Salvator meminit, dicens: Angeli eorum semper vident faciem Patris mei qui in coelis est (Matth. XVIII) . Simul quaere utrum parvulorum in Ecclesia semper 0295C videant angeli faciem Patris, et aliorum angeli non habeant libertatem vultum Patris attendere: neque enim sperandum est, omnium angelos videre faciem Patris qui in coelis est. Si fuero de Ecclesia, quamvis minimus sim, habet libertatem angelus meus et fiduciam semper videre faciem Patris mei qui in coelis est. Si autem forinsecus, nec de illa Ecclesia quae non habet maculam aut rugam (Ephes. V) , aut quid istius modi, et ipsa re probor alienus esse a tali congregatione, non habet fiduciam angelus meus respiciendi vultum Patris mei qui in coelis est. Quam ob causam angeli pro bonis solliciti sunt, scientes quod si nos bene gubernaverint, et ad salutem usque perduxerint, habeant etiam ipsi fiduciam videndi faciem Patris. Quomodo enim si per curam eorum 0295D et industriam salus hominibus comparatur, faciem patris semper attendunt: sic si per negligentiam eorum homo corruerit, etiam sui periculi rem esse non nesciunt. Et sicut bonus episcopus, et optimus Ecclesiae dispensator scit sui meriti esse atque virtutis, si oves gregis sibi crediti fuerint custoditae, 0296A ita intellige et de angelis. Ignominia angelo est si homo justus creditus fuerit, et peccaverit: ut econtrario gloria est angelo si creditus sibi saltem minimus in Ecclesia fuerit. Videbunt enim non aliquando, sed semper, faciem Patris qui est in coelis, cum alii semper non videant. Secundum meritum enim eorum quorum angeli sunt, aut semper, aut numquam, vel parum, vel plus, faciem Dei angeli contemplabuntur. Cujus rei ad liquidum notitiam Deus noverit, et si quis (licet raro) fuerit inventus quem Christus illuxerit. Videamus ergo primum quis sit adversarius cum quo iter faciamus. Semper nobiscum est adversarius. Infelices nos, atque miserabiles. Quotiescumque peccaverimus, adversarius noster exsultat, sciens quoniam habet facultatem 0296B apud principem saeculi hujus, qui se miserat exsultandi et gloriandi, eo quod adversarius, verbi gratia, hujus vel illius, eum fecerit principi saeculi hujus esse subjectum per talia totque peccata, per hoc illudque delictum. Evenit autem interdum, ut si qui fuerit praeparatus armatura Dei, et ex omni parte se texerit, conetur quidem adversarius vulnus inferre, sed facultatem non habeat percutiendi. Semper nobiscum adversarius graditur, numquam nos deserit, quaerit occasionem insidiarum, si quo modo nos subvertere queat, ut in principali ((ἡγεμονικῷ)) cordis nostri malam subjiciat cogitationem. Quando vadis ad principem. Quisnam iste princeps est? Quando dividebat Altissimus gentes, quando disseminabat filios Adam, statuit terminos nationum secundum 0296C numerum angelorum Dei, et facta est portio Domini populus ejus Jacob, funiculus haereditatis ejus Israel (Deut. X) . Igitur principibus, id est, angelis ab exordio terra divisa est. Daniel quippe manifestius quos Moyses angelos nominarat, principes esse testatur, dicens: Princeps regni Persarum, et princeps regni Graecorum, et Michael princeps gentium. Et unusquisque nostrum secum habet adversarium cohaerentem, cujus opus est ducere nos ad principem, et dicere: O princeps, verbi gratia, regni Persarum, iste qui subter erat tibi, eum ut opus fuerat, custodivi: nullus enim de reliquis principibus ad se potuit transducere, ne ille quidem, qui ad hoc se venisse jactabat, ut de cunctis haereditatibus Persarum, sive Graecorum, omniumque nationum 0296D raperet homines, et haereditate Dei faceret esse subjectos. Christus Dominus noster omnes principes vicit, et terminos eorum transiens, captivos populos ad se transtulit in salutem. Et tu de parte alicujus principis eras: venit Jesus et rapuit te 355-356 de potestate perversa, et Deo Patri obtulit. 0297A Adversarius ergo noster ambulat, ducens nos ad principem suum. Unde ego credens omnia Scripturarum verba habere rationem, non puto frustra judicem apud Graecos, cum articulo positum, qui singularitatis significator est; principem vero sine articulo scriptum esse simpliciter. Quando vadis cum adversario tuo. Signanter ait, tuo. Neque enim omnes omnium sunt adversarii, sed singuli singulos habent, qui ubique eos sequantur, et sint comites. Quando vadis cum adversario tuo ad principem. Non cum articulo principem posuit, ne certum videretur ostendere; sed sine articulo, ut e pluribus unum esse monstraret: quod apud Graecos magis intelligitur. Unusquisque enim nostrum non habet proprium principem. Qui Syrus est, sub Syrorum principe est, 0297B et unusquisque sub suo principe gentis est: si tamen hucusque processisse me sufficit, et ab hac disputatione ad aliam transire majorem, ut caeteras quoque gentes etiam commemorem. Unde dicitur: Videte Israel secundum carnem (Num. XI) . Prudenti coepisse, dixisse est: licet et hoc in populo coepisse sermonem. Qui te vult, inquit, ducere ad principem suum, et ab alio principe conducere, quando vadis cum adversario tuo ad principem, in via da operam ut libereris ab eo. Nisi omni studio laboraveris, dum adhuc viam carpis, antequam ingrediaris ad principem, priusquam princeps tradat te judici ab adversario praeparatum, postea frustra conaberis. Da ergo operam, ut libereris ab eo, sive a principe ad quem te trahit adversarius. Da operam ut habeas sapientiam, 0297C justitiam, fortitudinem, atque temperantiam, et tunc complebitur: Ecce homo, opera ejus ante faciem suam. Nisi dederis operam, non poteris adversarii pactum infringere, cujus amicitia est in Deum. Quando vadis cum adversario tuo ad principem, in via da operam. Latitat in hoc loco nescio quid, et secretum est, in via da operam. Salvator ait: Ego sum via, veritas, et vita (Joan. XIV) . Si dederis operam, ut libereris ab adversario, esto in via: et cum steteris in eo qui dicit: Ego sum via, stetisse non sufficit, sed da operam ut libereris ab adversario. Nisi dederis operam, ut ab adversario libereris, quae te sequantur ausculta. Trahit te ad judicem adversarius, sive princeps cum te susceperit ab adversario, trahit te ad judicem. Quam elegans verbum, trahit, 0297D ut ostendat quodammodo retractantes et nolentes ad condemnationem trahi et ire compelli? Quis enim homicida concito gradu pergit ad judicem? quis gaudens ad condemnationem suam ire festinat, et non invitus trahitur, ac repugnans. Scit enim se ad hoc ire, ut sententiam mortis accipiat. Ne forte trahat te ad judicem. Quis putas iste judex est? Ego nescio alium judicem nisi Dominum meum Jesum Christum, 0298A de quo alibi dicitur. Et statuet oves a dextris, haedos autem a sinistris. Et iterum: Qui confessus fuerit me, confitebor et ego eum coram Patre meo qui in coelis est (Matth. XXV) . Qui autem negaverit me coram hominibus, negabo eum coram Patre meo qui in coelis est. Trahat te ad judicem, et judex tradat te exactori. Unusquisque nostrum per singula peccata damnum sustinet, et juxta qualitatem rationemque delicti, damni magnitudo reputatur. Debeo aliquod de Scripturis afferre testimonium super damno mulctaque pecuniae. Alius damnum sustinet quingentorum denariorum, et debet eos, alius quinquaginta denariis condemnatur: quae summa ambobus a creditore conceditur. Porro alius, sicut Scriptura dicit: Oblatus est ei unus qui debebat decem millia talenta 0298B (Matth. XVIII) , decem millibus talentorum condemnatur. Et quid me necesse est plura persequi? Unusquisque pro qualitate et quantitate peccati, diversam mulctae sententiam expendit. Si parum est quod peccas, ferieris damno minuti, ut Lucas scripsit, ut vero Matthaeus, quadrantis. Verumtamen etiam necesse est hoc ipsum quod exstitit debitor, solvere. Non enim inde exies nisi et minima quaeque persolveris. Qui vero fidelis est, nullo damno percutitur, sed quotidie ditatur: Totus enim mundus 357-358 divitiarum ejus est. Infidelis autem nec obolum habet. Alius damnatur denario, alius mna, alius talento. Et quaesitor hujus negotii, qui mensuras universorum noverit peccatorum. Hoc delictum talento condemnatur: illud peccatum mulctam istiusmodi 0298C meretur. Scriptum est enim: Cum autem coepisset facere rationem. Supputanda est omnibus nobis gratia. Non est aliud tempus faciendae rationis nisi tempus judicii, quando liquido cognoscetur quid nobis creditum est, et quid lucri, quidve detrimenti fecerimus, quis nostrum acceperit mnam, qui unum talentum, quis duo, quis quinque (Matth. XXV) . Necesse non est plura indicare, cum hoc in commune dixisse sufficiat, reddituros nos esse rationem: et si debitores inventi fuerimus trahi ad judicem, et a judice exactori tradi. Singuli exactores proprios habemus: omnis vero multitudo, pluribus traditur, secundum id quod in Isaia scriptum est: Populus meus, exactores vestri spoliant vos, et qui potentes sunt dominantur vestri (Isai. III) . Dominantur exactores, 0298D si debuerimus aliquid. Si autem habuerimus fiduciam, et fronte libera vixerimus, servabo praeceptum libens: Reddite omnibus debita, cui tributum, tributum: cui timorem, timorem: cui vectigal, vectigal: cui honorem, honorem (Rom. XIII) . Si omnibus universa reddidero, venio ad exactorem, et intrepida mente respondeo, Nihil tibi debeo. Venit exactor ad deposcendum, resisto ei. Scio enim quod si nihil 0299A debuero, in me non habet potestatem. Quod si debitor fuero, mittet me exactor meus in carcerem, illo ordine qui praedictus est. Adversarius enim me ducit ad principem, princeps, ad judicem, et judex tradet me exactori, et exactor mittet in carcerem. Quae est lex carceris istius? Non egredior ex eo, neque me exactor patitur exire, nisi debitum omne persolvero. Non habet exactor potestatem, ut mihi saltem quadrantem, vel minimam portionem valeat concedere, unus est, qui debitoribus non habentibus unde persolvant, potest concedere. Accessit, inquit, ad eum unus qui debebat quingentos denarios, et alius quinquaginta: et cum non haberent unde redderent, ambobus donavit (Luc. VII) . Qui donavit, Dominus est: iste vero qui exactor est, non est dominus, sed 0299B a domino ad exigenda debita praepositus. Non fuisti dignus ut tibi quingenti, sive quinquaginta denarii donarentur, nec audire meruisti, dimissa sunt tibi delicta tua: sed mitteris in carcerem, et ibi exigeris per laborem et opera, sive per poenas atque supplicia, et non inde exies nisi reddideris quadrantem, vel novissimum minutum, quod Graece tenue dici potest. Peccata autem nostra pinguia sunt. Scribitur enim: Incrassatum est cor populi hujus (Matth. XIII; Act. XXVIII) . Aut comparatione majoris, tenue atque subtile. Beatus est igitur, primum qui non peccat, secundo ut in collatione aliquis saltem tenue peccatum habeat. Et inter ipsa quoque tenuia atque subtilia, est diversitas peccatorum. Nisi esset pecunia subtilis, numquam diceretur: Non exies inde, 0299C donec reddas novissimum quadrantem. Quomodo sine pecunia diceret novissimum minutum, quod est denarius, sive nummus, sive obolus, vel statera. Quod si magnam pecuniam debuerimus, sicut ille qui scribitur decem millia talenta debuisse (Matth, XVIII) , quanto tempore claudamur in carcere, donec reddamus debitum, non possum manifeste pronuntiare. Si enim qui parum debet, non egredietur, nisi exsolvat minutum quadrantem: utique qui tanto debito fuerit obnoxius infinita ei ad reddendum debitum saecula numerabuntur. Quapropter demus operam, ut liberemur ab adversario, dum sumus in via, et jungamur Domino Jesu, cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

359-360 Homilia XXXVI. De eo quod scriptum est: Qui voluerit animam suam salvare, perdet eam, usque ad eum locum ubi ait: Regnum Dei intra vos est.

0299D

Qui quaesierit, inquit, animam suam salvare, perdet 0300A et qui perdiderit eam, salvabit eam. Martyres quaerunt salvare animam suam: propterea perdunt, ut salvent eam. Qui vero volunt salvare animam suam, ut non perdant eam, hi et corpus et animam perdunt pariter in gehennam. Quamobrem nolite timere eos, ait, qui possunt corpus occidere, sed timete magis cum qui potest animam et corpus perdere in gehennam (Luc. XVII) . Hoc ad propositum, juxta vires ingenii nostri breviter dixerimus. Animalis autem non recipit ea quae sunt spiritus (I Cor. II) : et idcirco salvari non potest. Seminatur corpus animale, surgit corpus spiritale (I Cor. XV) . Porro qui adhaeret Domino, spiritus unus efficitur. Si ergo qui Domino copulatur, cum animalis esset per id in spiritalem vertitur, et unus est spiritus: nos quoque perdamus 0300B animam nostram, ut adhaerentes Domino in unum spiritum transformemur. Sed et de regno Dei interrogatus, respondit Salvator Pharisaeis: Quando venerit, inquit, non venit regnum Dei cum observatione, neque dicunt, ecce hic, aut ecce ibi. Regnum enim Dei intra vos est (Luc. XVII) . Non omnibus Salvator dicit, regnum Dei intra vos est: siquidem in peccatoribus regnum peccati est, et absque ulla ambiguitate, aut regnum peccati, aut regnum Dei in corde nostro imperat. Unde sive quae facimus, sive quae loquimur, sive quae cogitamus, contemplemur attentius, et tunc videbimus utrum Dei imperium regnet in nobis, an imperium delictorum. Quam diversitatem sciens Apostolus, quosdam commonet, dicens: Non regnet peccatum in mortali vestro corpore (Rom. VI) . Si quis 0300C nostrum desiderat regnum Dei, regnatur ab eo. Si quis avaritiae ardore cruciatur, regnatur ab avaritia. Porro qui injustitiam reginam habet, regnatur ab ea. Qui vanae gloriae ambitione sustollitur, regnat ei aura popularis. Qui moeret, qui aliquid reformidat, qui amat, qui desiderat, imperant ei singula, prout perturbationibus variis possidetur. Quae omnia cognoscentes, et quam multa sint genera regnorum, surgamus precemurque Deum, ut auferat a nobis regnum inimici, et possimus sub regno esse Dei omnipotentis, id est sub regno sapientiae, pacis, justitiae, veritatis, quae cuncta in unigenito Dei Filio intelliguntur, cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.